Օսմանյան կայսրության ուրվականը, կամ ուր են տանում Թուրքիան Պուտինն ու Էրդողանը

Հղում կատարելով լիբանանյան As Safir պարբերականին՝ ռուսական TASS գործակալությունը տեղեկացնում է, որ Թուրքիան «Եփրատի վահանը» օպերացիայի շրջանակներում Սիրիայի հյուսիսում ռազմակայան է կառուցում՝ նպատակ  ունենալով ամրապնդել մինչև հիմա թուրքական բանակի կողմից Սիրիայի հյուսիսային շրջանների փաստացի օկուպացիայի արդյունքները:

Ինչպես հայտնի է՝ ահաբեկիչների և քրդական ուժերի դեմ պատերազմի պատրվակով Թուրքիան ավելի վաղ Իրաքի Բաշիկա բնակավայրում ռազմաբազա հիմնել էր՝ այնտեղ հսկայական ռազմական կոնտինգենտ և զինտեխնիկա կենտրոնացնելով: Անկարան անգամ ուշադրություն չդարձրեց այն բանին, որ պաշտոնական Բաղդադն այդ քայլը որակեց որպես օկուպացիոն գործողություն և արդեն տևական  ժամանակ է` պահանջում է դուրս բերել զորքերն իր տարածքներից:

Այն բանից հետո, երբ Իրաքի կառավարությունը հայտարարեց քրդական զինված ջոկատների աջակցությամբ Մոսուլ քաղաքը «Իսլամական պետություն» ահաբեկչական խմբավորումից ազատագրելու օպերացիա սկսելու մասին՝ Թուրքիայի մեջլիսը համաձայնություն տվեց Իրաքում թուրքական 2 հազարի հասնող զինված ուժերի տեղակայման ժամկետի երկարաձգմանը: Թուրքիան հսկայական ռազմատեխնիկա և զինվորներ է կուտակել թուրք-իրաքյան սահմանին՝ ամեն վայրկյան Իրաքի տարածք ներխուժելու պատրաստ:  Իրաքի վարչապետ Հայդար ալ Իբադին Անկարային նախազգուշացրել է նման փորձի հետևանքների մասին՝ հայտարարելով, որ Իրաքը կմտնի Թուրքիայի դեմ պատերազմի մեջ, եթե Թուրքիան ընդլայնի իրենց տարածքների օկուպացիոն գործողությունները: 

Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Էրդողանն ավելի վաղ հայտարարել էր, թե իրենց համար կարևոր նշանակություն ունի Մոսուլի վրա իրաքյան զորքերի հարձակումը, իրենք հետևում են իրաքյան Թալլ Աֆար և Սանջար  շրջաններում տեղի ունեցող գործընթացներին, և եթե զինված խմբավորումները սկսեն այդ շրջանները տեռորի ենթարկել, իրենց պատասխանը դրան կլինի առանձնահատուկ: Էրդողանն այդպիսով թուրքական ռազմական կուտակումները և հնարավոր ռազմական գործողությունները փորձել է բացատրել  իրենց սահմանները, ինչպես նաև իրաքյան այդ շրջաննների թյուրքախոս բնակիչներին ահաբեկչական խմբավորումներից պաշտպանելու նպատակներով: Սակայն իրականում Էրդողանի նպատակները բոլորովին դրանք չեն:

Հոկտեմբերի 15-ին նա Ռիզե քաղաքի համալսարանում ունեցած ելույթում հայտարարել է, թե Թուրքիան պետք է վերադարձնի նախկին Օսմանյան կայսրության կորցրած տարածքները և փոխի ներկայիս Թուրքիայի, նրա կարծիքով, ոչ լեգիտիմ սահմանները: «Մեր հետաքրքրությունների ոլորտում են Իրաքը, Սիրիան, Լիբանանը, Ղրիմը, Ղարաբաղը, Ադրբեջանը, Բոսնիան և այլ եղբայրական շրջաններ։ Այդ տարածքների նկատմամբ Թուրքիան իր հետաքրքրությունը կկորցնի միայն այն ժամանակ, երբ կկորցնի իր անկախությունը։ Շատ պատմաբաններ համարում են, որ Թուրքիայի սահմանների մեջ պետք է մտնեն Կիպրոսը, Հալեպը, Մոսուլը, Էրբիլը, Քիրքուկը, Բաթումը, Սալոնիկը, Վարնան, Արևմտյան Թրակիան և Էգեյան ծովի կղզիները»,- ասել է իրականության զգացողությունը հետևողականորեն կորցնող` Թուրքիայի նախագահը: Այս հայտարարությունները վկայում են, որ Թուրքիան Սիրիայում և Իրաքում իր ռազմական ներկայությունն ամրապնդում է արդեն իսկ իր վերահսկողությանն անցած տարածքները երկարաժամկետ հեռանկարում պահպանելու, հնարավորության դեպքում՝ Հալեպում, Մոսուլում, Քիրքուկում հաստատվելու նպատակով, թեև արտաքուստ Անկարան պնդում է, թե կողմ է Իրաքի և Սիրիայի տարածքային ամբողջականությանը: Թուրքական զինուժի ներկայիս ձեռնարկումները պետք է բացատրել Հալեպի և Մոսուլի ազատագրման ուղղությամբ, համապատասխանաբար, Սիրիայի և Իրաքի կառավարական ուժերի ձեռնարկած վերջին օրերի հուժկու հարձակումներով և արձանագրած հաջողություններով, որոնք վերոնշյալ ամբիցիաների համատեքստում բացարձակապես ձեռնտու չեն Անկարային: Դրանց վրա, սակայն, նա մեծ ազդեցություն ունենալ չի կարող, քանի որ Մոսուլի պարագայում բախվում է իրաքյան ուժերին ԱՄՆ-ի և կոալիցիոն ուժերի, իսկ Հալեպի դեպքում` սիրիական ուժերին Ռուսաստանի ահռելի աջակցության գործոնին: Իր ներկայիս գերագրեսիվ գործողություններով, որոնք Թուրքիային կանգնեցրել են Իրաքի և Սիրիայի հետ պատերազմի շեմին, Անկարան հայտ է ներկայացնում՝ մասնակցելու Մերձավոր Արևելքի նոր քարտեզագրմանը Հալեպի, Մոսուլի, ապա նաև Ռաքքայի ազատագրումից, տարածաշրջանից ԻՊ-ի և իսլամական ծայրահեղական ահաբեկչական խմբավորումների վերջնական  չեզոքացումից հետո:  

Ներկայիս Թուրքիան իր ամբիցիոզ նախագահով դառնում է տարածաշրջանի` թերևս ամենաանկանխատեսելի և վտանգավոր սուբյեկտը՝ հաջողությամբ օգտագործելով ռուս-ամերիկյան դիմակայությունը և չթաքցնելով այդ փորձված ռազմավարության վրա կառուցված՝ հարևան անխտիր բոլոր երկրների հանդեպ իր տարածքային հավակնությունները: Թուրքիային այսպիսին դարձրել է առաջին հերթին Ռուսաստանը՝ փորձելով, սիրիական և իրաքյան քաոսում Թուրքիային ազատ գործելու հնարավորություն ընձեռելով, խափանել տարածաշրջանը սեփական հայեցողությամբ վերաձևելու` ԱՄՆ-ի պլանները: Հիշեցնենք, որ թուրքական բանակի հատուկ ստորաբաժանումները, օդուժը, սիրիական զինված ընդդիմության օժանդակությամբ, սիրիական Ջերաբլուս քաղաքի վրա «հակաահաբեկչական» գրոհն սկսեցին, ապա նաև մոտ 40 կմ Սիրիայի տարածքում խորացան` սկսած օգոստոսի 24-ից, այսինքն` Էրդողանի՝ Սանկտ Պետերբուրգում ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հետ հանդիպումից ուղիղ երկու շաբաթ անց: Մոսկվան, որ մինչ այդ 100 տոկոսով բացառում էր Սիրիայում թուրքական զինուժի ցամաքային որևէ գործողություն, դրանից հետո ոչ միայն հանգիստ հետևում է թուրքական զորքերի առաջխաղացմանը, իր դաշնակիցը համարվող քրդական ջոկատներին ճնշելու նրա օպերացիաներին, այլև իր գործողությունը համաձայնեցնում է թուրքական ԶՈՒ շտաբի հետ:

Արդյո՞ք սա նշանակում է, որ Էրդողանն ու Պուտինը օգոստոսին Սանկտ Պետերբուրգում, ապա` նաև հոկտեմբերին Ստամբուլում համաձայնեցրել են  Իրաքի և Սիրիայի մասնատումը կամ առնվազն այնտեղ ազդեցության գոտիների բաժանարար գծերը, դժվար է ասել: Սակայն փաստ է, որ Էրդողանի հավակնությունները տարածվում են նաև Հարավային Կովկասի վրա:

Օսմանյան կայսրության տարածքները վերականգնելու համատեքստում Արցախն ու Ադրբեջանն իրենց հետաքրքրության գոտին հռչակելով՝ Էրդողանն  անուղղակիորեն խոսում է Հայաստանի գործոնը թուլացնելու, եթե ոչ` չեզոքացնելու մասին: Եվ սա այն դեպքում, երբ, իրար հերթ չտալով, ՌԴ արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը և ՌԴ ԱԳՆ խոսնակ Մարիա Զախարովան հայտարարում են, թե ԼՂ հիմնախնդրի կարգավորման հարցում Թուրքիան կառուցողական դերակատարություն կարող է ունենալ: Եթե նրանք նկատի ունեն Սիրիայում և Իրաքում Թուրքիայի դրսևորած «կառուցողականությունը», Էրդողանի ծավալապաշտական հայտարարությունները, ապա Հայաստանը, մեղմ ասած, շատ լուրջ մտածելու բան ունի:

Գևորգ Դարբինյան