Ռուսաստան-Հարավային Օսիա. ռազմավարական գործընկերությունը`տարածաշրջանային քաղաքականության փոթորկոտ ջրերում

Վրացական եւ արտասհմանյան մի շարք աղբյուրների տվյալներով՝ թբիլիսյան մայդանի սցենարը, որը մշակվել է Արեւմուտքում, ներառում է ընդդիմության, այսպես կոչված, «խաղա երթը» դեպի Հարավային Օսիայի (եւ Աբխազիայի) հետ Վրաստանի սահմաններ, որը կոչված է ռազմական հակամարտություն հրահրել՝ դրանում Ռուսաստանի ներգրավմամբ: Խոսքը «երկրորդ ճակատ» - ի չնախատեսված նախագծի մասին է, որն ուղղված է Մոսկվայի ռեսուրսներն ու կազմակերպչական ջանքերը լրացուցիչ շեղելու նրա նպատակներից ու խնդիրներից։

Իրավիճակը բարդանում է նրանով, որ Թբիլիսին չի ցանկանում ստորագրել Հարավային Օսիայի Հանրապետությն եւ Աբխազիայի հետ ուժ չկիրառելու վերաբերյալ փաստաթուղթը։ Մեկնաբանելով նոյեմբերի սկզբին Անդրկովկասում անվտանգության եւ կայունության վերաբերյալ միջազգային քննարկումների հերթական՝ 62-րդ փուլի արդյունքները (այսպես կոչված՝ «Ժնեւյան ձեւաչափը»), Հարավային Օսիայի ղեկավարի խորհրդական Կոնստանտին Կոչիեւը նշել է. «ուժի չկիրառման մասին փաստաթուղթը պատրաստվել է երկար ժամանակ։ Եղել է հանդիպում, որտեղ փաստաթղթի նախագիծն արդեն փաստցի համաձայնեցրել են՝ ներառյալ Վրաստանը։ Սակայն վրացական կողմի վերցրած կարճ ընդմիջումից հետո հայտարարվեց՝ իրենք հրաժարվում են փաստաթղթի նախագծի հետագա համաձայնեցումից»։

Մոսկվայում մտահոգություն է առաջացնում նաեւ Աբխազիայի Հանրապետությունում տիրող բարդ իրավիճակը, որը սրվում է սուր էներգետիկ ճգնաժամով՝ Ռուսաստանից ստացվող սոցիալական վճարումների կրճատման եւ առեւրատնտեսական կապերի առկա խնդիրների ֆոնին։ Դեկտեմբերի 3-ին Աբխազիայի Ժողովրդական ժողովը մերժեց ռուս-աբխազական ներդրումային համաձայնագրի վավերացումը, ինչը, անշուշտ, բարդացրեց երկկողմ հարաբերությունները եւ դժվարացրեց 2025ի փետրվարին հարապետությունում նախատեսված նախագահական ընտրությունները: Դեկտեմբերի 9-ի Աբխազիայի ժ / պ վարչապետ Վալերի Բգանբան դիմել է ՌԴ կառավարության նախագահ Միխայիլ Միշուստինին՝ խնդրելով վերսկսել Հանրապետությունում նոյեմբերից դադարեցված սոցիալական վճարումները: Բացի այդ, հսկայական միջոցներ են ծախսվում Ռուսաստանից էլեկտրաէներգիայի հոսքի վճարման համար։Միեւնույն ժամանակ, ամենեւին էլ փաստ չէ, որ Մոսկվայի եւ Սուխումի հարաբերությունների վատթարացումը նշանակում է փաստից բացակայող ռուս-վրացական բովանդակային երկխոսության վերսկսում (գոնե ավելի քան 11 տարի աշխատած ՛Կարասին-Աբաշիձե հանձնաժողով» հիշեցնող ձեւաչափով), հատկապես այն դեպքում, եթե իրադարձությունները Թբիլիսիում զարգանան անբարենպաստ սցենարով։

Այս ամենը պահանջում է Ռուսաստանի ռազմաքաղաքական եւ տնտեսական փոխգործակցության համակողմանի ամրապնդում Հարավային Օսիայի Հանրապետության հետ, որի հարավային սահմաններն անցնում են Վրաստանի մայրաքաղաքից մեքենայով մոտ մեկ ժամ հեռավորության վրա: Դա լավ հասկանում են եւ Մոսկվայում, եւ Ցխինվալում։ Այսպիսով, Դաշնության խորհուրդը. նոյեմբերի վերջին միաձայն հավանություն է տվել ՌԴ եւ Հարավային Օսիայի լրացուցիչ ռազմաքաղաքական փաստաթղթի՝ «ռազմատեխնիկական համագործակցության զարգացման մասին» պայմանագրի վավերացմանը (2023ի օգոստոս), որը ենթադրում է կողմերի ռազմաքաղաքական դաշնակցային համակողմանի համակարգ (համապատասխան օրենքը ստորագրվել է Պուտինի կողմից նոյեմբերի 23-ին)։ Այդ կապակցությամբ նշել է Դաշնության խորհրդի միջազգային գործերի կոմիտեի անդամ Ալեքսեյ Կոնդրատեւը, փաստաթղթի վավերացումը «լիովին համապատասխանում է Ռուսաստանի եւ Հարավային Օսիայի շահերին», քանի որ «կնպաստի միջպետական, տարածաշրջանային եւ ընդհանուր առմմբ միջազգային անվտանգության եւ կայունության ամրապնդմանը եւ «կօգնի բարձրացնել Ռուսաստանի եւ Հարավային Օսիայի հարաբերությունները նոր ռազմավարական մակարդակի» (2009 թի սեպտեմբերի 15-ին, ՌԴի կողմից Հարավային Օսիայի Հանրապետությունը որպես անկախ պետություն ճանաչելուց մեկ ամիս չանցած, հրապարակվեց «Ռազմական ոլորտում համագործակցության մասին» համաձայնագիրը, իսկ 2010 թ-ի ապրիլի 7-ին ստորագրվեց անժամկետ համաձայնագիր ստորագրվել է Հարավային Օսիայի Հանրապետության տարածքում տեղակայված ռուսական համատեղ ռազմաբազա։):

Բացի այդ, դեռեւս օգոստոսի վերջին Հարավային Իսիայի նախագահ Ալան Գագլոեւը հանդես եկավ Ռուսաստանի եւ Բելառուսի միութենական պետությունում Հանրապետության լիիրավ մասնակցության օգտին, ինչը «Հարավային Օսիայի համար առավել հեռանկարային տարբերակներից մեկը կլինր, որն առավելագույնս կապահովեր նրա անվտանգությունն ու համալիր համագործակցությունը ՌԴ-ի եւ Բելառուսի հետ»: Ընդ որում՝ ոչ մեծ Հանրապետության ղեկավարն ընդգծում է․ «Հարավային Օսիայի վրա ցանկացած զինված հարձակում Ռուսաստանը կդիտարկի որպես ագրեսիա իր դմ», ինչը, բնականաբար, »պատշաճ կերպով ազդում է Վրաստանի արմատական շրջանակների վրա՝ հետ պահելով նրանց հնարավոր սադրանքներից»:

Միութենական պետության մեջ Հարավային Օսիայի Հանրապետոիթկամ հիպոթետիկ անդամակցությունը թույլ կտա առաջ շարժվել միասնական եվրասիական պաշտպանական տարածքի ձեւավորման ճանապարհով՝ ներառյալ Անդրկովկասի տարածքի առնվազն մի մասը։ Սա շատ արդիական է՝ հաշվի առնելով Ռուսաստանի, Բելառուսի եւ Հարավային Օսիայի սահմանների մոտ առկա իրավիճակը, ինչպես նաեւ նիկլորի գլխավորած Հայաստանի գործող կառավարության արեւմտամետ արտաքին քաղաքական կուրսը։ Առկա տեղեկատվության համաձայն՝ միութենական պետությանը Հարավային Օսիայի միացման ձեւաչափի հարցը պլանավորվում է լուծել 2025 թ-ի 1-ին եռամսյակից ոչ ուշ։

Ավելի սերտ ինստիտուցիոնալ ինտեգրմանը նպաստում է նաեւ Ռուսաստանի հետ Հարավային Օսիայի ակտիվ զարգացող եւ տնտեսական համագործակցությունը։ Այս ոլորտում անկասկած խթաններից է 2021 թ-ից Եվրասիական տնտեսական միության մաքսային կանոնների փուլային տարածումը։ Ըստ ՌԴ տնտեսական զարգացման փոխնախարար Դմիտրի Վոլվաչի (հուլիս), շուտով կավարտվի «Հարապետության անցումը ԵԱՏՄ մաքսային օրենսդրությանն ամբողջ ծավալով», ինչը պետք է տեղի ունենա 2025 թ-ի առաջին եռամսյակից ոչ ուշ՝ դրանով իսկ Հարավային Օսիան լիովին կհամապատասխանի Եվրասիական տնտեսական տարածքին:

Հիշեցնենք, որ փոքր հանրապետությունը մեծ Կովկասյան լեռնաշղթայի կենտրոնական մասի լեռներում եւ նախալեռներում ունի շատ գունավոր (հատկապես նիկել, անագ, ցինկ, կոբալտ եւ կապար) եւ հազվագյուտ հողային մետաղների բարձրորակ հանքաքարերի մեծ պաշարներ, ինչը նշանակալի է նաեւ պաշտպանական արդյունաբերւթյան եւ երկակի նշանակության արտադրանքի արտադրության համար: Այս հանքաքարերի պաշարները կազմում են մոտ 1000 տոննա, իսկ հանքաքրերը՝ մոտ 1000 տոննա: Հարավային Օսիայի հարուստ հիդրոէներգետիկ ռեսորսները (առայժմ պատշաճ չափով չեն գործում) ավելի քան երեք անգամ գերազանցում են նրա էլեկտրաէներգիայի պահանջարկը, ինչը արտահանման հնարավորություններ է բացում, իհարկե, համապատասխան ենթակառուցվածքի առկայության դեպքում։ Բացի այդ, Հանրապետությունն ունի բուժիչ հանքային ջրերի հսկայական պաշարներ, իսկ 1970-ականներին-1980-ականների սկզբին այստեղ հետազոտվել են բարձրորակ նավթի պաշարներ։ Բայց Վրաստանի կազմում գտնվելու ընթացքում (1921-91) այս ամենը գործնականում չի յուրացվել, մինչդեռ հարավ-օսական ինքնավար մարզը մնացել է Վրացական ԽՍՀ ագրարային-հումքային կցորդը։

Հանրապետության ռեսուրսների փուլային զարգացումը սկսվել է վերջին տասնամյակում։ Այսպես, ապրիլին Հարավային Օսիայի հանրապետության կառավարությունը եւ «Ստրոյպրոգրես» ընկերությունների խումբը համաձայնագիր ստորագրեցին Ցխինվալի եւ Ձ(ջ-՞՞՞)աուսկի շրջաններում նավթի պաշարների լրացուցիչ հետախուզման եւ զարգացման մասին։ Սեպտեմբերի կեսերին ռուս ներդրողն արդեն սկսել է նավթի փորձնական հորատումը Ցխինվալից ոչ հեռու, իսկ հետագայում նավթի պաշարները կհստակեցվեն երեք այլ շրջաններում։ Բացի այդ, Ռուսաստանի օգնությամբ ընթացիկ տարում Հարավային Օսիայի հանրապետությունում գործի են դրվել 3 խոշոր ձեռնարկություններ, մասնավորապես՝ մրգերի եւ բանջարեղենի համալիր վերամշակման, բազալտե մանրաթելերի արտադրության (բարձրացնում է շինարարական կառույցների ամրությունը) եւ բնական շինարարական հումքի (գրանիտ, մարմար, դիաբազ, լազուրիտ) վերամշակման գործարաններ։ Աշխատելով տեղական հումքի վրա եւ լիովին ապահովելով հանրապետության կարիքները՝ նշված ձեռնրկություններն աշնանից իրենց արտադրանքը մատակարարում են նաեւ Ռուսաստան։ Հատկանշական է նաեւ այն, որ Հարավային Օսիան վերջին 5 տարիների ընթացքում ավելի քան կրկնաատկել է Ռուսաստան տեքստիլի, մրգերի եւ բանջարեղենի, գինու արտադրանքի, հանքային ջրերի, մերձարեւադարձային փայտի, բուժիչ բնական հումքի մատակարարումները։ Իր հերթին, հարավօսական ներմուծման մինչեւ 90% - ը բաժին է ընկնում ՌԴ-ին, այդ թվում՝ նավթի, նավթամթերքների եւ բնական գազի ներմուծման 100% - ը։ Պրոֆիլային գերատեսչությունների (2023-24) տվյալների համաձայն՝ թեեւ փոքր ծավալներով, այնուամենայնիվ զարգանում են Բելառուսի, Ղազախստանի, Մերձդնեստրի, Աբխազիայի, Դոնբասի հանրապետությունների, ինչպես նաեւ Վենեսուելայի, Սիրիայի, Նիկարագուայի հետ արտաքին առեւտրային կապերը…

Հաշվի առնելով նշված գործոնները, այդ թվում՝ աշխարհաքաղաքական, տրամաբանական է ենթադրել դեռեւս 1950-ականների առաջին կեսին մշակված Ալագիր (Հյուսիսային Օսիա) – Ցխինվալ երկաթուղային նախագծի վերակենդանացումը՝ մոտ 160 կմ երկարությամբ: Ավելորդ չէ նշել նաեւ BP – ի կողմից շահագործվող Բաքու – Թբիլիսի – Խաշուրի-Սուփսա նավահանգիստ արտահանվող նավթամուղի մասնակի մուտքը (մոտ 2 կմ հատվածում) Հարավային Օսիայի Հանրապետության Լենինգորսկի շրջանի տարածք։ 2016-2017աններին արդիականացվելով՝ այս գիծը պարբերաբար վերսկսել է ադրբեջանական նավթի մղումը 2023 թ-ի գարնանից, եւ BP-ի ղեկավարությունը դեռևս նշում է դրա կայուն աշխատանքը՝ հրաժարվելով Թբիլիսիի առաջրկած Հարավային Օսիայի հատվածի «շրջանցման» կառուցումից։ Մի կողմից, այս հանգամանքը նշանակում է մի տեսակ անուղղակի միջազգային ճանաչում, բայց միեւնույն ժամանակ մեծացնում է անվտանգության եւ տարատեսակ սադրանքների ռիսկերը, օրինակ՝ Ռուսաստանում արգելված «Վրացական լեգեոնի» զինյալների կամ այլ դիվերսիոն – ահաբեկչական կառույցների կողմից, որոնք Վրաստանում իրենց բավկանին ազատ էին զգում Սահակաշվիլիի, Շեւարդնաձեի եւ ավելի վաղ շրջանում։ Վրաստանի ագրեսիվ «մայդանացումը», որին երկրի իշխնություններն առայժմ հաջողությամբ դիմակայում են, նշանակում է գրեթե անխուսափելի վերադարձ 1990-ականների խավարին ու քաոսին, երբ ամբողջ երկրում գործում էին զինված ավազակախմբեր, իսկ արտահանման խողովակաշարերում պարբերաբար պայթյուններ էին որոտում:

Ամեն դեպքում, վերոնշյալ գործոնների եւ միտումների համատեքստում՝ Ռուսաստանի եւ Հարավային Օսիայի ռազմավարական գործընկերությունը ժամանակակից եւ հեռանկարային պայմաններում ձեռք է բերում անժամկետ նշանակություն:

Դմիտրի Նեֆյոդով

Աղբյուրը՝ fondsk.ru-ի

Թարգմանությունը՝ Գայանե Մանուկյանի