1945 և 1915

Հա­յաս­տա­նում թե­րևս­ չի գտնվի մի մարդ, ով ­գո­նե մեկ ան­գամ չի լ­սել ճա­պո­նա­կան Հի­րո­սի­մա քա­ղա­քի անու­նը կամ չ­գի­տի այդ քա­ղա­քի հետ կա­տար­ված այն մեծ ող­բեր­գու­թյու­նը, որ ­տե­ղի է ու­նե­ցել Երկ­րորդ աշ­խար­հա­մար­տի ավար­տին, երբ այդ երկ­րի­ հետ պա­տե­րազ­մա­կան դրու­թյան մեջ գտնվող Ամե­րի­կա­յի Մի­ա­ցյալ Նա­հանգ­նե­րը ատո­մա­յին ռումբ նե­տեց խա­ղաղ բնակ­չու­թյան վրա` դառ­նա­լով հա­րյուրհա­զա­րա­վոր զո­հե­րի պատ­ճառ:

Վստա­հա­բար կա­րե­լի է պնդել` Հի­րո­սի­մա անունն իր ող­բեր­գա­կան պատ­մու­թյամբ հայտ­նի է գրե­թե բո­լոր հա­յե­րին ու ընդ­հան­րա­պես հա­յաս­տան­ցի­նե­րին: Սա­կայն խիստ կաս­կա­ծե­լի է, որ ­նույն Ճա­պո­նի­ա­յում տա­սը հա­զար մար­դու ­մեջ կգտն­վի գեթ մե­կը, ով եր­բևէ լսել է 20-րդ դա­րի առա­ջին` Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թյան մա­սին, որին զոհ գնաց մեկու­կես ­մի­լի­ոն մարդ: Հե­տև­ա­բար, հարց է ծա­գում` ո՞ւմ է առա­վել անհ­րա­ժեշտ «լու­սա­վո­րել» մարդ­կա­յին պատ­մու­թյան այս եր­կու մե­ծա­գույն ող­բեր­գու­թյուն­նե­րի մա­սին անհ­րա­ժեշտ հի­շե­ցում­նե­րով` հա­յե­րի՞ն, թե՞ ճա­պո­նա­ցի­նե­րին: Հար­ցը, բնա­կա­նա­բար, պա­տաս­խան չի ակն­կա­լում, քան­զի ամե­ն ինչ առա­վել քան ակն­հայտ է:

Եվ ահա այս պա­րա­գա­յում փոքր-ինչ ան­հաս­կա­նա­լի է մե­ր արտ­գործ­նա­խա­րա­րու­թյան, մաս­նա­վո­րա­պես` Ճա­պո­նի­ա­յում ՀՀ դես­պան Հրանտ Պո­ղո­սյա­նի նա­խա­ձեռ­նու­թյու­նը` Երև­ա­նում տե­ղադ­րել հու­շա­քար` նվիր­ված Հի­րո­սի­մա­յի զո­հե­րի հի­շա­տա­կին: Հի­րո­սի­մա­յի զո­հե­րի հի­շա­տա­կին թող­ հա­զար հու­շա­քար դրվի­ մեր քա­ղաք­նե­րում, բո­լոր դեպ­քե­րում էլ դա ար­դա­րաց­ված կլի­նի, սա­կայն որ­քա­նո՞վ է ար­դա­րաց­ված այն գոր­ծե­լա­կեր­պը, ըս­տ ո­րի` փո­խա­նակ Ճա­պո­նի­ա­յում նա­խա­ձեռ­նե­լու նման բան, որ­պես­զի այդ երկ­րում­ գո­նե փոքր-ինչ տե­ղե­կա­նան 20-րդ դա­րի հա­յոց մե­ծա­գույն ող­բեր­գու­թյան մա­սին, մեն­ք են­ք ա­հա այս­պես ջա­նադ­րա­բար մտա­ծում ճա­պո­նա­ցի­նե­րի մա­սին: Ին­չո՞ւ ՀՀ դես­պա­նի հա­մար առ այ­սօր հո­գու պարտք ու պար­տա­կա­նու­թյուն չի ­դար­ձել երև­ե­լի մի խաչ­քա­րով կամ հու­շա­կո­թո­ղով հե­ռա­վոր Ճա­պո­նի­ա­յի մայ­րա­քա­ղա­քում կամ նույն Հի­րո­սի­մա­յու­մ ոչ մի­այն հար­գել տալ­ մեր մի­լի­ո­նա­վոր զո­հե­րի հի­շա­տա­կը, այ­լև այդ զո­հե­րի մա­սին ճա­պո­նա­ցի­նե­րին պար­զա­պե­ս ի­րա­զե­կել:

Հու­լի­սի 18-ին տե­ղի ու­նե­ցած Երև­ան-Տո­կիո-Հի­րո­սի­մա հե­ռուս­տա­կա­մր­ջի ժա­մա­նակ Հա­յաս­տա­նի դես­պա­նը` խո­սե­լո­վ Ե­րև­ա­նում Հի­րո­սի­մա­յի զո­հե­րի հի­շա­տա­կին հու­շա­քար տե­ղադ­րե­լու նա­խա­ձեռ­նու­թյան մա­սին, որն, ամե­նայն հա­վա­նա­կա­նու­թյամբ, շու­տով իրա­կա­նու­թյուն կդառ­նա, հի­շել է նաև, որ ինք­ն այդ քա­ղաք այ­ցե­լել է դեռ 1987-ին և գրա­ռում կա­տա­րել հյու­րե­րի ­հա­մար նա­խա­տես­ված մա­տյա­նում: «Հի­րո­սի­մա­յի ող­բեր­գու­թյու­նը ­ոչ մի­այն Հի­րո­սի­մա­յի, այ­լև ամ­բողջ աշ­խար­հի ող­բեր­գու­թյունն է»,- գրել է Հրանտ Պո­ղո­սյա­նը: Մի­ան­գա­մայն ճշմա­րիտ խոս­քեր: Բայց մի՞թե աշ­խար­հի ող­բեր­գու­թյու­նը չէ 1915 թվա­կա­նի Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թյու­նը:

Լև­ոն ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Նկարը` Խորեն Տեր-Հարությունյանի