Անելիքները շատ են. Հայաստանը ջրի երկիր է, իսկ Երևանը փոշու քաղաք է դարձել. Խաչատուր Ստեփանյան

Yerkir.am-ի զրուցակիցն է Խ. Աբովյանի անվան մանկավարժական համալսարանի դոցենտ, պատմ. գիտ. դոկտոր, Երևանի ավագանու ընտրություններում ՀՅԴ ցուցակի 3-րդ տեղը զբաղեցնող Խաչատուր Ստեփանյանը:

-Վերջին շրջանում Երևանի քաղաքապետի ընտրություններում ՀՅԴ-ն առանձնապես հաջողություններ չի ունեցել, իսկ վերջին անգամ չի մասնակցել դրանց: Ինչո՞ւ այս անգամ որոշեց մասնակցել ընտրություններին:

-Իմ կարծիքով՝ ՀՅԴ-ն՝ որպես դասական, ազգային կուսակցություն, որպես Հայաստանում իր դերն ու կշիռն ունեցող քաղաքական կազմակերպություն, պարտավոր էր մասնակցել Երևանի քաղաքապետի ընտրություններին: Երևանը Հայաստանի առնվազն 1/3-ն է, և Երևանի կառավարման հարցում Դաշնակցությունն իր ասելիքն ու անելիքն ունի: Իսկ թե ինչո՞ւ չի մասնակցել նախորդ ընտրությանը` այլ հարց է, բայց, իմ կարծիքով, պետք է մասնակցեինք, սակայն ինչ-ինչ հանգամանքների բերումով չմասնակցեցինք:

-Ասում եք՝ ՀՅԴ-ն Երևանի կառավարման հարցում իր ասելիքն ու անելիքն ունի, և ո՞րն է դա:

-Երևանը կառավարման լուրջ խնդիրներ ունի, ամեն օր բազմաթիվ խնդիրների է հանդիպում երևանցին: Մենք էլ մեր թիմով, որը կազմված է յուրաքանչյուր ոլորտի պրոֆեսիոնալներից, հավաքական ամբիցիա ունենք` այդ խնդիրները լուծելու՝ աղբահանության, կանաչապատման, տրանսպորտի կարգավորման, համաչափ զարգացման, կրթական ու մշակութային կյանքի բարելավման, պատմամշակութային արժեքների վերականգնման ու ներկայացման, ինչպես նաև Երևանը համահայկական մայրաքաղաքի վերածելու հարցերը:

-Դուք Ջավախքից եք, և հատկապես վերջին դրույթը Ձեզ շատ հոգեհարազատ պետք է թվա: Ի՞նչ  ասել է` Երևանը համահայկական մայրաքաղաք:

-Համահայկական մայրաքաղաքի խորհուրդն այն է, որ աշխարհասփյուռ հայերը պետք է Երևանի հետ գործնական կապեր ունենան: Մենք մտածում ենք, որ Երևանի տարբեր վարչական շրջաններ անմիջական, գործնական կապ հաստատեն աշխարհի տարբեր երկրներում գոյություն ունեցող հայկական համայնքների հետ, և այդ կապը լինի իրոք գործնական հողի վրա՝ մշակութային, տնտեսական, բիզնես, կրթական ոլորտներում: Այդ կապերը պետք է լինեն ոչ թե արձանագրային՝ դրսում ապրող հայերը գան, տեսնեն, լուսանկարվեն ու գնան, այլ իրականում իսկապես կարողանանք դրանք վերածել մնայուն կապերի: Աշխարհասփյուռ հայությունը Երևանը գործնականում պետք է համարի իրեն ձգող մի կենտրոն, որն իր բնույթով պետք է համակարգի նաև ամբողջ աշխարհի հայությանը: Կարելի է համատեղ կրթական, մշակութային, բիզնես ծրագրեր իրականացնել, փորձի փոխանակում անել, ասենք՝ աղբահանության, կանաչապատման առումով: Մենք արտասահմանյան մի շարք քաղաքներում ունենք քաղաքապետեր, և նրանց փորձի փոխանակումը մեզ համար շատ կարևոր կարող է լինել:

-Ամենահրատապ խնդիրը, որը պետք է լուծել, ո՞րն է:

-Մի քանի հրատապ անելիքներ կան: Նախ պետք է տրանսպորտի հարցը կարգավորել: Միասնական տրանսպորտային համակարգի կարիք ունենք: Պետակա՞ն, թե՞ մասնավոր՝ այլ հարց է, չնայած ես հակված եմ, որ այն պետական լինի: Այդ միասնական համակարգում սոցիալապես խոցելի խավերի, ուսանողների համար զեղչային համակարգ պետք է գործի:

Աղբահանության խնդիրը պետք է օր առաջ լուծվի, մենք աղբավայրերի լուրջ խնդիր ունենք: Շատ կարևոր է աղբի վերամշակումը՝ աղբավայր չպետք է ունենանք: Աղբի մշակումը կարող է նաև լրացուցիչ եկամուտ բերել, ընդ որում՝ սա աշխարհի մի շարք երկրներում եկամտաբեր բիզնես է, որի համար լուրջ մրցույթներ են անցկացվում:

Երևանի բնակֆոնդի խնդրին նույնպես պետք է ուշադրություն դարձնել. Երևանի շենքերի 80-90 տոկոսի վերելակների պիտանելիության ժամկետները կորցրել են: Երևանի վթարային շենքերը կա՛մ պետք է ամրացնել, կա՛մ բնակիչներին նոր բնակարան տրամադրել: Անհրաժեշտ է համատիրությունների հարցը կարգավորել, քանի որ դրանք քաղաքականացվել են. պետք է հասնել նրան, որ համատիրությունները ոչ թե զբաղվեն որևէ կուսակցության համար ձայներ բերելով, այլ շենքի պայմանները բարելավմամբ:

-Դուք մասնագիտությամբ պատմաբան եք, և յուրաքանչյուր պատմաբանի առաքելություններից մեկը պատմության մութ կետերի վրա լույս սփռելն է: Երևանում շա՞տ կան մութ կետեր, որոնք լուսավորելու կարիք ունեն:

-Պատմաբանի առաքելությունը ոչ միայն մութ կետերի վրա լույս սփռելն է, այլ սերունդներին ճիշտ ռազմահայրենասիրական դաստիարակություն տալը: Այս առումով՝ ես ինձ շատ լավ եմ զգում, որ ընտրել եմ պատմաբան-մանկավարժի մասնագիտությունը: Երևանի հետ կապված էլ՝  որպես պատմաբան ավելի եմ շահագրգռված և հետաքրքիր անելիքներ ունեմ, օրինակ՝ Կարմիր բլուրի մասով: Կարմիր բլուրը խորհրդային տարիներին «Ինտուրիստ» հյուրանոցային ցանցի հյուրերի համար այցելության վայր էր: Կարմիր բլուրն իրականում ավելի հին է, քան Էրեբունին: Կարմիր բլուրում մինչև հիմա պահպանվում են մի քանի հազարամյակի պատմություն ունեցող աղյուսաշեն կառույցներ, որոնք տեղումների պատճառով դատապարտվել են քայքայման: Մենք տեղի թանգարանի վերականգնում ենք նախատեսում, քանի որ դրա տանիքը 2005-ին փլվել և այլևս չի վերականգնվել: Կարմիր բլուրի տարածքը բավական մեծ է՝ շուրջ 40 հա, և այնտեղ որոշ հատված նույնիսկ կարելի է զբոսայգու վերածել, լուսավորել, աղբը մաքրել: Վերջին տարիներին, ցավոք, այդ տարածքի մի մասը վերածվել է աղբավայրի: Ճիշտ է, թանգարանի ղեկավարությունը փորձում է աղբը մաքրել, բայց դա համաերևանյան խնդիր է: Նույնը վերաբերում է Էրեբունուն, թեև այն անհամեմատ բարվոք վիճակում է, քան Կարմիր բլուրը, բայց Էրեբունին էլ օտարին ներկայացնելու խնդիր ունենք: Իրականում Երևանում կան պատմամշակութային արժեքներ, որոնք կարող են հետաքրքրել զբոսաշրջիկներին: Գիտենք, որ Հայաստանը գինու, գարեջրի արտադրության հնագույն վայրերից է եղել, օրինակ` Կարմիր բլուրում կարելի է գինու և գարեջրի արտադրության ցուցադրություն կազմակերպել:

-Դուք դասավանդում եք և ներսից էլ բազմաթիվ խնդիրներ նկատած կլինեք. տարիներ շարունակ մեր կրթական օջախները, մանավանդ` դպրոցները, ընտրությունների ժամանակ օգտագործվել են ձայների հավաքագրման համար: Այս առումով համակարգային փոփոխությունների կարիք տեսնո՞ւմ եք: Խնդիր է նաև մանկապարտեզներում տեղի հարցը. երեխաները հերթագրվում են, հասնում դպրոց գնալու տարիքի և այդպես էլ չեն կարողանում մանկապարտեզ հաճախել: Այս խնդիրը լուծող ի՞նչ ծրագիր ունեք:

-Դպրոցներում և մանկապարտեզներում երկու տեսակի փոփոխություն ենք նախատեսում. կրթական հաստատությունները պետք է ապաքաղաքականացնենք, պետք է հնարավորինս բոլոր միջոցները կիրառենք, որ դրանց ղեկավարությունը չներքաշվի քաղաքական գործընթացների մեջ, ինչը նախ օրենքին է հակասում, նաև շեղում է բուն կրթական գործընթացից: Անհրաժեշտ է բարձրացնել կրթական հաստատությունների մակարդակն ու քաղաքական կամք ունենալ՝ այդ փոփոխությունը երաշխավորելու: Բովանդակային առումով՝ դպրոցների կրթական ծրագրերը հաստատվում են ԿԳՆ-ի կողմից, բայց  գոնե շենքային պայմանները, տեխնիկական հագեցվածությունը քաղաքապետարանը պարտավոր է լուծել: Շատ ավելի բարդ է մանկապարտեզների վիճակը: Երևանում ոչ պաշտոնապես ապրում է 60 000` մանկապարտեզի տարիքի երեխա. Երևանում գրանցվածների թիվը հասնում է 40 000-ի, ևս 20 000 երեխա ապրում է Երևանում` առանց գրանցման: Մանկապարտեզի տարիքի հասած երեխաների միայն կեսն է մանկապարտեզ հաճախում, քանի որ մանկապարտեզներում տեղ չկա: Այստեղ ազգային-ռազմավարական խնդիր ունենք լուծելու, քանի որ եթե երեխան մանկապարտեզ չի հաճախում, սոցիալապես ադապտացվելու խնդիր է ունենալու հետագայում: Պետք է օր առաջ լուծել բոլոր երեխաների՝ մանկապարտեզ հաճախելու հարցը: ԽՍՀՄ փլուզումից հետո մանկապարտեզների շենքերի կեսը փլուզվել է, իսկ մեկ քառորդը` տրվել վարձակալության 99 տարով և ըստ օրենքի՝ մենք չենք կարող դրանք վարձակալից հետ վերցնել: Կան մասնավոր մանկապարտեզներ, որտեղ հաճախողների թիվը շուրջ 3000 երեխա է: Խնդրի լուծման հետևյալ տարբերակն ենք առաջարկում՝ բազմաթիվ դպրոցների շենքեր, տարբեր հանգամանքների բերումով, պարապուրդի են մատնվել, և հենց դրանք կարելի է հատկացնել նոր մանկապարտեզներ բացելու համար: Բացի այդ՝ պետությունը յուրաքանչյուր երեխայի համար գումար է հատկացնում մանկապարտեզներին, և մենք առաջարկում ենք մասնավորին էլ խրախուսել, և յուրաքանչյուր երեխայի համար ինչ-որ գումար տրամադրել՝ վաուչերի տեսքով:

-Երևանը տարեցտարի վերածվում է իբր նորաոճ և ոչինչ չասող շենքերի կույտի՝ ի հաշիվ կանաչ գոտիների: Ի՞նչ պետք է անել կանաչ գոտիների պահպանման համար, մանավանդ՝  երբ նայում ենք Թամանյանի հատակագիծը, գրեթե ոչինչ չի մնացել նրա նախագծած Երևանից, այնքան են աղավաղել:

-Սա շատ ցավոտ հարց է: Այն, ինչ արդեն արվել է, քանդելը դժվար է, եթե` ոչ իրատեսական, բայց պետք է կասեցնել այդ ճանապարհով գնալը: Ճարտարապետական կանոններից դուրս շինարարության իրականացումը պետք է ուղղակի արգելել: Պետք է կենտրոնանանք Երևանի համաչափ զարգացման վրա և կենտրոնը բեռնաթափենք: Բոլոր բարձրահարկ շենքերը մեծ մասամբ կառուցվել են կենտրոնում, հիմնականում` Արաբկիր համայնքում: Մինչդեռ բնակելի համալիրներ կարելի է այլ համայնքներում կառուցել և դա իրականացնելու համար որոշ խրախուսական մեթոդներ կիրառել: Բացի այդ՝ պետք է բացառել կետային շինարարությունը: Կանաչապատման առումով լուրջ խնդրի առաջ ենք կանգնել: Հայաստանը ջրի երկիր է, իսկ Երևանը փոշու քաղաք է դարձել: Թամանյանը, այո, Երևանի կանաչապատման լուրջ ծրագիր է ունեցել՝ Երևանը եզերող անտառապատման նախագիծ է եղել, հատուկ անտառային տնտեսություններ էին ստեղծվել, որոնք ԽՍՀՄ փլուզումից հետո պարապուրդի մատնվեցին, իսկ տարածքը, որ պետք է անտառապատվեր, համայնքի բնակիչները սեփականաշնորհեցին: Երևանը պետք է շրջապատել կանաչ գոտիներով, իսկ բուն Երևանում կանաչապատման մեծ աշխատանքներ պիտի տարվեն: Կանաչապատումը պետք է լինի ոչ թե ծաղիկների տեսքով, այլ երկարամյա՝ ծառերի, ծառերի պուրակի տեսքով: Իրականում ծառեր տնկել ու խնամելն ավելի մատչելի է, քան ամեն տարի դեկորատիվ ծաղիկներ դնելն ու խնամելը: Նորքի անտառը, Դալմայի այգիների մի հատվածը պետք է համահայաստանյան զբոսայգիների վերածել: Ընդ որում՝ սրանք կդառնան ոչ միայն Երևանին լրացուցիչ թթվածին մատակարարող տարածք, այլև զվարճանքի ու հանգստի վայր:

-Ինչպիսի՞ն կուզեիք տեսնել Երևանը 4-5 տարի անց:

-Կուզեի տեսնել բարեկարգ փողոցներով ու այգիներով, այդ այգիներում չափից շատ երիտասարդ զույգերով, հասարակական կարգը պահպանող քաղաքացիներով, ծայրամասերում բազմաթիվ զվարճանքի վայրերով ու կրթական կենտրոններով: Ի դեպ, մենք ծրագրում ենք նաև «Թումո»-ի նման մի քանի կենտրոններ ստեղծել քաղաքի տարբեր ծայրամասերում, ինչը նոր շունչ կբերի վարչական շրջաններին:

Կ.Հ.