Սարոյանն իմ մտքերի եւ հոգու թարգմանիչը եղավ. Լուսին Դինք

Այս տարի «Ոսկե ծիրան» կինոփառատոնի «Հայկական համայնապատկեր» մրցութային անվանակարգում ներկայացված էր Լուսին Դինքի /Հրանտ Դինքի զարմուհին/ «Սարոյանլենդ» կարճամետրաժ ֆիլմը: Ֆիլմը կինոփառատոնին արժանացավ երկրորդ` «Արծաթե ծիրան» մրցանակին: Լուսինն իր մրցանակը նվիրեց աշխարհի բոլոր երեխաներին, քանի որ, ինչպես նա նշեց, «Սարոյանն էլ երեխաներ շատ էր սիրում»։

«Սարոյանլենդը» Լուսինի առաջին ֆիլմն է։ Այն պատմում է 1964-ին Վիլյամ Սարոյանի` Բիթլիս` իր ծննդավայր, այցելության մասին:

- Ինչո՞ւ որոշեցիր հենց Սարոյանին անդրադառնալ:

- Բոլոր հայերը գիտեն Սարոյանին, բայց շատ սահմանափակ. դպրոցում միայն մեկ-երկու պատմվածք էինք անցնում, եւ վերջ: Մանրամասն Սարոյան կարդացինք, երբ թուրքական «Արաս» հրատարակչությունը սկսեց թուրքերեն թարգմանել Սարոյանի գրքերը /Ազիզ Գյոքդեմիրի խմբագրությամբ/: Սարոյան կարդալիս դու սկսում ես երազել ու տեղափոխվել այն աշխարհը, որը ներկայացնում է նա: Սարոյանն իմ մտքերի եւ հոգու թարգմանիչը եղավ: Երբ սկսեցի շատ կարդալ Սարոյան, սկսեցի մտահոգվել, թե ինչո՞ւ մանրամասնությամբ Սարոյանին չգիտենք, ինչո՞ւ ենք մոռացել նրան: Տիգրան Կույումջյանը /Կալիֆոռնիայի պետական համալսարանի հայագիտության բաժնի նախկին ղեկավար/ ինձ շատ օգնեց եւ ասաց, որ չմտահոգվեմ, քանի որ գալիս է մի ժամանակ, երբ մարդիկ մոռանում են բոլոր ստեղծագործողներին, բայց նրանք այնքան մեծ են, որ նրանց ստեղծագործությունները սկսում են հեղինակի մասին հիշեցնել: Սարոյանը բառերով վերարտադրել է մեր ապրումներն ու մտքերը, ներկայացրել մարդու երկրորդ աշխարհը, մարդկային այդ պատմությունները շատ հուզիչ են:

- Քեզ համար Սարոյանի մեջ հայկական ի՞նչ դիմագծեր բացահայտեցիր:

- Ինչպես մեր պապերը, Սարոյանը նույնպես ամբողջ կյանքի ընթացքում գլուխը բարձր քայլել ու դիմակայել է բոլոր դժվարություններին, հպարտությամբ է տարել իր ցավը: Սկզբում զայրացրեց ինձ իր` չափից դուրս մարդասիրությունը, բայց հետո իր ստեղծագործությունների միջոցով փորձեցի լեզու գտնել, հասկանալ իրեն: Սարոյանը գրում է. «Աշխարհը լավ գիտեմ` գեշություն, դժվարություն, ոխ, ատելություն, վախ, վատություն, չարամտություն. այսպես ըլլալով հանդերձ` բոլորն ալ կսիրեմ»: Աշխարհի, իրադարձությւոնների եւ երեւույթների հանդեպ իր տրամադրվածությունը նաեւ ինձ է փոխանցվել:

- Ֆիլմում Սարոյանի ձայնը կա, բայց ինքը չկա, ինչո՞ւ:

- Այո, ճիշտ եք, Սարոյանի ձայնը կա, բայց նրա դեմքը չի երեւում: Բոլորը չէ, որ Սարոյանին արտաքնապես ճանաչում են, եւ ես ուզում էի, որ Սարոյանին իր խոսքերով, իր գործով ճանաչեն: Չէի ուզում, որ ինչ-որ դերասան կերտի Սարոյանի դերը, եւ Սարոյանին այդ դերասանի դիմագծերով «հիշեն»:

- Լուսի'ն, շատերն ասում են, որ Թուրքիայում շատ երիտասարդների հայացքները փոխվել են, բայց գործնականում ոչ մի փոփոխություն չենք տեսնում: Իրականում ի՞նչն է փոխվել, կամ փոխվե՞լ է, արդյոք, նրանց մտածելակերպի մեջ ինչ-որ բան, ասենք` Ցեղասպանության հետ կապված:

- Այո, իրականում շատ բան է փոխվել եւ ոչ միայն Թուրքիայում: Առհասարակ, երիտասարդների շփումը շատ կարեւոր է, նրանք պետք է նստեն եւ խոսեն միմյանց հետ, ինչ-ինչ հարցեր քննարկեն: Ստամբուլում ամեն ինչ ավելի հեշտ է, քանի որ հենց սկզբից` կրթություն ստանալիս դիմացինի հետ շփվելու փաստն է քո առջեւ կանգնում: Ներկայիս երիտասարդությունը բավականին քայլեր է անում երկխոսություն սկսելու համար, ինչը շատ կարեւոր է մեր ապագայի համար: Երբ հայ եւ թուրք երիտասարդները սկսում են շփվել իրար հետ, ընկերանում են:

- Այսինքն` շփվում են` առանց պատմական փաստերը հաշվի առնելո՞ւ:

- Ոչ, ինչպե՞ս այդպես կարող է: Չես կարող պատմությունը համարել անցած-գնացած բան, շատ կարեւոր է հաշվի նստել պատմության դեպքերի հետ: Թուրք երիտասարդները փակ մտածողություն չունեն, մենք փորձում ենք բացատրել, թե Ցեղասպանության փաստն ընդունելը մեզ համար որքան կարեւոր է, իսկ թուրքերը լսում են: Մենք էլ լսում ենք նրանց կարծիքը, թե ինչո՞ւ չեն ուզում ընդունել այդ փաստը: Շատ կուզեի, որ սահմանը բացվեր, եւ վստահ եմ, որ այդ պահը մոտ է:

- Ֆիլմը նկարահանելիս որեւէ խոչընդոտներ չե՞ն եղել, եւ որպես երիտասարդ հայ ռեժիսոր` Թուրքիայում աճելու տեղ կա՞:

- Ֆիլմը նկարահանելիս ոչ մի խոչընդոտների չեմ հանդիպել, երբ լսում էին, ժպտում էին: Բիթլիսում Սարոյանին բոլորն էին ճանաչում: Կինոասպարեզում ես դեռ առաջին քայլերս եմ անում, եւ դեռ դժվարություններ չեն եղել: Եթե լինեն էլ, ապա դրանք այն դժվարություններն են, որոնք բոլորն են տանում, այսինքն` քո` հայ լինելը, չի ազդում ոչ մի բանի վրա: Իսկ, առհասարակ, դժվարություններից պետք է լավ բան քաղել:

Կարինե ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ