Ինչո՞ւ են թուրք քաղաքական գործիչները առասպելական «դաշինք» առաջարկում Ռուսաստանին և Չինաստանին

Մի կողմից՝ «Ռուսաստան – Չինաստան – Թուրքիա» ռազմավարական դաշինքի հնարավոր ստեղծման մասին Բահչելիի առաջարկն իսկապես կարելի է դիտարկել Մերձավոր եւ Միջին Արեւելքում ամերիկա-իսրայելական տանդեմին հակակշռելու համատեքստում։  Համենայնդեպս, դրանում մեզ փորձում է համոզել պարոն Բահչելին, ով 2021ի աշնանը «ժողովրդական կոալիցիայում» իր «ավագ գործընկեր» Թուրքիայի նախագահին մեծ շուքով ներկայացրել է Եվրասիայի քարտեզը, որի վրա ֆանտազմագորիկ «թուրան» երկրի գույներով եւ երանգներով ներկվել են ժամանակակից Ռուսաստանի, Իրանի, Չինաստանի եւ մի շարք այլ պետությունների զգալի տարածքներ…

Ուշագրավ է նաեւ մեկ այլ փաստ. Բահչելիի ԱՇԿ կուսակցության հիմնադիր Ալփարսլան Թյուրքեշը եղել է ծայրահեղ աջակողմյան երիտասարդական խմբավորումների առաջատարը, որոնք հայտնի են որպես «գորշ գայլեր», որոնք արգելված են բազմաթիվ երկրներում, որոնք դեռ 1970-ականներին լուծել է առնվազն երկու խնդիր: Նախ, նրանք ահաբեկչություն էին իրականցնում թուրք ձախերի, սոցիալիստների եւ այլ այլախոհների վրա՝ Թուրքական պետությունների փողոցները վերածելով կատաղի բախումների թատերաբեմի. գործում էին նաեւ առեւանգումներով քաղաքական սպանություններ։  Երկրորդ (եւ սա, հավանաբար, ամենակարեւորը), նրանց համար առաջնահերթությունը դիվերսիոն-ահաբեկչական խմբերի պատրաստումն էր, որոնք «ԽՍՀՄ հարձակման» դեպքում պետք է զբաղվեին դիվերսիոն գործունեությամբ (այսպես կոչված GLADIO ցանց, որը դարձել է Արեւմտյան եւ ռուս մի քանի հեղինակների ուսումնասիրության առարկա): ՆԱՏՕ-ի նման հանձնարարականի կատարմամբ զբաղվել են նաեւ այլ խմբեր Եվրոպայի երկրներում, մասնավորապես Իտալիայում։ Ի դեպ, նրանք, ովքեր ահաբեկել են պարկեշտ քաղաքցիներին, այսպես կոչված մաոիստները, հայտնի է, հաճախ ստուգման էին ենթարկվում ՆԱՏՕ-ի հատուկ ծառայությունների կողմից, որոնք շատ մտահոգված էին սոցճամբարի եւ, առաջին հերթին, ԽՍՀՄ-ի վարկաբեկմամբ, ինչի համար, հայտնի է, ցանկացած միջոց լավ էր։

1980-1990-ական թվականներին, ներքին գործերի նախարարության եւ ԽՍՀՄ-ի փլուզման ժամանակաշրջանում, թուրք դիվերսանտներն ու վարձկանները՝ ներառյալ «գորշ գայլերը», ակտիվ մասնակցություն են ունենում զինված հակամարտություններին, առաջին հերթին Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ եւ Հյուսիսային Կովկասում: Բացի այդ, նրանք հետաքրքրություն են ցուցաբերել Արեւելյան Թուրքեստանում (Չինաստանի Սինցզյան-Ույղուրական ինքնավար շրջան) «ույղուրական գործին» աջակցելու հարցում, եւ յադ կապակցությամբ Բահչելիի հնչեցրած «ԹՌՉ-ալյանսի» գաղափարն առնվազն բացատրություններ է պահանջում։

Հետադարձ հայացք գցելով Թուրքիայում վերջին 30 տարիների ազգայնական քաղաքականոթյանը՝ Ազգային շարժման առաջնորդի նախաձեռնության նկատմամբ սկզբնական արձագանքը կարող է զարմանք լինել. «Արդյո՞ք Բահչելին իսկապես բավականաչափ խելագար է, որպեսզի լրջորեն մտածի, որ Մոսկվան եւ Պեկինը կքննարկեն նման առաջարկ՝ 1980-ականների վերջի եւ 1990-ականների սկզբի անհանգիստ հորձանուտում թուրք ազգայնականների հստակորեն ցուցադրված վարքագծից հետո»։ Մինչդեռ, իրականում, այս նախաձեռնությունը, որը թվացյալ համապատասխանում է Էրդողանի «աշխարհը հինգից մեծ է» տրամաբանությանը, արտացոլում է ժամանակակից թուրքական քաղաքականությանը բնորոշ լիովին հասկանալի հաշվարկ՝ լինելով այն խաղի անբաժանելի մասը, որը Էրդողանը եւ Բահչելին խաղում են առնվազն 2023ի աշնանից։

Փաստն այն է, որ Բահչելիի ուղերձի իրական հասցեատերը ամենեւին էլ Մոսկվան կամ Պեկինը չեն։ Թեեւ, անշուշտ, միաժամանակ թուրքերը կարող են լուծել, եւ խնդիրը, որը կոչվում է «աչքին թոզ փչել». Ի վերջո, ոչ ոք չի քննադատել Անկարային իր անվերջ, դատարկ եւ ոչ պարտավորեցնող հայտարարությունների համար, ինչպիսիք են՝ «պատրաստ ենք միանալ BRICS-ին եւ ԵԱՏՄ-ին»՝ միաժամանակ մնալով ՆԱՏՕ-ում եւ ամրացնելով պաշտպանական համագործակցությունը Եվրոպայի հետ, որ հազիվ թե մնում է աննկատ Գլոբալ Հարավի ռազմավարական մտքում։Բանն այն է, որ մեսիջի հիմնական թիրախային լսարանը  ԱՄՆ-ն եւ Սպիտակ տան տեր Դոնալդ Թրամփն են: Միայն միամիտներին կարող է թվալ, որ Թուրքիան պատրաստ է հանդես գալ միասնական դիրքերից Գլոբալ Հարավի երկրների հետ, եւ որ Անկարան զգում  է իրեն ձեւավորվող «նոր աշխարհակարգի» օրգանական մաս. Բայց իրականում ամեն ինչ շատ ավելի պրոզաիկ է։

Հուշումն արդեն իսկ մակերեսին է. Վերջերս Թրամփը հայտնեց՝ սեպտեմբերի 25-ին Սպիտակ տանը կընդունի Էրդողանին: Սպիտակ տան հայտարարության համաձայն՝ կողմերն աշխատում են մի շարք առեւտրային եւ ռազմական համաձայնագրերի, այդ թվում՝ «Բոինգ» ինքնաթիռների վաճառքի խոշոր գործարքի, ինչպես նաեւ Ֆ-16-ի եւ Ֆ-35-ի վերաբերյալ «կրիտիկական» համաձայնագրի շուրջ: Թրամփը միաժամանակ նշել է՝ Էրդողանի հետ իր հարաբերությունները «միշտ շատ լավ են եղել»՝ հավելելով, որ անհամբերությամբ է սպասում հանդիպմանը:Մինչդեռ նախօրեին՝ սեպտեմբերի 22-ին, հայտնի է դարձել, որ Թուրքիան չեղարկել է ԱՄՆ-ից մի շարք ապրանքների լրացուցիչ սակագները, որոնք սահմանվել էին 2018-ին՝ Վաշինգտոնի հակաթուրքական «հակաքայլերի» խորապատկերին ի պատասխան: Լրացուցիչ մաքսատուրքերը չեղարկելու մասին Անկարայի որոշումը հրապարակվել է պաշտոնական՝ Resmi Gazete թերթում:Ապրանքների թվում են, որոնցից հանվել են սահմանափակումներ՝ավտոմեքենաներ, մրգեր, բրինձ, ծխախոտ, ալկոհոլ, պինդ վառելիքի եւ քիմիական արտադրանք։Համապատասխանաբար, Ռուսաստանի եւ Չինաստանի հասցեին Բահչելիի հայտարարության պահը պատահական չէր ընտրվել՝ սեպտեմբերի 25-ին նախատեսված Էրդողանի եւ Թրամփի հանդիպման նախօրեին, որի օրակարգն ակտիվորեն համաձայնեցվում է։

Պակաս կարեւոր չէ նաեւ ներքաղաքական ասպեկտը. իշխանությունները ստիպված են հրապարակավ խուսափել ընդդիմույթան հարձակումներից, որոնք քննադատում են Էրդողանի կառավարությանը՝ Իսրայելին հովանավորող ԱՄՆ-ի հետ հարաբերությունները կարգավորելու հարցում անհետեւողականության եւ ավելորդ շտապողականության համար, որի կառավարության ղեկավար Նեթանյահուին թուրք առաջնորդը հրապարակավ համեմատում է Հիտլերի հետ՝ Գազայում ՑԱԽԱԼ-ի գործողությունների պատճառով:

Այսպիսով, Բահչելիի աղմկահարույց նախաձեռնւոթյունը կոչված է ուժեղացնելու Էրդողանի դիրքերը Վաշինգտոնում առաջիկա բանակցությունների ընթացքում: Եթե Սպիտակ տունը անզիջում լինի Թուրքիայի առաջնահերթոթոյունների եւ ազգային շահերի հարցերում, վերջինս կարող է օգտագործել «եվրասիական» հաղթաթուղթը։ «Հասկանում եք, մեզ մոտ իշխանությունը հենվում է իշխող կոալիցիայի վրա։ Եվ գուցե ես ավելի քիչ բանի կգնայի, բայց, ավաղ, կոալիցիոն իմ գործընկեր Բահչելին բոլորովին այլ կարծիքի է։ Կա գաղափար՝  ազդեցությունը եւ հեռանկարները կիսել Մոսկվայի եւ Պեկինի հետ», – մոտավորապես այսպես կարող էր Թրամփին ասել Թուրքիայի առաջնորդը։ Անհրաժեշտության դեպքում նա կարող է ճնշում գործադրել նաեւ ծերուկ Դոնիի ցավոտ կոշտուկի վրա, որը խիստ վախենում է ամրապնդել ցանկացած ոչ արեւմտյան դաշինքներ եւ գլոբալ կառավարման ձեւաչափեր, ինչպիսիք են BRICS-ը եւ ՇՀԿ-ն: Դրա հաստատումն են սոցցանցերում BRICS -ի հասցեին Թրամփի բազմաթիվ եւ բավական զգացմունքային սպառնալիքները, ինչպես նաեւ Ռուսաստանի, Չինաստանի եւ ԿԺԴՀ-ի «դավադրությունների» քննադատությունը, որը հնչել է սեպտեմբերի սկզբին Տյանցզինում կայացած գագաթնաժողովի արդյունքներով:

Ահա այսպիսի պարզ, բայց միեւնույն ժամանակ միանգամայն հաշվարկված խաղ է սկսվել թուրքական իշխանությունների կողմից։ Պետք է հասկանալ՝ թուրքական ողջ «բազմաբեւեռությունը» ենթարկվում է բացառապես երկրի ազգային շահերին այնպես, ինչպես դրանք հասկանում են ակ-Սարայում։ Գլխավորն այն է, որ չխաբվենք եւ պատրանքներ չտարածենք ՆԱՏՕ-ին անդամակցության պահպանման եւ Եվրոպայի հետ ռազմա-տնտեսական ինտեգրման պայմաններում Թուրքիայի հնարավոր ինստիտուցիոնալ ներգրավման վերաբերյալ ցանկացած ոչ արեւմտյան ձեւաչափում։Կարելի է չկասկածել. հենց թուրքերին հաջողվի ամերիկացիներից ստանալ իրենց ուզածը՝ «հինգից ավելի աշխաչհի» մասին, Բահչելիի դեկլարատիվ կոչերը «ԹԹՉ-ալյանս» ստեղծելու վերաբերյալ կվերանան, ինչի մասին է վկայում նաեւ Էրդողանի պատասխանը լրագրողի համապատասխան հարցին ԱՄՆ ժամանելուն պես. «Խոստովանեմ՝ ես դրան հետեւելու հնարավորություն չեմ ունեցել»:

Յուրի Կուզնեցով

Աղբյուրը՝ fondsk.ru-ի

Թարգմանությունը՝ Գայանե Մանուկյանի