Սպառել է չարության չափաբաժինը

ՀՅԴ Բյուրոյի ներկայացուցիչ Հրանտ Մարգարյանի հավաստիացումն է` Դաշնակցությանը չի նյարդայնացնում ՀԱԿ-իշխանություն երկխոսությունը: Ավելին, ըստ նրա` քաղաքական դաշտն այդպիսով դեպի բյուրեղացում է գնում:

«Երկիր»-ի խնդրանքով Հրանտ Մարգարյանն անդրադարձավ նաեւ ՀԱԿ հանրահավաքի ժամանակ Տեր-Պետրոսյանի` ՀՅԴ-ի հասցեին հնչեցրած մեղադրանքներին:

- ՀԱԿ-ի վերջին հանրահավաքում Կոնգրեսի առաջնորդը նշեց, թե որոշ քաղաքական ուժեր, այդ թվում՝ Դաշնակցությունը, անհանգստանում են ՀԱԿ-իշխանություն երկխոսությունից: ՀՅԴ-ն ունի՞ անհանգստանալու պատճառներ:

- Մեզ առճակատումն էր մտահոգում եւ ոչ թե երկխոսությունը, սակայն այս ամենը չի կարելի միայն «երկխոսություն» բառով բացատրել: Տեր-Պետրոսյանն իր տակտիկայի մեջ հիմնական փոփոխություն մտցրեց եւ ինքը չի ուզում անկեղծանալ ու ասել, թե ինչո՞ւ: Այս փոփոխությունների համար գուցե կային մի շարք պատճառներ: Առաջինն այն է, որ անցած երեք տարիների ընթացքում նա սպառել է չարության իր չափաբաժինը եւ այս տակտիկական փոփոխությամբ իր համար նոր իմիջ պետք է ձեւավորեր` այս անգամ, հակառակ իր նախկին կեցվածքի, Ղարաբաղի քարը սրտին խփելով, երկրի կայունության, պետական անվտանգության, արտաքին ճնշումները բացառելու առումով ասպարեզ գար:

Թե որքանով հետեւողական կլինի ինքն այս հարցում, լուրջ կասկածում եմ, որովետեւ չարությունը եւ դրական մոտեցումը միայն ընտրությամբ չի, որ տեղի են ունենում: Մարդու տեսակն է մարդուն մղում ինչ-որ գործելաոճի, պահվածքի:

Ելույթում մի վտանգավոր հարց էլ կար. այն է, որ ասում են` Սերժ Սարգսյանը Ղարաբաղի հարցում զիջումների գնալու համար պետք է ունենա քաղաքական կայունություն, թե չէ` պատերազմ կլինի: Այսինքն՝ քաղաքական կայունությունը Տեր-Պետրոսյանի համար կարևոր է միայն քաղաքական զիջումներ անելու համար: Պատճառներից մեկն էլ այն է, որ ինքը հասկացավ` առճակատումն իրեն հաջողություն չի բերի, ինքը սպառեց բոլոր հնարավորությունները եւ վախեցավ պատասխանատվությունից: Դրական առումով վախեցավ: Երկրում կար ռեալ դժգոհություն, իրական դժգոհություն, սոցիալ-տնտեսական ծանր վիճակ, եւ ժողովրդի պոռթկումը շատ էր հավանական:

Չգիտեմ` Սերժ Սարգսյանը բանակցությունների որքանով է գնում իրական համոզումներով, որքանով` իբրեւ ձեւականություն, ուստիեւ ասում եմ, որ երկխոսությունը երկուստեք էր ձեռնտու: Չեմ հավատում, որ Սերժ Սարգսյանը կարող է բանակցության նստել արտահերթ ընտրությունների օրակարգով:

Ինչ մնում է մեր «չարախոսությանը», «չարակամությանը» կամ «նյարդայնանալուն», կարծում եմ` դրա համար պատճառներ չկան. հակառակը` իրենց երկխոսությունից քաղաքական դաշտը բյուրեղանալու է: Ուժերը ցույց են տալու իրենց իրական էությունը, այն, ինչ մենք էինք ասում` Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի եւ Սերժ Սարգսյանի կռիվը աթոռակռիվ է, ոչ թե համակարգային փոփոխության պայքար: Իրենք գնում են մեկ դաշտի մեջ հայտնվելու, ինչը մեզ կօգնի առաջիկա պայքարում ավելի դյուրությամբ պարզաբանումներ մտցնելու եւ ճիշտ ճանապարհով առաջնորդվելու իմաստով:

- Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը ելույթում նաեւ նշեց, որ ՀՅԴ-ն երբեք էլ մտահոգ չի եղել Ղարաբաղի հարցով: Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք:

- Մեզ ամեն «մեղքում» կարելի է մեղադրել, բացի այդ մեկից: Տեր-Պետրոսյանն այդ քայլին էլ դիմեց: Ինքն ուղղակի փորձում է իրականությունը ծուռ հայելու մեջ ցույց տալ: Իսկ իրականությունն այն է, որ Ղարաբաղի պայքարում մենք ոչ միայն անտարբեր չենք եղել, այլ այդ պայքարը սկզբնական փուլում նույնիսկ կազմակերպել եւ ղեկավարել ենք, եւ դրա ամենապարզ ապացույցն այն է, որ առաջին Գերագույն խորհուրդը Ղարաբաղում ստեղծվել է Դաշնակցության մեծամասնությամբ, Գերագույն խորհրդի առաջին նախագահը դաշնակցական է եղել, մեր մարտական խորհուրդն է ստանձնել առաջին շտաբի ղեկավարությունը: Այդ պայքարի ընթացքում, ես կարծում էի` Տեր-Պետրոսյանի գիտությամբ, բայց ինչպես երեւում է` անգիտությամբ ունեցել ենք խորքային համագործակցություն պաշտպանության նախարարության հետ:

Այո, մենք ցույցերի դիմել ենք մինչեւ 1994 թվականը, մենք հաճախ պարտադրել ենք ցույցեր անել, որպեսզի իշխանությանը պարտավորեցնենք Ղարաբաղով զբաղվել եւ պայքարին տեր կանգնել: Դրանք չեն եղել իշխանափոխության համար, այլ` իշխանություններին պարտադրելու տեր կանգնել ղարաբաղյան պայքարին եւ նահանջելու պարտվողական տրամադրություններից: Մենք այն ժամանակ էլ մեզ համար ունեցել ենք կարմիր գիծ. այն, ինչը կբերեր Հայաստանի ապակայունացման եւ բանակի քայքայման, դրան չենք դիմել, որովհետեւ այդ ժամանակ մեզ համար գերխնդիրը Ղարաբաղի հարցն էր, Հայաստանի իշխանությանը տիրանալը չէր:

Մենք այդպիսի նպատակ չէինք դրել մեր առաջ, թե չէ` շատ ավելի ուրիշ գործունեություն կարող էինք Հայաստանում ծավալել: Դա չենք արել, ոչ թե որեւէ մեկին «խաթր անելու» համար, այլ որովհետեւ համոզված ենք եղել, որ դա Ղարաբաղին խանգարելու է: Փաստ է` 90 թվականից սկսած մինչեւ 92-ի ավարտը, երբ Ղարաբաղում բանակ կազմավորվեց, Հայաստանի պետականությունը պաշտոնապես այնտեղ ներկա չի եղել: Դրանից հետո է, որ փորձել է ներկայություն հաստատել, որովհետեւ զգացել է` չղեկավարելով Ղարաբաղի պայքարը, այն չի կարող իր ուզած լուծմանը հասցնել:

Իսկ Տեր-Պետրոսյանի մոտ առաջին օրվանից մինչեւ այսօր, միշտ եղել է մի հարց` ձերբազատվել Ղարաբաղի հարցից: Եթե դա կունենա հայանպաստ լուծում` ավելի լավ, բայց ամեն դեպքում` ազատվել Ղարաբաղի հարցից: Սա՛ է եղել իր քաղաքականությունը, եւ նա իշխանությունը կորցրեց հենց ա՛յս քաղաքականության պատճառով: Եվ հիմա ասել, թե մենք մտահոգված չենք եղել Ղարաբաղի հարցով, անարդար է: Հավանաբար ինքը տեղյակ չի եղել: Ես հավատում եմ. հավանական է, որ տեղյալ չի եղել:

- Իսկ ինչո՞վ եք պայմանավորում այս փուլում նման հայտարարությունները:

- Հայաստանում, բացի աթոռակռիվը` բառիս բացարձակ իմաստով, կար նաեւ գաղափարական կռիվ, որն սկսում է սոցիալ-տնտեսական քաղաքականությունից եւ ավարտվում ազգային հարցերով: Այս առումով մենք տարբեր բեւեռներում ենք գտնվում թե՛ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի եւ թե՛ Սերժ Սարգսյանի հետ:

Հավատացած եմ` հետզհետե պայքարը տեղի է ունենալու այս գաղափարների բեւեռացման մթնոլորտի ներքո եւ ոչ թե ընդդիմություն-իշխանություն, այսպես ասած` ինքնանպատակ բեւեռացված մթնոլորտի մեջ: Այս պարագայում մենք հետզհետե գնալու ենք գաղափարական պայքարի, եւ բեւեռացումը տեղի է ունենալու. քաղաքական դաշտը գաղափարականանալու է, այն, ինչ մինչեւ հիմա չի եղել: Ինչպե՞ս կարող է սոցիալ-դեմոկրատ կուսակցությունը ծայրահեղ լիբերալ կուսակցության հետ, ազգային կուսակցությունը՝ ապազգայինի հետ մեկ դաշտում հայտնվել: Դա կարող է լինել մի դեպքում, երբ միացնող հանգամանքն այն է, թե նախագահական աթոռ ում այն բաժին կհասնի: Իսկ այսօր հարցերը ավելի շատ ծանրանում են սոցիալ-տնտեսական իրավիճակի, Ղարաբաղի հարցի եւ հայ-թուրքական հարաբերությունների ֆոնի վրա:

- Այսինքն՝ ՀԱԿ-ն ու իշխանությունը այս հարցերում նույն բեւեռո՞ւմ են:

- Թե՛ հայ-թուրքական հարաբերությունների, թե՛ Ղարաբաղի հարցով Լեւոն Տեր-Պետրոսյանն ավելի մեծ պարտվողական տրամադրություններ ունի, քան Սերժ Սարգսյանը, բայց երկուսն էլ, ընդհանուր առմամբ, պարտվողական տրամադրությունների դաշտում են:

Մարիա ԿԱՐԱԹՈՐՈՍՅԱՆ