Փարաջանովի միջոցով իմ գաղտնիքի մի մասը բացահայտեցի. Սերժ Ավետիքյան

Բաթումի կինոփառատոնում «Լավագույն դերասան» անվանակարգում հաղթող է ճանաչվել ֆրանսահայ կինոռեժիսոր Սերժ Ավետիքյանը` «Փարաջանով» ֆիլմի գլխավոր դերակատարման համար: Yerkir.am-ի հետ զրույցում Ավետիքյանը նշեց, որ «Փարաջանով» ֆիլմի հայաստանյան պրեմիերան տեղի կունենա մինչեւ տարեվերջ: Նա պատրաստվում է նոր ֆիլմ նկարահանել` «Վերջին ռաունդը Ստամբուլում». առաջարկը ստացել է ֆրանսիացի կատակերգու Ժան Ֆրանսուա Դերեքի կողմից:

-Ո՞րն է «Վերջին ռաունդը Ստամբուլում» ֆիլմի գաղափարը:

-Այս ֆիլմն իր մոտեցմամբ ավելի շատ ցուցադրելու է Ցեղասպանության հետեւանքները, քան Ցեղասպանության պատճառը կամ երեւույթն ինքը: Կարծում եմ, որ այսօր շատ կարեւոր է մեզ համար հասկանալ, թե ի՞նչ է նշանակում սփռված ազգի հոգեբանություն. մի ազգ, որը ստիպված եղավ աշխարհով մեկ սփռվել եւ փորձեց վերականգնել իր իրավունքը, փորձեց անել ամեն ինչ' իր լեզուն եւ մշակույթը չմոռանալու համար: Բայց կինոյի սյուժեն ուղղակի պատմական չէ, այլ ավելի խորատես մոտեցում է ցուցաբերվելու, ավելի մարդկային զգացողությունների վրա է շեշտը դրվելու, քան` պատմական անցքերի հետ կապված:

-Այսինքն` շեշտը դրվա՞ծ է Ցեղասպանության հետեւանքները  ներկայացնելու վրա:

-Այո, բայց ոչ միայն դա, քանի որ այդ դեպքում ֆիլմը շատ աղքատ կլիներ իր տրամաբանությամբ ու կառուցվածքով: Այնտեղ, մարդկային մի շարք հարաբերություններից բացի, ներկայացված է տիրողների եւ ժողովրդի հարաբերությունը: Կարծում եմ' ֆիլմը պետք է լինի հանդիսատեսի կողմից հեշտ ընկալվող, բայց տարբեր շերտեր ունեցող: Ժամանակն է եկել, որ կարողանանք ոչ թե չոր, այլ մարդային էության եւ ներքին զգացումներով, այլ հայացքով, այսինքն' արվեստի միջոցով փորձենք ներկայացնել մեր պատմությունն ու անցյալը: Մենք կարող ենք ինչ-որ բան անել, եթե դա մարսել ենք, եթե կարողացել ենք դա հեռու մի տեղ դնել' առանց մոռանալու: Պետք է այնպես մոտենալ նման հարցերին, որ հանդիսատեսի մոտ հարցեր չառաջանան: Կարծում եմ' ֆիլմը կկարողանա իր ասելիքը համոզիչ կերպով մատուցել:

-Օրերս «Օսկարի» «Լավագույն միջազգային ֆիլմ» անվանակարգում առաջադրվեց նաեւ Ձեր «Փարաջանով» ֆիլմը: Ասացիք` Փարաջանովի կերպարը չէի՞ք համարձակվի կերպավորել, եթե ծանոթ չլինեիք նրան:

-Հարցը բարդ է, քանի որ իմ ասածը մի քիչ կտրուկ է, այսինքն` մեկ ուրիշ դերասան, ով ամենեւին էլ չէր շփվել Փարաջանովի հետ, կարող էր Փարաջանով կերպավորել, եւ դա նրա մոտ շատ հնարավոր է, որ լավ ստացվեր: Այդպիսի մի կերպար ստանալու համար պետք չէր «տնազ» ու նրան նմանվելու փորձ անել: Բանն այն է, որ Փարաջանովի կերպարը կա իմ մեջ: Այն, որ ես իրեն մոտ եմ եղել իմ երիտասարդ ժամանակ, եւ եթե այդ համն ու հոտը չլիներ, ես միգուցե չհամարձակվեի մարմնավորել նրան այս ձեւով, այսքան «պարզ», ուղղակի ձեւով` այնպես անելով, որ չերեւա` խաղում եմ: Նման կերպարին նմանվելը պետք է ավելի շատ ներսից բխի, քան արտաքինից: Ավելի ճիշտ էր Փարաջանովին մոտենալ ներսից. այո, դա ինձ հաջողվեց: Ես ռուսերենը հաղթահարելու խնդիր ունեի, քանի որ ռուսերենի իմ իմացությունն այնքան էլ լավ չէ: Ես պետք է այնպիսի ֆիլմ նկարեի, որ կարողանայի ճիշտ ձեւով մատուցել Փարաջանովին:

-Փարաջանովի հետ ծանոթությունից Ձեզ ի՞նչ մնաց:

-Շատ բան, հումորի նուրբ զգացողություն, օրիգինալություն: Փարաջանովն ինձ սովորեցրեց պայքարել. երբեք չպետք է կործանվել եւ կոտրվել, անգամ եթե արգելքները շատ մեծ են: Փարաջանովի կյանքը բանտից առաջ լրիվ ուրիշ էր, իսկ բանտից հետո` ուրիշ, քանի որ երբ նա բանտից դուրս եկավ, բոլորը կարծում էին, որ նա կոտրվելու է, որովհետեւ նրան տեղ չէին տալիս, նրա գործերն արգելված էին: Եվ իր այդ ամբողջ ներքին աշխարհն արտահայտվեց կոլաժների եւ նկարների միջոցով, որոնք շատ մեծ արժեք ունեն իր արվեստում: Այս բոլորից հասկացա, որ իր մոտ ամենամեծ պայքարն ինքն իր հետ է եղել: Եթե քո գործը չի անցնում կամ չեն թույլատրում, պետք է շարունակես քո ճանապարհը` մինչեւ նոր պատուհան կբացվի:

-«Փարաջանով» ֆիլմը կյանքի կոչելուց հետո կա՞ն ինչ-որ գծեր /հերոսից մնացած/, որոնցից չեք կարողանում ազատվել:

-Շատ բարդ գործընթաց է այն, թե որքան ժամանակում է մի դերասան կամ ռեժիսոր մարսում իր արած գործը: Կարծում եմ' դեռ շուտ է այդ մասին խոսել: Ես աշխատում եմ հիմա, ուրիշ նախագծեր մշակելով, «մոռանալ» Փարաջանովին: Ժամանակ է հարկավոր, դեռ տաք է եւ մարսած չի, կերպարը հիշողությանս մեջ դեռ թրթռում է: Մինչեւ ֆիլմի կինոպրոկատը դուրս չգա, փառատոների շքերթը չավարտվի, կարծում եմ, ճնշված եմ լինելու ֆիլմի աուրայով:

-Ֆիլմի հայաստանյան պրեմիերայի օրը /«Ոսկե ծիրանի» շրջանակներում/ նշեցիք, թե կուզենայիք, որ ֆիլմը սահմաններ չունենար, ինչպես` Փարաջանովը: Ստեղծագործական տարածքում կա՞ ինչ-որ սահման, որից այն կողմ դեռ չեք հանդգնում գնալ:

-Գիտեք` ցանկացած մարդ կամ արվեստագետ ինքն է իր սահմանը գծում: Արվեստագետը պետք է այնպես անի, որ իր գործն ունիվերսալ, անսահման լինի, որ այն հասնի ամենահեռուն: Այսինքն` որ ոչ թե բոլորին հասանելի լինի, այլ` որ իր ստեղծագործությունը լինի այսօրվանը, ոչ թե վաղվանը, բայց այնպես աշխատի, որ վաղն էլ դա հետաքրքիր լինի: Ստեղծագործողը պետք է կարողանա ժամանակը հաղթահարել: Իմ դեպքում /կինոյի/ ժամանակն իմ դեմ է, քանի որ մենք այն անընդհատ կանգնեցնում ենք մեր ֆիլմերում, բայց ժամանակը ներկա է մեր գործի մեջ: Դրա համար արվեստը հնարավորություն է քեզ տալիս ստեղծել այնպիսի գործ, որով կարողանաս ժամանակի ընթացքը հաղթահարել: Այդ առումով կարեւոր է ֆիլմի ոճը, ֆորմատը, գաղտնիքը: Յուրաքանչյուր արվեստագետ ունի իր գաղտնիքը. միգուցե ինքն էլ չգիտի, թե որն է դա, սակայն իր ստեղծագործության ներքին ընթացքը գալիս է հենց այդ գաղտնիքից: Յուրաքանչյուր ստեղծագործություն կյանքի կոչելիս, կարծես, մի կտոր այդ գաղտնիքից փոխանցես հանդիսատեսին: Այս առումով Փարաջանովի գործը մի մեծ մաս իմ գաղտնիքից բացեց' Փարաջանովի կերպարի միջոցով:

-Դուք միշտ անդրադառնում եք այնպիսի թեմաների, մարդկանց, որոնց անդրադառնալու համար պետք է շատ կայացած լինել, որ այն կարողանաս այնպես ներկայացնել, որ ընդունվի: Հաջորդ թեման կամ մարդը, որին անդրադառնալու ցանկություն կա, արդեն ընտրե՞լ եք:

-Չէ, չէ, սպասեք /ծիծաղում է/: Սպասեք, թող այս «Վերջին ռաունդը Ստամբուլում» ավարտեմ, որը շատ կարեւոր է, եւ դեռ 1 տարի պետք է աշխատեմ սրա վրա, հետո նոր կմտածեմ այդ մասին: Այժմ սրան զուգահեռ մշակում եմ մի ֆիլմ, որը Հայաստանի հետ է կապված. այն  այսօրվա Հայաստանի գյուղերից մեկի մասին է, բայց' ֆրանսիացու աչքերով: Սակայն պետք է նշեմ նաեւ, որ հաջորդ կերպարը, որին կուզեի մոտենալ, Արտավազդ Փելեշյանն է: Ժամանակը կգա, եւ ես Փելեշյանի մասին ֆիլմ կնկարահանեմ, քանի որ ինձ համար նա ամենամեծ արվեստագետներից է եւ ոչ նրա համար, որ ինքը հայ է: Ի դեպ, իբրեւ ռեժիսոր եւ արվեստագետ, իբրեւ մարդը, Փելեշյանին ես ավելի շատ գիտեմ, քան Փարաջանովին: Կարծում եմ' Փելեշյանի ներքին աշխարհը պետք է ցուցադրել:

-Վերջերս մի հետաքրքիր միտք եք ասել` արտիստները քիչ են, քանի որ վտանգավոր են, ու առաջին հերթին վտանգավոր են իրենք իրենց համար: Ո՞ր գիծն է, որ խանգարում է Ձեզ` ստեղծագործական առումով:

-Ստեղծագործողը վտանգավոր է իր համար, քանի որ նա կարող է անցնել իր սահմանները, փլուզել այդ սահմանները, շրջանցել, ինքն իրեն ոչնչացնել: Ամենադժվարն արվեստագետի համար իր իրական տեղը գտնելն է, իր տեսանկյունը ներկայացնելը եւ հետեւել այն ժամանակին, որի մեջ նա ապրում է: Ամենադժվարը ժամանակի շունչը լինելն է: Ստեղծագործողը պետք է լինի շատ բծախնդիր իր հանդեպ եւ այնքան սիրի իր ժողովրդին, կյանքը եւ այնքան խորանա իր ժամանակի թերությունների եւ առավելությունների պատմության մեջ, որ կարողանա դա արտահայտել իր հայացքով եւ ինչ-որ բան տեղ հասցնի:

Կարինե ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ