Ո՞ւր է մտավորականի` քո խիղճը

Տիկնիկային թատրոնի տնօրեն եւ գեղարվեստական ղեկավար Ռուբեն Բաբայանը թատրոնը համեմատում է ընտանիքի հետ՝ նշելով, թե այն ընտանիքն է երջանիկ, որտեղ կա պապ, տատ ու թոռներ: Բաբայանը կարծում է, որ գնալով հեռանում ենք մեր արմատներից եւ միայն մշակութային լուրջ ծրագրերի միջոցով կրկին ամեն բան իր տեղը կընկնի: Բաբայանը խորհուրդ է տալիս ոչ թե կենացներով փորձենք ցույց տալ, որ հարգում ենք մեր մեծերին, այլ՝ մեր պարտականությունները կատարելով:

-Տիկնիկայինում մեծահասակների համար խաղացանկը մի քիչ դժվարությամբ է փոխվում. դժվա՞ր է մեծահասակներին Տիկնիկային թատրոն բերել: Չնայած կա նաեւ երկրորդ կողմը՝ այն ներկայացումները, որոնք մտնում են խաղացանկ, դահլիճն, իրոք, լցնում են:

-Ճիշտ եք ասում: Ես բազմիցս ասել եմ, որ տիկնիկային արվեստը թատերական արվեստի մի ձեւ է, որտեղ նույն հաջողությամբ կարող են բեմադրվել օպերա, բալետ եւ տարբեր ժանրերի ներկայացումներ: Իհարկե, ընկալումը հաճախ գնում է, որ սա մանկական թատրոն է, եւ միայն փոքրիկների համար ներկայացումներ պետք է լինեն: Հանդիսատես բերելն ընդհանրապես դժվար է. կարծում եմ՝ հանդիսատես բերելը չպետք է դառնա ինքնանպատակ: Եթե թատրոնն ունի փոքր քանակությամբ հանդիսատես, այդ հանդիսատեսն արժանի է ունենալ իրեն հաճո արվեստ: Իհարկե, հասկանում ենք, որ մեծամասնությունը հակված է զվարճանալու /եւ ոչ միայն մեր երկրում/, ինչը նորմալ է, բայց կա նաեւ որոշակի քանակությամբ հանդիսատես, որն ուզում է լուրջ ու ժամանակակից արվեստ տեսնել. գուցե նրանք այդքան շատ չեն, բայց նրանց էլ է հասնում արեւի մի կտոր: Եթե Տիկնիկային թատրոնը բեմադրում է մեծահասակների համար դրամատիկ, մնջախաղային ներկայացումներ, նա պետք է այդ ներկայացումներով ապացուցի, որ ասելու բան ունի. յուրաքանչյուր ներկայացումը գեղարվեստական արժեք պետք է ունենա: Ես ուրախ եմ, որ մեր մեծահասակների ներկայացումները վերջին 5 տարվա ընթացքում 20-25 փառատոնի են մասնակցել: Ես կարող եմ հպարտանալ մեր մեծահասակների բեմադրություններով. հեշտ եմ ասում այդ բառը, որովհետեւ այդ ներկայացումների մեծ մասը ես չեմ բեմադրել:

-Արդյո՞ք մշակութային կյանքից դուրս մնացածները չեն, որ պատռում են ժպտացող զինվորի պաստառը, կոտրում մեր արվեստագետների կավե արձանները:

-Ժպտացող զինվորի լուսանկարի մտահղացումը հրաշալի էր. միայն հպարտանալ կարելի էր՝ թե ընտրված նյութով եւ թե մատուցման ձեւով: Այո, մենք, ցավոք, պետք է արձանագրենք, որ մեծ խնդիրներ ունենք մեր հասարակության հետ: Մենք այնքան հաճախակի ենք ասել, որ ժողովուրդը բոլոր հարցերում ճիշտ է, որ մոռացել ենք՝ ժողովուրդը մարդկանցից է կազմված եւ դրանք տարբեր մարդիկ են: Եթե մենք ամեն օր չենք զբաղվում մշակութային լուրջ գործերով, բարձիթողի վիճակում է հայտնվում ժողովուրդը: Այո, վանդալիզմը տարածված է Հայաստանում եւ դրա դեմը պետք է առնել մշակութային ծրագրերով, որ մարդիկ հասկանան՝ այս ամեն ինչի հետ նրանք էլ կապ ունեն: Ոչ թե կենաց բարձրացնելով է, թե Մաշտոցը կամ Կոմիտասը մեծ են եղել, այլ մեր պարտականությունները կատարելով պետք է հայրենասիրությունդ ցույց տաս: Չի կարելի լինել մի ազգի ներկայացուցիչ, որը տվել է Կոմիտաս, Արամ Խաչատրյան ու ամբողջ հանրապետությունը լցնել ռաբիզ երաժշտությունով: 1-2-10 հոգի կարող են տպավորություն ստեղծել, որ ժողովուրդը բարբարոս է: Իսկ հայերս մշակութային ազգ ենք, ինչ ուզում են՝ ասեն: Լավ է, որ մենք ինքնաքննադատաբար ենք վերաբերվում մեզ, առավել եւս մեր շրջանակներում. մենք պետք է իրար ամեն օր, ամեն քայլափոխի մեղադրենք, դաստիարակենք: Օտարի հետ խոսելուց, այո, կոկորդը կարող ենք կրծել, եթե մեզ է վիրավորում: Իհարկե, ամեն արձանի ու նկարի մոտ ոստիկան չես կանգնեցնի: Մշակույթը համընդհանուր հասկացողություն է. ամեն օրվա մեր պահվածքը, խոսքը մշակույթ է: Ես հաճախակի ուսանողներիս ասում եմ՝ երբ դուք վատ եք խոսում, դա նշանակում է, որ փնթի եք հագնվում կամ ձեռքերով ապուր եք ուտում: Դուք ձեզ թույլ չեք տա, չէ՞, դուրս գալ չլվացված ու չսանրված, իսկ ինչո՞ւ ենք մենք մեր լեզուն այդքան այլանդակ ձեւով ներկայացնում: Իսկ ինչ վերաբերվում է մեր մեծերի արձաններին՝ քաղաքի նստարանների մոտ՝ գաղափարը լավն է, կատարումը՝ մի քիչ համաձայն չեմ: Կարծում եմ, կարելի էր մի քիչ հետաքրքիր ու ժամանակակից լուծում տալ, քանի որ քանդակը դա միայն նմանակում չէ: Եղիշե Չարենց, Պարույր Սեւակ, Հրանտ Մաթեւոսյան, Մհեր Մկրտչյան՝ քանդակագործը պետք է հասկանա՝ նրանց մեծությունը որն է: Հրանտ Մաթեւոսյանը, ով Սոկրատի ճակատ ուներ եւ ում լսելով ու նայելով՝ դու հասկանում էիր, որ փիլիսոփա մարդ է առջեւդ, կներեք, բայց բոմժի տեսքով է ներկայացված: Դրսում նման ձեւը շատ տարածված է. քաղաքական գործիչների, շոու բիզնեսի ներկայացուցիչների քանդակներն են տեղադրում եւ ուզում ես մեծի կողքը լինել՝ նստիր նկարվիր: Շոու բիզնես, քաղաքական գործիչ ու ազգի մեծություն՝ տարբեր բաներ են. երբեւիցե մեր մեծություններից որեւէ մեկին չեմ փոխանակի մի ամբողջ ԱԺ կամ շոու բիզնեսի փաթեթի հետ:

-Կարծեք թե ուզում ենք քաղաքը ինչ-որ կերպ փոխել, բայց ճիշտ մատուցելու ձեւը չգիտենք, այո՞:

-Այո: Քաղաքը պետք է լինի մայրաքաղաք եւ մարդիկ հաճույք ստանան զբոսնելիս, իսկ տուրիստները նոր, հետաքրքիր բաներ տեսնեն ու լուսանկարվեն. սա կնշանակի, որ կրթական, մշակութային կենտրոն է քաղաքը՝ իր քանդակներով: Ինչն է խանգարում, որ չի ստացվում՝ մրցակցության բացակայությունը: Դուք տեսե՞լ եք մեր թատրոնի ֆասադը:

-Այո, գեղեցիկ է:

-Դա ստեղծվել է մրցակցության արդյունքում: Մրցակցությունը ճիշտ բան է, բայց այնպես էլ չէ, որ մի մարդ կամ մարդկանց մի խումբ կարող է պատկերացում ունենա ամեն ինչի մասին. կան հանձանաժողովներ, գեղարվեստական խորհուրդներ, մասնագետներ, որոնց կարծիքը պետք է միշտ հաշվի առնել: Միշտ պետք է ընտրության հնարավորություն ունենաս:

-Արվեստագետներից ոմանց տեսակետները սկսվում է փոխվել, երբ սկսում են պաշտոն ստանալ. մարդու տեսակի՞ց է գալիս:

-Մարդու տեսակից էլ է գալիս, բայց նաեւ բարդ է որեւէ պետական ատյանում աշխատելն ու պահպանել ինքնուրույն կարծիքը: Եւ հետո պետք է ճշտել նաեւ՝ արդյոք յուրաքանչյուր արվետագետը մտավորական է, թե՝ ոչ: Մենք հաճախակի բոլոր արվեստագետներին մտավորական ենք կոչում, երբեմն ասելով, թե՝ բա ո՞ւր է քո մտավորականի խիղճը: Մտավորական չեն ծնվում, դառնում են, իսկ արվեստագետ կարող է եւ ծնվեն: Չխառնենք մտավորկանն ու արվեստագետն իրար. հոյակապ է, երբ արվեստագետը մտավորական է, բայց պետք չէ յուրաքանչյուր արվետագետից պահանջել մտավորականի մոտեցում:

-Մեր երիտասարդների արտաքին տեսքին ուշադրություն դարձրե՞լ եք. մի քիչ շատ չե՞նք պճնվում:

-Այո, համամիտ եմ եւ սա արեւելքից եւ արեւելյան մտածողությունից է գալիս: Մենք պարզ չենք, հասարակ չենք՝ իրար հետ շփումներում էլ: Մարդու հագուտն ինչ-որ ձեւով արտահայտում է իր ներքին աշխարհը. «պլպլան» հագուստն մի շատ կարեւոր հատկություն ունի ՝ այն թաքցնում է իրականությունը: Մենք հաճախակի ասում ենք՝ մենք առաջին ազգն ենք, որն ընդունել է քրիստոնեությունը, դե, եկեք քրիստոնյա լինենք: Վերջիվերջո, Քրիստոն եկավ, որ ավելի խորը նայենք երեւույթներին, ինչ-որ բաներ պետք էր շտկել, ինչ-որ բան սխալ էր հասկացվում Կտարականից, դրա համար գրվեց Նոր Կտակարանը: Նա հո չփոխեց Աստծո լինել-չլինելու մասին մարդկանց կարծիքը, այլ սերմանեց, որ Աստված սեր է: Հիմա նույն բան էլ պետք է սերմանել կենցաղի մեջ՝ գեղեցիկից հաճույք ստացեք, այլ ոչ թե զինվորի նկարը պատռեք: Ժպտացող հայ զինվոր, նա, ով պաշտպանում է մեր կյանքը՝ սրանից էլ լավ բա՞ն: Ժպտացող զինվորի պաստառի հետ կապված ակցիայի դեմ մի արվեստագետի կարծիք եմ լսել, թե դա սուտ է. ինչո՞ւ է սուտ, մարդը ժպտում է, ի՞նչն է սուտ: Անպայման պետք է ատամները սրած լինի, թնդանոթը ձեռքին պահած, որ հասկանաս՝ զինվոր է: Ղարաբաղն ազատագրել ենք նաեւ երգելով: Հանուն արդարության մարտնչում են երգելով ու ժպտալով, քանի որ դու ճիշտ գործ ես պաշտպանում: Միայն վատ գործ պաշտպանողը պետք է դառը դեմքի արտահայտություն ունենա: Եւ հետո ո՞վ ասաց, որ դառը դեմքի արտահայտություն ունենալը խելքի նշան է՝ ապուշության նշան է:

-Նարեկ Դուրյանն իր ներկայացումներից մեկում ասում է, թե դրսում բոլորը կեղծ ժպտում են իրար, մենք՝ անթաքույց ատում. ժպտացող դեմքեր երբեք չես հանդիպի Երեւանում, ինչո՞ւ:

-Կար մի մեծ ռուս ռեժիսոր՝ Միխայել Չեխովը, որն ապրեց ԱՄՆ-ում եւ ստեղծեց այսօրվա հոլիվուդյան դպրոցը: Նա մի թեզ էր գրել, ըստ որի՝ ֆիզիկական գործողությունը հաճախ ոչ պակաս ազդում է հոգեկան վիճակի վրա, քան՝ հոգեկանը ֆիզիկականի: Մշտապես ժպտալը, մարդկանց բարեւելը ստիպում է քեզ լավատես լինել. մի հատ ժպտա եւ միգուցե տրամադրությունդ կբարձրանա, փորձիր հարեւանիդ բարեւել: Ասում են՝ արտասահմանցիները հարեւաններին չեն բարեւում՝ բարեւում են, փողոցում անծանոթներին էլ են բարեւում: Ինչ վատ բան կա դրա մեջ՝ այն էլ մեզ համար, որ ունենք արտահայտություն՝ բարեւն Աստծունն է: Մենք մեր արմատներից հեռացել ենք. մեր արմատներն այնտեղ են, մենք, մեր մեծ ասած, Եվրոպայից քշած ժողովուրդ ենք: Մեր արմատների եւ արժեքների համար ահավոր դժվար ճանապարհ ենք անցել. ի՞նչ իմաստ ուներ այդքան զոհ տալ, այդքան տառապել, որպեսզի վերջում այսպես հեշտությամբ այդ ամենից հրաժարվես: Մենք օրինակներ էինք բերում, որ Ցեղասպանությունից փախածները գրքեր էին բերում. բա այս ժողովուրդը վեր կենա ու արձան քանդի, նկար պատռի: Եւ դա անողին որ հարցնեք՝ իրեն իսկական հայ կհամարի, ամբողջ օրը ազգի պատվի մասին կխոսի: Մենք նաեւ մեր մշակույթի մատուցման ձեւով ենք զիջում. Կոմիտասին մենք կապում ենք միայն ու միայն Ցեղասպանության հետ՝ մոռանալով, որ նա ստեղծել է հայ ազգային երաժշտությունը: Հայերի՝ ռուսական կողմնորոշումը գալիս է նրանից, որ մենք Ռուսաստանով գնում էինք Եվրոպա. Ռուսաստան՝ նշանակում էր դեպի Փարիզ, Բեռլին, Հռոմ, այլ ոչ թե Տաշքենդ եւ Ալմա Աթա:

-Միգուցե վախ կա նոր բան ասելու եւ չընկալվելո՞ւ:

-Կա, իհարկե, կա: Լայն հասարակության կողմից՝ դեռ ոչինչ, բայց որ մեր արվեստագետներն ու մտավորականներն են շատ վախկոտ, դա է վատը: Մեր մտավորականությունն այսօր վախենում է իր հայացքն արտահայտել, ձեւավորված կարծիքից մի քիչ ուրիշ բան ասել, մտածում են՝ վայ, էս կասեն, էն կասեն՝ ուրեմն մի եղիր մտավորական: Վերջիվերջո, աշխարհի մշակույթը մեր մշակույթն է, եթե մենք հասկանում ենք օտարի մշակույթը հրճվում դրանով, մենք մեր մշակույթը ներկայացնելու հնարավորություն ենք ունենում, որը ոչնչով չի զիջում մյուսներին: Եթե մենք հրճվում ենք Եգիպտական բուրգերով, պետք է նաեւ Գառնին ու Գեղարդը նույն ձեւով ներկայացնենք, եթե մերժում ենք դրսինը, մերը ոչ ոք չի ընդունի: Մենք հավասարը հավասարի հետ պետք է խոսենք մյուս երկրների հետ, քանի որ ունենք այդ իրավունքը: Սովորելու եւ սովորեցնելու, նայելու եւ ցույց տալու բան ունենք. չկա որեւէ մի երկիր, որ ասենք, թե ձեր մշակույթն ավելի լավն է, քան՝ մերը, բայց չկա մի երկիր էլ, որի մշակույթն արհամարհենքի է «արժանի»:

Կարինե ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ