Թուրքական հետախուզությունը խաղադրույք է կատարում Սիրիայից եւ ամբողջ աշխարհից ջիհադիստների վրա

Առանձնահատուկ գաղտնիք չէ նաեւ այն, որ քրդերին ակտիվորեն ճնշում են ամերիկացիները, որոնք իրենց հաճախորդներին դրդում են դեպի Դամասկոս ավելի զիջողականության, սակայն գործին կարող է միջամտել Թուրքիան, որն առաջ է մղում Սիրիայում «քրդական հարցն» ուժային ճանապարհով լուծելու սեփական մոտեցումները։ Վերջին ամիսներին զգալիորեն ամրապնդելով իր դիրքերը Սիրիայում՝ թուրքական հետախուզական ծառայությունը (MIT) գաղտնի պլաններ է կազմում չնախատեսված հանգամանքների դեպքում՝ գաղտնի բջիջներ հավաքելով խնամքով ստուգված օտարերկրյա ջիհադիստներից, որոնք երկար ժամանակ գործում էին երկրում հյուսիսից եկող աջակցությամբ (տես, vpoanalytics 20250901 «Սիրիական մուհաբարատը կդառնա Թուրքիայի Ազգային հետախուզական ծառայության մասնաճյո՞ւղ» հոդվածը -ԳՄ)։ Nordic Monitor-ի գաղտնի աղբյուրները գրում են՝ այդ ծրագրերը ենթադրում են առանձին օպերատիվ աշխատակիցների օգտագործում՝ նրանց ելքի երկրների իշխանություններին վախեցնելու համար, անհրաժեշտության դեպքում՝ Էրդողանի կառավարության քաղաքական եւ ռազմրական նպատակներին հասնելու համար:Սիրիայում ջիհադիստական խմբավորումներում օտարերկրյա զինյալների ներկայությունը վաղուց արդեն լուրջ մտահոգություն է առաջացնում ամենուր, բայց հատկապես այն երկրներում, որոնցից ներգաղթյալները հաճախ են այցելել Սիրիա՝ ներթափանցելով այնտեղ Թուրքիայի տարածքով եւ MIT-ի աջակցությամբ: Այդ «բարձր որակավորում ունեցող» զինյալների, ահաբեկիչների հնարավոր վերադարձը նրանց կողմից դիվերսանտներին մնում է մշտական խնդիր ամբողջ աշխարհի իրավապահ մարմինների եւ հատուկ ծառայությունների համար։ Շատ կառավարություններ շարունակում են հետեւել ջիհադականներին միացած իրենց քաղաքացիների տեղաշարժերին՝ վախենալով, որ վերադառնալուց հետո նրանք կարող են զբաղվել իրենց համար սովորական կործանարար զբաղմունքով:Զինյալները կարող են կազմակերպվել փոքր առանձին բջիջների տակ համոզիչ քողի տակ, որպեսզի որոշ ժամանակ աննկատ մնա։ Սակայն դրանք կարող են ակտիվանալ, երբ Անկարան փորձի դրանք որպես մանրադրամ օգտագործել իր միջազգային գործընկերների հետ բանակցություններում։

Կադրային ռեզերվի չափը, որը Թուրքիան գործի է դրել նման ծրագրերի իրականացման համար, առաջին անգամ հաստատվել է հունվարի 25-ին արտգործնախարար Հաքան Ֆիդանի կողմից, ով 2010-2023աններին ղեկավարել է MIT-ը եւ ղեկավարել սիրիական դոսյեն։ «Սիրիայում կան Թուրքիային մոտ խմբավորումներ, որոնց մեջ կա ավելի քան 80 000 զինված մարտիկ։ Առանց վարանելու մենք նրանց առաջարկել ենք միանալ ազգային բանակին՝ մաս կազմելով նրան», - ասել է դա սաուդյան Asharq լրատվական գործակալությանը տված հարցազրույցում։ Այլ կերպ ասած՝ MIT-ի նախկին ղեկավարը խոստովանել է, որ Սիրիայում թուրքամետ ուժերի թիվը գերազանցում է 80 հազարը։ Էրդողանի կառավարությունը ձգտում է, որպեսզի թուրքամետ զինյալները միանան «Ասադի ռեժիմի» անկումից հետո վերակազմավորվող սիրիական «նոր» բանակին։ Այս գործընթացը շարունակվում է, զինված խմբերի որոշ առաջնորդներ գեներալ կոչումներ են ստացել, իսկ մյուսները շարունակում են գործել փոքր ջիհադական խմբավորումների կազմում, հատկապես Սիրիայի հյուսիսում՝ թուրքական սահմանի մոտ:

Չնայած 80 հազարի մեջ օտարերկրյա քաղաքացիների ճշգրիտ թիվը մնում է անհայտ, այնուամենայնիվ, որոշ գնահատականների համաձայն, նրանց թիվը կարող է լինել մի քանի հազարից մինչեւ 10 հազար: Համապատասխան գաղտնի պլանավորումը վերահսկում է MIT-ի հատուկ գործողությունների վարչությունը (Özel Operasyonlar Başkanlığı) նախկին ռազմական սպա Քեմալ Էսկինթանի ղեկավարությամբ, որը ջիհադական շրջանակներում հայտնի է որպես Աբու Ֆուրքան: Թուրքական պարբերականի նախորդ հրապարակումներում նշվել է՝ նա առանցքային դեր է խաղացել ինչպես Սիրիայում, այնպես էլ Մերձավոր Արեւելքում եւ Աֆրիկայում ջիհադական խմբավորումներին գաղտնի աջակցություն ցուցաբերելու գործում։ Այս ծրագրի շրջանակներում MIT-ը սերտորեն համագործակցում է Թուրքիայի քաղաքացիների հետ, ովքեր այժմ ներկառուցված են Սիրիայի «նոր» բանակում: Նրանցից մեկը օմեր չիֆթչին է, որը հայտնի է մուխթար թուրք կամ մուխթար ալ թուրքի կեղծանունով, որը 2024ի դեկտեմբերին բարձացվել է սիրիական «նոր» բանակի «բրիգադի գեներալի» կոչման (նույն հրամանով «գեներալներ» են դարձել հինգ բարձրաստիճան ջիհադիստներ, այդ թվում՝ ալբանացի, հորդանանցի, տաջիկ եւ ույղուր)։ չիֆթչին ստացել է Սիրիայի քաղաքացիություն եւ հրամանում հիշատակվել է ումար մոհամեդ ջաֆթաշի անունով։ Զինյալների հրամանտարությունն այդ բարձրացումները հիմնավորել է որպես «անհրաժեշտ Հավատքի եւ Հայրենիքի պաշտպանության համար»։ Դեռեւս 2019ի մայիսին հրապարակվել էր թուրքական ռազմական հետախուզության գաղտնի փաստաթուղթը, որից հետեւում է, որ 2016ի հուլիսի դրությամբ Սիրիա է մեկնել 4671 թուրք ջիհադիստ:

Հայաթ թաշիր ալ շամը (ՀԹՇ) միակ խումբը չէ, որի մեջ MIT-ը ներդնում է իր մարդկանց: Խիտ մշակման մեջ է գտնվում ալ-քաիդայի հետ փոխկապակցված հուրրաս ադ-դին (ՀԱԴ) արմատական խմբավորումը, որն ունի 1500-2000 զինյալ: Վերջին ամիսներին հուրրաս ադ-դինը բախվել է ԱՄՆ Կետնրոնական հրամանատարության (CENTCOM) զգալի ճնշմանը, որը անօդաչուների հարվածներով ոչնչացրել է խմբավորման մի քանի բարձրաստիճան ղեկավարների: Սպանվածների թվում է եղել մուհամեդ յուսուֆ զիյա թալայը՝ ալ քաիդայի թուրք զինյալը, որը հայտնի է ջաֆար ալ թուրք կեղծանունով, որը հավաքագրվել է իսլամական պետության կողմից՝ Սիրիայում գաղտնի գործողություններ իրականացնելու համար:

MIT-ը հետեւում է նաեւ այլ ջիհադական խմբավորումների, այդ թվում՝ վերոհիշյալ ԻՊ-ին (1500-ից մինչեւ 3000 զինյալ Սիրիայում), ինչպես նաեւ հիմնականում Չինաստանի ույղուրներով համալրված «արեւելյան թուրքեստանի իսլամական շարժմանը» (800-ից մինչեւ 3000 զինյալ): «թաթիբա ալ-թաուհիդ վալ-ջիհադ» խմբավորումը հիմնականում ուզբեկական ծագմամբ զինյալներից է (մոտ 500 մարդ), խաթիբա իմամ ալ-բւխարին բաղկացած է հիմնականում ուզբեկական եւ Կենտրոնական Ասիայի այլ զինյալներից (500-ից 1000 մարդ), նույնպես MIT-ի կողմից դիտարկվում է ռեսուրսներ եւ մարդկանց ներգրավելու համար՝ իրենց ծրագրերն իրականացնելու համար:

Աֆրիկայի եւ Կովկասի իրադարձություններին Թուրքիայի աճող մասնակցության հետ մեկտեղ՝ MIT-ը նաեւ մեծ հետաքրքրություն է ցուցաբերում ջիհադական խմբավորումների նկատմամբ, ինչպիսիք են ֆրանսախոս քաթիբաթ ալ-ղորաբան, որը համախոհներ է հավաքագրում հիմնականում Ֆրանսիայում, Բելգիայում եւ երկրներում: Վերահսկում են Իբրահիմ Քալընի սաները եւ ջիհադական աջնադ ալ-կաուկազ խմբավորումը, որն, արդեն իսկ անունից երեւում է, հիմնականում Կովկասից, մասնավորապես Չեչնիայից, Դաղստանից եւ Հյուսիսային Կովկասի այլ շրջաններից, որոնք ընդգրկում են Ռուսաստանի, Վրաստանի եւ Ադրբեջանի սահմանակից տարածքները:

ՀԹՇ-ին չառնչվող խմբավորումներն ավելի լավ պատրաստված են գաղտնի գործողություններ իրականացնելու համար՝ MIT-ի պլաններին համապատասխան, քանի որ նրանք ավելի գլոբալ ջիհադական հավակություններ ունեն, մինչդեռ ալ-ջուլիանիի մարդիկ կենտրոնացած են Սիրիայում իրենց նվաճումները համախմբելու վրա: MIT-ը ձգտում է ապահովել, որ աշ-շարայի կառավարությունը Սիրիայում ապաստան, լոգիստիկա եւ ուսուցում տրամադրի թուրք հաճախորդներին՝ առանց ավելորդ աղմուկի եւ փոշու՝ միեւնույն ժամանակ պահպանելով բավարար հեռավորություն, որպեսզի հնարավոր լինի հավաստի հերքել իրենց ներգրավվածությունը: Ակնհայտ է՝ նման մոտեցումը կոչված է պաշտպանելու Թուրքիայի եւ ՀԹՇ-ի շահերը՝ կանխելով ցանկացած գործողություն, որը կարող է վտանգել նրանց դիրքերը կամ ճգնաժամ առաջացնել Դամասկոսի նոր կառավարության համար, որն արդեն բազմաթիվ խնդիրների է բախվում: Օրինակ, ՑԱԽԱԼ-ը շարունակում է հարձակվել ռազմական օբյեկտների վրա երկրի տարբեր շրջաններում (ներառյալ Պալմիրայի մոտակայքում գտնվող T-4 բազան), որտեղ կարող էին ստեղծվել թուրքական լիաֆորմատ ռազմական բազաներ՝ ՀՕՊ համակարգերով, ծանր տեխնիկայով եւ այլն:

Այն հարցը, թե որքանով է Էրդողանի կառավարությունը հավատարիմ օտարերկրյա զինյալների մասնակցությամբ արտակարգ իրավիճակներում գործողությունների նոր ծրագրին, արդյոք այն կիրականացվի ապագայում, եւ արդյոք նման ծրագրերը լուրջ քննարկման են արժանի Թուրքիայի գործընկերների եւ դաշնակիցների կողմից, մնում է ակտիվ փորձագիտական քննարկման առարկա․ MIT-ը հայտնի է իր «կեղծ դրոշի ներքո» գործողություններով ինչպես ներքին, այնպես էլ արտերկրում: Լինելով հետախուզության ղեկավար՝ Ֆիդանը հեշտությամբ դիմել է հետեւյալ մեթոդներին.Օրինակ՝ 2015 թ-ին տեղի ունեցած բազմաթիվ աղմկահարույց ահաբեկչությունները, պարզվում է, պատվիրված գործողություններ էին, որոնք MIT-ն իրականացնում էր՝ օգնելու Էրդողանին ամրապնդել նրա ներքաղաքական դիրքերը։ 2016 թ-ին MIT-ը առանց վարանելու կազմակերպեց իր դերը «հեղաշրջման» փորձ հրահրելու գործում, որն ի վերջո շահեց՝ սուլթանին» թույլ տալով էլ ավելի «նոսրացնել» պոտենցիալ այլախոհական ճակատը: Նախնական պլանը նախատեսում էր մի քանի հազար մարդու սպանություն, սակայն զինվորականների ցուցաբերած ողջախոհության շնորհիվ, որոնք կասկածեին, որ մի բան այն չէ, զոհերի թիվը կազմել է Թուրքիայի 250 քաղաքացի։ Այս մահերի իրական մեղավորները երբեք չեն պարզվել, եւ կառավարությունը հրաժարվել է իրականացնել մարմինների մանրակրկիտ դիահերձում, փամփուշտների բալիստիկ փորձաքննություն։

Երեւում է՝ նման սադրանքներն առավել քան երբեւէ հավանական են նաեւ այսօր (տես, 20250325 vpoanalytics  - «Անկարգություններ Թուրքիայում. դիմակայության աստիճանը բարձրանում է, ի՞նչ է հաջորդելու» հոդվածը - ԳՄ)՝ ընդդիմության կողմնակիցների զանգվածային բողոքների ֆոնին, որոնց ուղղակիորեն սպառնում են կրոնական դրդապատճառներով հռետորաբանությամբ քողարկված որոշ արմատական խմբերի հետեւորդները։ Դրանց մասին մենք կխոսենք հաջորդիվ:

Ստանիսլավ Կոտյոլկին

Աղբյուրը՝ vpoanalytics.com-ի

Թարգմանությունը՝ Գայանե Մանուկյանի