Հայոց լեզուն եւ մշակութային ժառանգութինը պետութեան հոգածութեան եւ պաշտպանութեան ներքոյ են

Կարդացէ՛ք ՀՀ Սահմանադրութեան 15-րդ յօդուածը, որ վերոյիշեալ վերնագրի բառերով յստակօրէն կը խօսի մեր լեզուի և մեր մշակոյթի վերաբերմամբ պետութեան պատասխանատւութեան մասին։ Սահմանադրութիւնը կը մերժէ խտրականացնել լեզուի հարցը։ Ան չի զանազաներ արևելահայ և արևմտահայ գրական լեզուաճիւղերու միջև։ Սահմանադրութեան մտասևեռումը հայոց լեզուն է իր ամբողջական ժառանգութեամբ և ՎԵՐՋ։ Իսկ հայոց լեզուն ունի երկու հաւասարազօր և անզուգական աշխարհաբար լեզուաճիւղեր, որոնք սերած են նոյն դասական լեզուի պիրկ արմատէն, զոր Մեծարենց հիացմունքով կոչած է «գրաբարի յուռթի շտեմարանը»։ Աւելի ճշգրիտ՝ «շտեմարաննե՛րը», քանի որ անոնք մեծ են, անոնք շատ են, անոնք անյատակ են և անպարփակ։

Հիմա հարց տանք, թէ ինչո՞ւ՝ այս գրառումը։ Քանի որ լրջօրէն մտահոգ եմ մեր լեզուի այսօրուան կացութեամբ։ Կար ժամանակ, երբ տագնապով կը խօսէինք միայն Սփիւռքի՛ լեզուական նահանջներուն մասին միշտ ապահով զգալով, որ ամուր է մեր թիկունքը։ Համոզուած ըլլալո՛վ ՝ որ հայրենի հողին վրայ կենդանի է ան և նախանձախնդիր՝ իր կենսունակութեան։ Այսօր արդէն, — և անկախութեան իրաւակարգի՛ իսկ «պաշտպանութեան ներքոյ» — հետզհետէ կը զրկուինք այդ ինքնավստահութենէն։ Ի՞նչ պատահեցաւ։

Երբ կը կարդամ հայրենի մեր մամուլը կամ էջ առ էջ կը տողանցեմ համացանցային անհամար կայքերու տարածքներէն կամ երբ կ՚ացելեմ պետական դիւանակալութեան գրասենեակները յանկարծ կ՚անդրադառնամ, որ ահաւոր բան մը սկսած է տեղի ունենալ մեր լեզուին հետ։ Ան սկսած է փայտանալ. սկսած է կորսնցնել իր բնատուր աւիշը։ Բառերը մեր բառերն են. տառերը մեր գիտցած տառերն են. հնչիւնները — աղէ՛կ — մեզի հարազատ հնչիւններն են, բայց չկայ լեզո՛ւն։ ՉԿԱՅ ԼԵԶՈՒՆ։ Կայ օտար լեզուամտածողութիւնը, որ քայլ առ քայլ կ՚առևանգէ մեզ։ Կը պարպէ մեր լեզուն իր ինքնութենէն։ Մեր ինքնութիւնն է, որ կ՚առևանգուի։ Եւ մեր լեզուն աստիճանաբար կը հեռանայ մեր էութենէն։

Մի՛ ընդվզիք։ Ես մինչև երկինք կը յարգեմ այս պայքարին միւս կողմը գտնուող մեր բանաստեղծներն ու արձակագիրները։ Մեր այն բժիշկներն ու գիտնականներն ու առհասարակ մեր լեզուի մաքրութեան նախանձախնդիր քաղաքացինե՛րը՝ որոնք աչքերէս արցունք կը բերեն իրենց վճիտ հայերէնով։ Եւ ես կ՚ըսկսիմ վերստին շնչել, երբ կը մտնեմ մեր գիւղաշխարհը և կը լսեմ մեր տոհմիկ լեզուին հոգեմօտ բառերն ու հնչիւնները։ Ասոնց մասին չէ իմ խօսքս։ Ոչ ալ՝ անպայման կ՚առարկեմ, երբ բացառաբար հոս ու հոն օտար բառեր կ՚ըստիպուինք իւրացնել։ Ես կը խօսիմ պետական մարմիններու յանցաւոր անփութութեան մասին։ Ես կը խօսիմ ՀՀ քաղաքացիի յանցաւոր անտարբերութեան մասին։ Աւելի վա՛տը՝ օտարամոլութեան մասին։ Ստորակայութեան բարդոյթին մասին։ Դարձեալ Մեծարենցի կիզող բառերով ՝ մեր «լեզուական արժանապատւութեա՛ն» մասին։

Հայոց լեզուի որակին, ընդոծին ճաշակին, ճշգրտութեան, գեղագիտութեան հանդէպ հպարտութեան բացակայութիւնը ոչ այլ ինչ է, եթէ ոչ մեր անփառունակ և ամօթալի պարտութիւնը մեր հաւաքական կեանքի ճակատագրական մարտահրաւէրներուն դիմաց։ Լեզուն լաւ չսորվիլ, զայն բծախնդրութեամբ չգործածել, անոր վրայ չգուրգուրալ, անոր գանձերը ամէն օր աւելի արհամարհել կը նշանակէ լեզուն յանձնե՛լ…իսկ լեզուն յանձնել կը նշանակը յանձնել մեր հողը։ Զգաստացէ՛ք։

Կարօ Արմենեան