Ասպարեզը՝ հաղթանակի հավատացողներին

44­-օրյա պատերազմից հետո Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց, թե «նախորդները» վաղուց հանձնել էին Արցախը: Նա տարբեր առիթներով կրկնում է այդ միտքը՝ ամեն անգամ հիշելով նախկինում տեղի ունեցած տարբեր բանակցություններ և փաստաթղթեր: Կարծես ոչ մի նշանակություն չունի, որ գերագույն հրամանատար Փաշինյանի գլխավորությամբ երկիրը աննախադեպ պարտություն է կրել, իսկ ավելի շատ տարածքներ երկրի ղեկավար գերագույն գլխավոր հրամանատարը «հանձնել է թղթով»: Նշանակություն չունի, որ 2016 թվականի քառօրյա պատերազմից հետո Ալիևը խոստովանել էր, որ արտաքին ուժերը իրեն ստիպում են ճանաչել Ղարաբաղի անկախությունը: Ու նույն Ալիևը «գլխի չէր ընկնում» Փաշինյանի մատնանշած փաստաթղթերին հղում անել և խաղաղ ճանապարհով Արցախը «թղթով ստանալ», ոչ թե ռազմական սադրանքներ հրահրել թե՛ նախկինների և թե՛ Փաշինյանի օրոք: Նշանակություն չունեին, կարծես, երկրի ղեկավար եղած ժամանակ Փաշինյանի հայտարարությունները, թե բանակցությունները սկսում է իր զրոյական կետից, և թե Արցախը Հայաստան է և վերջ: Ինչպես և նշանակություն չունեն օտարերկրյան բարձրաստիճան պաշտոնյաների և հեղինակավոր կազմակերպությունների ներկայացուցիչների հայտարարությունները, որ Նիկոլ Փաշինյանը առաջին հայ ղեկավարն է, որը Ղարաբաղը ճանաչել է Ադրբեջանի կազմում, և այս պաշտոնական ճանաչումից հետո իրենք ոչինչ չեն կարող անել:

2020 թ. հայկական գերիշխանությանը ենթակա տարածքի 25 տոկոսը թշնամուն զիջելուց հետո Հայաստանի ղեկավարության համար իշխանությունը պահելու հարցը դարձավ ինքնանպատակ և նրա քաղաքականության մեջ գերիշխեց հետևյալ մարտավարությունը՝ գոհացնել արտաքին շահագրգիռ ուժերին, որպեսզի իշխանության գլխին իր մնալը լինի ձեռնտու, իսկ երկրի ներսում հնարավորինս գաղտնի պահել տեղի ունեցող բանակցային գործընթացներն ու հնարավոր լուծում­ների հեռանկարը, ներկայացնել փաստերը ոչ ամբողջովին, անհստակ ձևով՝ դրանք «մարսեցնելով» հայ հասարակությանը որպես «օբյեկտիվ» իրավիճակից փրկություն և երաշխիք մշտական խաղաղության համար: Որպեսզի ներքին հնարավոր բողոքը հանկարծ չսրբի դեն նետի իշխանությանն ու նրա պայմանավորվածությունները թուրքերի հետ, մանրամասնորեն չեն ներկայացվում նախկին անկլավ­ները զիջելու, հաղորդակցական ուղիների բացման հանգամանքները, երբ հայտնի չէ, Հայաստանը կստանա՞ որևէ բան անկլավ­ները զիջելու ժամանակ կամ հայտնի է, որ Ադրբեջանի և մանավանդ Թուրքիայի պահանջը մնում է Հայաստանի տարածքով «միջանցքի» ձեռքբերումը, որի նկատմամբ իրավազորությունը կպատկանի իրենց: Ի դեպ, Ադրբեջանի իշխանությունն իր հասարակության համար բացահայտում է սեփական հավակնությունները՝ Սյունիքը, եթե ոչ ողջ Հայաստանը, անվանելով «Արևմտյան Ադրբեջան», խոսում է ադրբեջանցի փախստականների Հայաստան վերադարձի, միջանցքի խնդրի մասին, Արցախի հարցը հայտարարում է փակված և այլն: Ընդ որում, Արցախի խնդիրը վերջնականապես փակելու համար Ադրբեջանի իշխանությունը պահանջեց և Հայաստանի իշխանությունից ստացավ պայմանագրային գրավոր հավաստում այն մասին, որ Արցախը պատկանում է Ադրբեջանին: Նիկոլ Փաշինյանն, իրեն բնորոշ ձեռնածությամբ, փորձեց ներկայացնել, թե Հայաստանի ու Ադրբեջանի տարածքների չափերը փոխկապակցված են և մեկով պայմանավորված են մյուսի չափն ու անխախտելիությունը: Այնինչ ադրբեջանական կողմն ընդհանրական հայտարարություն անելով տարածքային ամբողջականության մասին՝ երբեք չի կոնկրետացնում դրա սահմանների ու չափերի հարցը, այլ ընդհակառակը՝ ոչ միայն նոր տարածքներ է պահանջում, այլև այս պահին 200 քառակուսի կիլոմետր խորացել է Հայաստանի սահմաններից ներս և նպաստավոր դիրքերում ամրանում է թե՛ ամրաշինական աշխատանքների, թե՛ ռազմուժի ու զինտեխնիկայի կուտակման ճանապարհով: Ադրբեջանական կողմը վերջերս հրաժարվեց նաև սահմանների հստակեցման համար հիմք ընդունել կոնկրետ քարտեզներ, և պահանջում է, որ այդ հանգամանքը տեղ չգտնի կնքվելիք խաղաղության պայմանագրում: Դա ևս վկայում է, որ խաղաղության պայմանագիրը կնքելով, ինչպես նոյեմբերի 9-ին տեղի ունեցավ, թշնամին ամրագրելու է նոր ձեռքբերում­ները, հետո դրանք մեկնաբանելու է ըստ ցանկության և կանգ չառնելով գրվածի սահմաններում՝ առաջ է շարժվելու նոր նվաճումների և նոր պահանջների ճանապարհով: Ասվածը տեսական ենթադրություն չէ, այլ բխում է նոյեմբերի 9-ից հետո տեղի ունեցածից, ինչպես և ադրբեջանաթուրքական աշխարհաքաղաքական ակնառու հավակնություններից: Այս առումով Փաշինյանի ոչ պատահականորեն հայտնվելը Հայաստանի իշխանության ղեկին Ալլահի նվերն էր, որի միջոցով թուրքական տանդեմը կարճ ժամանակում ստացավ աներևակայելին և հիմա շտապում է ձեռք բերել շատ ավելին՝ հայ ժողովրդին հասցնելով այնպիսի մի իրավիճակի, որ երբևէ որևէ ազգային իշխանություն ունակ չլինի վերականգնելու հայոց պետության ինքնիշխանությունը: Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարում է, թե պատմության ընթացքում մենք ավելի շատ հարաբերվել ենք Ադրբեջանի ու Թուրքիայի, քան Ռուսաստանի հետ, և չի ասում, որ այդ հարաբերությունները եղել են իրավական, սոցիալ-տնտեսական, իսկ այնուհետ՝ ցեղասպանական գործողություններով հայ ժողովրդի դուրս մղման և նրա բնօրրանի յուրացման երկարատև գործընթաց: Դարերի և հատկապես վերջին երկու հարյուր տարիների ընթացքում թշնամական տանդեմն իր ծրագրերը իրականացրել է գրեթե ամբողջապես և հիմա հետապնդում է մեր պատմական հայրենիքից մնացած մեկ տասներորդին ևս փաստացի տեր դառնալու խնդիրը՝ Նիկոլ Փաշինյանի իշխանության բարենպաստ պայմաններում: Հայաստանի ղեկավարը կատարում է թշնամու պահանջները՝ հույս ունենալով, որ նրանք մի տեղ կանգ կառնեն և որպես դրա երաշխավորի՝ ցանկանում է ապավինել Արևմուտքի երաշխիքներին: Ակնհայտ է, որ Փաշինյանը չի հավատում, որ հայ ժողովուրդն ընդունակ է ինքն իրեն պաշտպանելու և հակառակը՝ ձգտում է թույլ չտալ, որ տեղի ունենա ժողովրդի ոգու նոր վերելք: Իհարկե եթե նա ունակ լինի սթափ գնահատելու, կընդունի, որ հայկական ինքնապաշտպանության փլուզումը, և նորի կազմակերպման անհնարինության մտայնությունը իր իշխանության գալու և իր պարտվողական գաղափարախոսության արգասիքն են: Այդ իմաստով հայ ժողովրդի նկատմամբ նրա առաջին և ամենամեծ դավաճանությունը ռազմական և պետական կառավարման փորձի լիովին բացակայության պայմաններում փաստացի պատերազմից դուրս չեկած երկրի ղեկավարը դառնալու հավակնությունն էր: Հայտնվելով պարտությունների և այդ գահավիժումը հաղթահարելու անկարողության փաստի առջև՝ նա դարձել է թշնամու կամակատարը և այժմ Հայաստանը տանում է պատմական, քաղաքական, դիվանագիտական համընդհանուր պարտության:

Թշնամու առջև ծնկած իշխանությունը, ոչ միայն ցեղասպանության պահին հրաժարվեց արցախահայության պաշտպանությունից, այլև ամեն ջանք գործադրեց, որ ոչ հայկական կողմերը, ոչ էլ արտաքին ուժերը բողոքի ձայն չբարձրացնեն հազարամյակներով հայապատկան Արցախի բռնազավթման և էթնիկ զտման հարցով: Նա հրաժարվում է ադրբեջանաթուրքական ռազմական հանցագործությունների, նվաճողական հավակնությունների դեմ բողոքից, անպատասխան է թողնում հակառակորդի սպառնալիքներն ու բարձրաձայնվող կեղծիքը Հայաստանի տարածքի, իբրև թե նախկինում Ադրբեջանին պատկանելու մասին: Թշնամիներից սարսափած ոստիկանական պատնեշների հետևում սեփական ժողովրդի առջև աքլորացող ղեկավարը անգամ Հայաստանի ներսում ցայսօր չի հանդիպել Արցախի պաշտոնական ներկայացուցիչների հետ, դեմ է Արցախի պետական կառույցների պահպանմանը Հայաստանում և զրկել է նրանց գոյատևելու ֆինանսական միջոցներից: Հակառակը՝ նրա պահանջով Արցախն ու արցախցին Հայաստանում պետք է դադարեն այդպիսի կարգավիճակ և իրավունքներ ունենալ, իսկ ավելի խորքային ձևով հետապնդվում է արցախցիների համախմբումը թույլ չտալու ու այնպիսի պայմանների ստեղծումը, երբ նրանք կամ նրանց զգալի հատվածը ստիպված կլինի լքել նաև Հայաստանը: Փաշինյանի իշխանությունը ոչ միայն անհաղորդ է արցախահայության և ընդհանրապես բոլոր նորմալ հայերի ապրած մեծ ողբերգությանը, այլև անամոթաբար անտարբեր է, երբ Արցախի ղեկավարությանը Բաքու գերի տանելու ազգային նվաստացման դեմ միջոցառում­ներ ձեռնարկողը առաջին հերթին ինքը պետք է լիներ:

Կատարելով թուրքերի պահանջը, նա հայկական օրակարգից դուրս է հանում ցեղասպանության հարցը և թուրք ազգայնամոլական տեսությունների հիման վրա խեղաթյուրում է ողջ հայոց պատմությունը, դասագրքերում կեղծ պատմություն է գրել տալիս՝ որով «հայ պատմաբանները» զարգացնում են թուրք­ադրբեջանցի պատմաբանների պատմաշինության կեղծ թեզերը: Կրթական-գիտական ծրագրերում ամրագրված պատմագիտական, գրական-մշակութային առանցքային հայեցակարգերը վերանայվում են հիմնովին, այնտեղից դուրս են մղվում այն ամենը, ինչը վերաբերում է հայ ժողովրդի պայքարին թուրք նվաճողների դեմ, ժողովրդի պատմական ինքնությունն ու հոգեկարտվածքը դարերով ձևավորած արժեքներին, ժողովրդի պատմական ընթացքի շարունակականությունը բնորոշող երևույթները: Այլ խոսքով արտաքին ուժերի թելադրանքով ստանձնելով ժողովրդի և պետության աշխարհաքաղաքական կողմ­նորոշում­ներն ու գերակայությունները գլխիվայր շուռ տալու գործը նույն տրամաբանությամբ նա ձեռնմուխ է եղել նաև հեղաշրջելու ժողովրդի գիտակցությունը՝ ձևավորելով «նոր հային», անարժանապատիվ ու հիշողությունից զուրկ ստրուկին, որը կդառնա նրա ազգակործան ծրագրերի հլու ենթական: Այս ուղղությամբ արված վերջին բնորոշ քայլերից է Րաֆֆու ստեղծագործությունների դուրս բերումը ուսում­նական ծրագրերից (Ստալինն ու Քեմալը գերեզմանում հրճվանքից շուռումուռ կգան հայ հեղկոմականների այսպիսի ժառանգորդների լույս աշխարհ գալու համար):

Որպեսզի տպավորություն չստեղծվի, թե ժողովրդի բնորոշմամբ՝ «խեղճ Նիկոլը» չհասկանալով է ընկել այս ծուղակը, պետք է հստակ լինի, որ դա այդպես չէ: Նա իշխանության է եկել Արևմուտքի թելադրանքով՝ Ռուսաստանին տարածաշրջանից դուրս մղելու գլխավոր առաքելությամբ: Իր և իր հովանավորների համոզմամբ դա հնարավոր կլիներ անել նախ և առաջ Արցախից հրաժարվելու և Ռուսաստանին հակամարտող կողմերի վրա ազդելու այդ լծակից զրկելու ճանապարհով: Իհարկե, սա մեծ հոգեբանական խոչընդոտ չէր Նիկոլի համար, որովհետև նա միշտ անթաքույց ատել է Արցախն ու արցախցիներին, ավելորդ բեռ է համարել դրանք Հայաստանի ուսերին և Լևոն Տեր-Պետրոսյանի նման միշտ համարել է, որ «...ամեն գնով ադրբեջանցիների ու թուրքերի հետ պետք է հասնել խաղաղության»: 2008 թվականին Նիկոլը միացավ նույն կարգախոսով մեկնարկած Լևոն ՏերՊետրոսյանի նախագահական նախընտրական պայքարին և ջախջախիչ պարտություն կրեց, որովհետև այն օրերի հայության շատ ավելի մեծ տոկոսն էր տոգորված հայրենասիրական ոգով, մեծ մասն էր գրագետ, և բացարձակ մեծամասնությունը չէր պատկերացնում, որ Արցախը կարելի է զիջել: Դժբախտաբար, Նիկոլ Փաշինյանի՝ իշխանության գալուց հետո առաջնորդող ուժին սատարող զանգվածը դարձավ վախկոտ, ազգային իդեալներին անհաղորդ, հակաարցախ և պատմական հիշողությունից զուրկ ամբոխը:

Փաշինյանն ու իր թիմը քաղաքականապես ձևավորվել են արևմտյան կոսմոպոլիտիզմի և հակառուսականության գաղափարական հենքի վրա և նույնը կարողացան ներարկել իրենց ընտրազանգվածին: Բոլշևիկյան ատելությամբ նախկինների դեմ լցված, Ռուսաստանին հայհոյող, թուրքերի եղբայրությանը և արևմտյան փրկիչներին հավատացող հայությունը չի էլ ըմբռնում, որ պետությանը, երկիրը և հենց ինքն իրեն տանում է քաղաքական ինքնասպանության: Եվ այս եզրակացությունը բնավ կապ չունի ռուսներին սիրելու, Արևմուտքը ատելու կամ հակառակի հետ: Քաղաքականության հարցում ինչպես հայտնի է, սիրով ու ատելությամբ չեն առաջնորդվում, այլ սառը հաշվարկով: Գոնե Վրաստանի և Ուկրաինայի օրինակները մեզ պետք է դաս լինեին՝ աշխարհաքաղաքական մեծ հրդեհների մեջ վառելափայտի դերում չհայտնվելու համար: Կբերի՞ Արևմուտքը կամ ուրիշ մեկը իր զինվորներին մեզ համար ռուսների դեմ կռվեցնելու: Վրաստանի ու Ուկրաինայի օրինակները փաստում են, որ՝ ո՛չ: Կգա՞, ի վերջո, Ռուսաստանը՝ մեզ փրկելու, կամ գոնե իր ավանդական շահերը Անդրկովկասում պաշտպանելու: Նախ Ռուսաստանը գուցեև չկարողանա դա անել թուրքարևմտյան դաշինքի դեմ, եթե անգամ ցանկանա: Եվ հետո ինչու պետք է անի դա, եթե ի դեմս իշխանության և նրան ընտրող զանգվածի՝ Ռուսաստանը տեսնում է, որ Հայաստանը դարձել է հակառուսական և թեքվել է դեպի Արևմուտք: Հայաստանում այս ուժի իշխանության պայմաններում Ռուսաստանն ավելի շուտ կձգտի արտաքին մյուս ուժերի կողքին իր ազդեցությունը ապահովել Հայաստանում՝ հենվելով տնտեսական և էներգետիկ լծակների վրա և դուրս չբերելով այստեղից սեփական զինուժը: Հայաստանը Արևմուտքի պահանջով ձգտելով ռուսական զինուժի դուրս մղմանը՝ միաժամանակ հասկանում է, որ հատկապես տնտեսական ու էներգետիկ կապերի խզման դեպքում Հայաստանում քաոս կառաջանա: Սա ստիպում է նրան և հավատարմություն դրսևորել և, խաբել երկու բևեռներին միաժամանակ:

Ավելացնենք, որ Հայաստանի համար, անշուշտ, խիստ կարևոր է փոխգործակցությունը Արևմուտքի հետ, ինչը, ի դեպ, հնարավորինս հավասարակշռված ձևով արվել է նախկինների օրոք՝ Հայաստանի համար ապահովելով որոշակի գործընկերային հարաբերություններ և հակադրություններից խուսափելու հնարավորություն:

Աշխարհաքաղաքական հաշվարկներով պայմանավորված այսօր ԵԱՀԿ եռանախագահության երկրները, ինչպես և այլ երկրներ բարձրաձայնում են Արցախի հարցի քաղաքական լուծման անհրաժեշտության մասին (ինչին դեմ է ադրբեջանաթուրքական տանդեմն ու Հայաստանի իշխանությունը): Սա նշանակում է, որ սպառված չէ արցախցիների վերադարձի և Արցախի որոշակի կարգավիճակ ձեռք բերելու հնարավորությունը: Ադրբեջանցիք ու թուրքերը ներդաշնակելով իրենց քաղաքականությունը՝ Հայաստանի իշխանություններին ստիպում են հրաժարվել որևէ մեկի աջակցությունից և բանակցություններում հանդես գալ միայնակ: Նույն ժամանակ, երկու թուրքական պետությունները ներկայանում են որպես աշխարհաքաղաքական ու տնտեսական կարևոր գործընկերներ և՛ Ռուսաստանի և՛ Արևմուտքի համար և ձեռք են բերել բոլոր կողմերի որոշակի աջակցությունը: Հայաստանը այստեղ ևս տեղի տալով, այսպես կոչված, խաղաղության բանակցություններում կամաց-կամաց հայտնվում է մեկուսացման մեջ:

Մյուս կողմից Ադրբեջանը կարողացել է բանակցությունների օրակարգից ամբողջովին դուրս մղել Արցախի ու արցախցիների հարցերը:

«Խաղաղության խաչմերուկի» կարգախոսը հրապարակ նետած Հայաստանի իշխանությունը ժողովրդին խաբում է այսօր և կխաբի Ադրբեջանի հետ պայմանագիր կնքելուց հետո, իբրև թե «ցավոտ զիջում­ների» գնով հաջողվել է հասնել երկարատև խաղաղության: Հետո կարճ ժամանակից ակնհայտ կդառնա, որ խաղաղությունն ու տարածքային անձեռնմ­խելիությունը դարձյալ ժամանակավոր էին: Այն ժամանակ Հայաստանի իշխանությունը կմոգոնի նոր ստեր. այս իշխանության համար գլխավորը սեփական իշխանությունը հնարավորինս երկարաձգելն է, ինչը միջոց է օրինաչափ պատժից խուսափելու: Իսկ արտաքուստ ամեն ինչ լավ է. իշխանությունը տնտեսաֆինանսական ինչ­-ինչ հաջողությունների մասին փուչիկ է խաղացնում օդում, պարծենում է ասֆալտած ճանապարհներով և կառուցվող շենքերով, և, այս օրերին, պատրաստվում է երկրով մեկ ամանորյա շոուներ կազմակերպել, կարծես չեն եղել ցեղասպանության հետևանքով Արցախի կորուստն ու արցախահայության բռնագաղթը, տարվա ընթացքում արձանագրված բազմաթիվ զինվորների ողբերգական մահերը, Հայաստանի ռազմավարական տարածքներում թշնամու զորքի առկայությունը, ինչպես և չեն անհանգստացնում բանակցությունները, որոնց հետևանքները կարող են ճակատագրական լինել երկրի համար: Իշխանությունը քողարկելով երկրի աղետալի վիճակն ու հեռանկարները, փորձում է խաբել ժողովրդին ժամանակավոր կայունությամբ ու թվացյալ խաղաղությամբ: Այնինչ նոր տարվա գալուստը մոտեցնում է ամենավատատեսական կանխատեսում­ների իրականացման վտանգը: Հայ ժողովրդի սերուցքը կկանգնի՞ ոտքի և կկանխի՞ պետության գահավիժումը: Չհիմ­նավորված լավատեսությունը միայն թերահավատություն կարող է առաջացնել: Այո՛, անհրաժեշտ է հայրենասեր մարդկանց և ուժերի գործնական միավորում ոչ թե ճառերի, այլ գործողությունների ծրագրի շուրջ, ինչը հիմ­նավորված կլինի տրամաբանական քայլերի ճանապարհային քարտեզով: Համարձակությունը փուչ կեցվածք է, եթե չի դրսևորվում որպես կոնկրետ և արդյունավետ գործ: Ժողովուրդների առաջընթացը կերտում են ոչ թե ամբոխները, այլ գիտակից փոքրամասնությունները: Իշխանությունը, որն արդեն իրեն է ենթարկել օրենսդիր, գործադիր և դատական մարմինները, քարոզչության հիմ­նական միջոցները, ձգտում է ենթարկել նաև տեղական ողջ իշխանությունը փաստացի պատրաստվելով գալիք ընտրություններում վերարտադրվելու և պաշտպանվելու, երբ մեծամասնության համար ակնհայտ կդառնան պետականության և ինքնիշխանության անվերականգնելի կորուստները: Անհրաժեշտ է պայքար, իսկ պայքար նախևառաջ նշանակում է հավատ հաղթանակի նկատմամբ: Ասպարեզ պետք է դուրս գան հաղթանակին հավատացողները. սրտացավ­ները գիտեն ինչ որ պետք է, և ճառերի ժամանակը վաղուց անցել է:

Արտաշես Շահբազյան

ՀՅԴ գաղափարաբան