Հայաստանը, Աբխազիան և թուրքական գործոնը. Խաչատուր Ստեփանյան

Վերջին տասնամյակների ընթացքում թուրքական գործոնը Կովկասում ավելի ագրեսիվ կերպով է դրսևորվում։ Նեոօսմանիզմի գաղափարները Թուրքիային դրդում են իրականացնել տարածաշրջանում իրենց ազդեցությունը ուժեղացնելու ծրագրեր։ Այս նպատակով օգտագործվում են տարբեր մեթոդներ՝ Անկարայի արբանյակ Ադրբեջանի կողմից ուղղակի զինված ագրեսիա, առանձին տարածաշրջաններում (օրինակ՝ Վրաստանի Աջարիայում) թուրքական բիզնեսի գերիշխանության պայմանների ստեղծում, իսլամական գործոնի օգտագործում և, որ ամենակարևորն է, ազդեցության գործակալների նշանակումը, որոնք իրականացնում են Թուրքիայի մտադրությունները՝ առանց նրա ակնհայտ մասնակցության։ Այս ամենի արտացոլումը դարձավ թուրքերի փորձը՝ իրենց թեկնածուին առաջ մղել չճանաչված Աբխազիայի նախագահի պաշտոնում, որի ընտրությունները տեղի կունենան այս տարվա փետրվարի կեսերին։

Թվում է, թե ընտրություններ տեղի են ունենում յուրաքանչյուր երկրում, և դա սովորական գործընթաց է։ Սակայն Աբխազիայում իրավիճակը շատ ավելի լուրջ է։ Տնտեսապես հանրապետությունը գոյատևում է Ռուսաստանի հաշվին, և նրա բնակիչների ճնշող մեծամասնությունը ունի ռուսական անձնագրեր։ Սակայն, նախորդ տարվավերջում Աբխազիայում նախկին նախագահի դեմ բողոքի ցույցերի ֆոնին (ըստ որոշ տվյալների՝ նախաձեռնված Թուրքիայի կողմից), Սուխումի և Մոսկվայի հարաբերությունները բարդացան։ Այս իրավիճակից անմիջապես օգտվեց Անկարան՝ ակտիվորեն աջակցելով ընդդիմության առաջնորդ Ադգուր Արձինբային նրանախագահական հավակնությունների գործում։

Թուրքիան իրականացնում է իր սիրված պլանը՝ ազդեցության գործակալ, որը, առատորեն մատակարարված թուրքական միջոցներով, լուծում է իր աշխարհաքաղաքական հարցերը՝ առանց հանրապետության ներքին գործերին ուղղակի միջամտության։ Արդյունքում՝ Աբխազիան հրաժարվում է մշտական ռազմական-քաղաքական դաշնակցի հետ համագործակցությունից, խզում է նրա հետ տնտեսական կապերը՝ այդ թվում նաև սեփական բյուջեի վնասով, ստեղծում է թուրքական կրթության և երիտասարդության դաստիարակության մոդելի ներդրման պայմաններ, հասնում է թուրքամետ լրատվամիջոցների գերակշռության, որոնք ապահովում են բնակչության վրա «ճիշտ» տեղեկատվական ազդեցություն և ի վերջո ապահովում շրջադարձ դեպի Անկարա (ինքնաբերաբար գալիս են զուգահեռներ մեր երկրի իրավիճակի հետ)։

Ինչո՞ւ մեզ պետք է անհանգստացնեն ընտրությունները չճանաչված հանրապետությունում, որը բավական հեռու է գտնվում Հայաստանից: Դրա համար կան երկու պատճառ։ Նախ, Աբխազիայում բնակվում է շատ մեծաթիվ հայկական համայնք։ Համարվում է, որ հանրապետության բնակչության մոտ 40%-ը հայեր են։ Թուրքիան Աբխազիայում կտրուկ ուժեղանալու դեպքում անխուսափելիորեն կառաջացնի հակահայկական տրամադրություններ։ Դա թուրքերի արյան մեջ է։ Իսկ Աբխազիայի թուրքամետ առաջնորդի համար շատ հեշտ կլինի սոցիալ-տնտեսական անհաջողությունները բացատրել բնակչությանը. ամեն ինչում մեղավոր է Ռուսաստանը, որը քիչ ֆինանսական աջակցություն էր ցուցաբերում, և հայերը, որոնք խաբեությամբ վերցնում էին հանրապետության կենսական բարիքները՝ չլինելով տիտղոսակիր ազգ։ Մեր եղբայրներին կարող է սպառնալ վտարում իրենց բնակավայրերից, ունեցվածքի կորուստ և նույնիսկ կյանքին վտանգ, ինչպես դա եղավ Արցախի դեպքում։

Աբխազական ընդդիմությունն իհարկե չի կարող անտեսել հայկական մեծաթիվ ընտրազանգվածը։ Այդ պատճառով Արձինբան իր թիմում ներգրավել է մի քանի ակտիվիստների հայ համայնքի շրջանում՝ հույս ունենալով, որ կկարողանա մղել մնացածին քվեարկել իր օգտին։ Հավանաբար խոստացվել են տեղեր հանրապետության տեղական ինքնակառավարման մարմիններում և խորհրդարանում, որտեղ հայկական համայնքը չափազանց նվազ է ներկայացված։ Բայց այստեղ չպետք է սխալվել։ Եթե Աբխազիայում իշխանության գան թուրքամետ ուժեր, հայերին այնտեղ մնալու հնարավորություն չեն տա։ Ի վերջո, նույնիսկ Հիտլերը իր հակահրեական օրենքները (Նյուրնբերգյան ռասայական օրենքները) ընդունեց իշխանության գալուց միայն երկու տարի անց։

Երկրորդ, մեզ պետք է անհանգստացնի Թուրքիայի փորձը վերահսկելու Սև ծովի արևելյան ափամերձ տարածքը։ Հայաստանը, չունենալով ծովային սահմաններ, իր ներմուծման մեծ մասը ստանում է Վրաստանի սևծովյան նավահանգիստների միջոցով։ Թուրքիան ձգտում է վերահսկողություն հաստատել Կովկասի ափամերձ բեռնափոխադրումների վրա։ Փաստորեն, թուրքական բիզնեսն արդեն ղեկավարում է Աջարիայի ծովային առևտուրը։ Եթե Անկարան վերահսկողություն հաստատի Աբխազիայի ափամերձ հատվածի վրա, ապա շղթան փակելու համար նրան կմնա հասնել գերիշխող ներկայության ևս մի քանի վրացական նավահանգիստներում։ Արդյոք նա այդ վերահսկողությունը կհաստատի տնտեսական մեթոդներով, վերջնագրերով, ծովային շրջափակումով կամ այլ ձևերով՝ արդեն այդքան կարևոր չէ։ Ամենակարևորը՝ դա սպառնալիք է մեր երկրի առևտրաշրջանառությանը։

Իհարկե, դեռ կա Ռուսաստանի ափամերձ հատվածը մեծ նավահանգիստներով, ինչպես նաև Իրանը։ Բայց մեր երկրի ղեկավարությունը ծայրահեղ ոչ կառուցողական երկխոսություն է վարում և՛ Մոսկվայի, և՛ Թեհրանի հետ, ուստի այդ պետությունների հատուկ լոյալության վրա հույս դնել պետք չէ։

Այս պատճառներով մենք պետք է ուշադիր հետևենք Աբխազիայում տեղի ունեցող իրադարձություններին։ Իսկ մեր եղբայրներին չճանաչված հանրապետությունում ցանկանում ենք խորհուրդ տալ՝ եղեք զգոն։ Թույլ մի տվեք, որ ձեզ խաբեն։

Խաչատուր Ստեփանյան

պատմաբան