Գազ, ներդրումներ, պատերազմ. ինչն այնպես չէ Հայաստանի տնտեսության հետ

Քանի դեռ Հայաստանում արդեն երրորդ օրն է շարունակվում են բողոքի ցույցերն ու անհնազանդության ակցիաները, ժամանակն է շարունակել բացատրական հոդվածները, թե ինչ լավ բան է հայկական կողմին տալիս Ռուսաստանը Как жить без России: что останется от армянской экономики (rybar.ru): Թե չէ ստացվում է այնպես, որ «առանց Ռուսաստանի՝ ավելի լավ է» թեզերն ավելի հաճախ են հնչում, իսկ Հայաստանի տարածքում բողոքի ակցիաները, ըստ տեղական իշխանությունների հայտարարությունների, ներշնչված են ռուսական հատուկ ծառայությունների կողմից։

Նախորդ հոդվածը (հղումը վերեւում տեղադրված է), որը նվիրված էր Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների խզման դեպքում Հայաստանի մռայլ տնտեսական ապագայի վերլուծությանը, հայկական իշխանամետ ռեսուրսների մոտ լայնածավալ հակաճգնաժամ է առաջացրել։ Մեր թիմի հասցեին մեղադրանքներ են հնչել՝ «թվերը վերցված են առաստաղից», «Հայաստանի տնտեսությունն աճում է ավելի բարձր տեմպերով, քան Եվրոպայի ցանկացած տնտեսություն», «Հայաստանի տնտեսությունն արդեն ավելի քան 300 մլն դոլար է ներգրավել ԱՄԷ-ից ներդրողից», «երբ պատերազմի ռիսկերը վերանան, Հայաստանն էլ ավելի գրավիչ կդառնա ներդրումների համար», «Իրանից գազ կարելի է գնել»։ Մեր թիմը պարզաբանում է, թե ինչն այնպես չէ Հայաստանի տնտեսության հետ, եւ ինչու է Ռուսաստանից կախվածությունը անդրկովկասյան հանրապետության զարգացման ներկա փուլում բարիք:

Հայաստանի էներգետիկ ռազմավարություն

Կա մի փաստաթուղթ, ինչպիսին Armenia Energy Review-ն է 2022 թ-ի համար Armenia 2022 Energy Policy Review (iea.blob.core.windows.net)։ Այս հետազոտությունն իրականացվել է Միջազգային էներգետիկ գործակալության մասնագետների կողմից՝ ԵՄ-ի կողմից մասնակի ֆինանսավորմամբ։ Ռուսաստանը նրա հետ ոչ մի կապ չունի, ուստի ռուսական կողմին մեղադրելը դժվար կլինի։ 2021ի հունվարին ՀՀ կառավարությունը հաստատեց էներգետիկայի ոլորտի զարգացման ռազմավարական ծրագիրը, որը նախանշում է ոլորտի զարգացման ուղիները մինչեւ 2040 թ-ը։ Ռազմավարություն-2021 թ-ը փոխարինել է էներգետիկ քաղաքականության վերաբերյալ կառավարության նախորդ՝ 2015 թ-ի փաստաթղթին։ Այսինքն՝ ակտիվ շարժումը դեպի «եվրաինտեգրում» սկսվել է դեռ երեք տարի առաջ, սա այսրոպեական լուծում չէ։ 2021ի ռազմավարության համաձայն մինչեւ 2040 թվականը՝ էներգետիկայի ոլորտում կառավարության առաջնահերթություններն են․

-վերականգնվող էներգիայի եւ էներգաարդյունավետության ոլորտում երկրի ներուժի առավելագույն օգտագործումը:

-ԱԷԿ-ի շահագործման ժամկետի երկարաձգումը մինչեւ 2026ը, ինչպես նաեւ դրա փոխարինման համար նոր ատոմակայանի կառուցումը։

-Հյուսիս-Հարավ միջանցքի կառուցում՝ Հայաստանի եւ Վրաստանի միջեւ էլեկտրահաղորդման գծերի ընդլայնման միջոցով

- էլեկտրաէներգիայի ներքին շուկայի աստիճանական ազատականացում:

Այս կետերից յուրաքանչյուրը ծուղակ է:

Վերականգնվող էներգիայի աղբյուրների մասին արդեն բավականաչափ խոսվել է, եւ դրանց արդյունավետությունն այժմ լիովին զգում են եմ բնակիչները։ Հայաստանի 2021ի էներգետիկ ռազմավարությունը նախատեսում է մինչեւ 2030ը մինչեւ 1 000 ՄՎտ արեւային ֆոտովոլտային հզորությունների ներդրում (ընդ որում, ակնկալվում է, որ ցանցին միացված արեւային զանգվածներին բաժին կհասնի սերնդի 15% - ը) Telegram: Contact @rybar։ Հայաստանի պարագայում խնդիրը նաեւ ուղղակի հոսանքի ներդիրների բացակայությունն է։ Սա էներգահամակարգի բավականին բարդ տարր է, որն անհրժեշտ է տարբեր սերնդի հաճախականությամբ բլոկները համաժամեցնելու համար։ Այժմ դրանց մեծ պահանջարկ կա ամբողջ աշխարհում, հատկապես ԵՄ-ում։ Իսկ պատվերների հերթը տարիներ շարունակ ձգվել է մատակարարների խիստ սահմանափակ քանակի պատճառով։ Հետեւաբար, նույնիսկ ֆոտոգալվանային վահանակներից արտդրության մեծ ծավալի առկայության դեպքում ամենեւին էլ փաստ չէ, որ կստացվի, որ այս ծավալը արագորեն ինտեգրվելու է երկրի ընդհանուր էներգետիկ հաշվեկշռին:

Ինչ վերաբերում է նոր ԱԷԿ-ի պոտենցիալ հնարավոր կառուցմանը, ապա հնարավոր է միայն «Ռոսատոմի» մասնակցության տարբերակը՝ հաշվի առնելով այլ պոտենցիալ կապալառուների սեյսմավտանգ շրջաններում ԱԷԿ-ի կառուցման իրավասությունների եւ փորձի բացակայությունը։ Եվ այստեղ բանն այն չէ, որ Ռուսաստանում անալոգներ չկան. պարզապես պատմականորեն այնպես է ստացվել, որ հենց ռուս ինժեներներն են նման նախագծեր նախագծել ամբողջ աշխարհում։

Իհարկե, գլոբալիսնտերը կփորձեն Հայաստանին պարտադրել փորձադաշտի դեր՝ փոքր մոդուլային ռեակտորների ամերիկյան հում տեխնոլոգիան փորձարկելու համար։ Սա միակ տարբերակն է, քանի որ խոշոր ԱԷԿ – ի կառուցումը չափզանց մեծ բեռ է բյուջեի համար, սիկ դրա հզորութոկւնը պարզապես ավելորդ կլինի Հայաստանի էներգահամակարգի համար։ Հենց այդ պատճառով էլ 90-ականների սկզբից ԵՄ-ի եւ ՄԱԳԱՏԷ-ի ներկայացուցիչները ամեն կերպ համզում են հայկական ղեկավարությանը փակել ՀԱԷԿ-ը (անվտանգության նկատառումներից ելնելով, իհարկե)։ Լիտվայում Ինգալինի ԱԷԿ-ի փակման պատճառով ամբողջ տարածաշրջանի արդյունաբերական զարգացումը կտրուկ արգելակվել է: Իսկ ատոմակայանի տեղում այժմ նախատեսվում է միջուկային թափոնների գերեզմանոց կառուցել, որոնք կմատակարարեն ԵՄ-ից եւ Բրիտանիայից В Литве выбирают место для могильника радиоактивных отходов и элементов закрытой Игналинской АЭС | Атомная энергия 2.0 (atomic-energy.ru)։ Кто выиграл от закрытия Игналинской АЭС в Литве (rybar.ru)

Կարող եք տրամաբանական հարց տալ. լավ, կան նաեւ էներգիայի փոխանցման այլ եղանակներ: Ինչո՞ւ այն պարզապես չգնել հարեւան երկրներից։

Հայաստանի եւ Վրաստանի միջեւ էլեկտրահաղորդման գծերի ընդլայնման միջոցով Հյուսիս-Հարավ միջանցքի կառուցումն այժմ վտանգված է։ Տավուշի մարզի գյուղերն ադրբեջանական կողմին հանձնելու պատճառով վտանգվել է Վրաստանից եկող գազատարը.հենց այդ վայրում հնարվոր կլիներ էլեկտրահաղորդման գիծ անցկացնել։ Իրանի հետ համագործակցությունը եւս վտանգված է Նախիջեւանում թուրք եւ ադրբեջանցի զինծառայողների կտրուկ ակտիվացման հետեւանքով:Ի վերջո, բոլոր նման սխեմաները որոշակի նպատակ են հետապնդում։ Թղթի վրա այն գեղեցիկ է կոչվում՝ ներքին շուկայի ազատականացում։

ՌԴ-ում էլեկտրաէներգիայի ներքին շուկայի ազատականացումը քաջատեղյակ է РАО ЕЭС -ի աշխատանքից՝ Չուբայսի զգայուն ղեկավարության ներքո։ Հենց նրա ակտիվ գործունեության շնորհիվ է, որ էլեկտրաէներգիայի արժեքը միայն 1992ին աճել է 2760% - ով(!)Telegram: Contact @naebrosh։ Սա անշահավետ դարձրեց արդյունաբերական արտադրության զգալի մասը։ Հետեւանքները խիստ զգացվում են մինչ օրս։ Հենց այս սցենարն է նախապատրաստված Հայաստանին եւ ամրագրված զարգացման ռազմավարության մեջ (որի հետ Ռուսաստանը, դարձյալ, որեւէ առնչություն չունի)։

Գազ կարելի է գնել Իրանից

Հայաստանի գազի ոլորտը շարունակում է մնալ ուղղահայաց ինտեգրված մենաշնորհ, որի օպերատորն ու սեփականատերը «Գազպրոմ Արմենիա» ընկերույոթւնն է, որն ամբողջությամբ պատկանում է ռուսական «Գազպրոմին»: Սակայն էներգետիկ ռազմավարության համաձայն՝ Հայատանի կառավարությունը մտադիր է 2024 թ-ին վերանայել գազի ոլորտի բոլոր օրենսդրությունը եւ ձեռնամուխ լինել գազի մասին նոր օրենքի մշակմանը։ Հայաստանը ԵԱՏՄ մյուս անդամների հետ միասին նախատեսում է 2025ին գործարկել ԵԱՏՄ գազի ընդհանուր շուկան։ ԵԱՏՄ-ի անդմների կողմից 2019 թ-ին ստորագրված համաձայնագիրը Հայաստանին պարտավորեցնում է թույլատրել երրորդ կողմերի մուտքը գազի շուկա եւ իրականացնել բարեփոխումներ՝ ուղղված գազի անդրսահմանային առեւտրի դյուրացմանը: Հայաստանը գազի մոտ 85 տոկոսը Ռուսաստանից ստանում է Վրաստանով անցնող խողովակաշարերով (հատվածներից մեկն այժմ փոխնցվել է Ադրբեջանին)։

Գազի մնացած մասը ներկրվում է Իրանից։ Բայց պետք է հասկանալ, որ իրանական գազն օգտագործվում է միայն «գազ էլեկտրաէներգիայի դիմաց» սվոպի շրջանակներում էլեկտրէներգիա արտադրելու համար։ Հայկական կողմն Իրանից ստանում է 1 խմ գազ՝ 3 կվտ/ժ էլեկտրաէներգիա հետ մատակարարելու պարտավորության դիմաց։ Ծրագրին մասնակցող ЕрТЭЦ – ը եւ Հրազդանի ՋԷԿ-ը մեկ խորանարդ մետր գազից արտադրում են ոչ թե 3, այլ 4-4,5 կվտ/ժ էլեկտրաէներգիա։ Այսպիսով, Հայաստանում մնում է մոտ 1-1, 5 կվտ։ Իրանական կողմին դա նոյնպես ձեռնտու է, քանի որ վերացնում է սերվերային նահանգներում ՋԷԿ կառուցելու անհրաժեշտությւոնը։

Սա վկայում է Հայաստանի տարածք գազ մատակարարելու ենթակառուցվածքների բացակայության մասին։ Բարձր լեռնային պայմաններում իրանական գազատրանսպորտային համակարգը հայկականին միացնելու համեմատաբար փոքր նախագիծը զգալի ռեսուրսներ եւ ժամանակ կպահանջի։ Եվ հենց այդ հատվածը հարվածի տակ է լինելու առաջին հերթին Ադրբեջանի հետ առաջիկա դիմակայությունում։

Այսօր ներքին սպառման համար գազն ամբողջությամբ մատակարարվում է Ռուսաստանից։ Ճիշտ է, եթե խոսենք լարվածության մասին, Ռուսաստանի համար դա ձեռնտու չէ։

20240509154130-8fc2a890.jpg (3566×2534) (rybar.ru)

Գազի գնի բանաձեւը Հայաստանի համար

«Գազպրոմի առասպելական շահույթի» մասին հայկկան իշխանամետ ռեսուրսների շրջանում լեգենդներ են շրջանառվում։ Ահա միայն «Գազպրոմի» վարկային պարտավորությունները, որոնք կապված են Հրազդանի ՋԷԿ-ում ներդրումների հետ, ոչ միայն չեն մարել, այլեւ ավելացել են մինչեւ 100 մլն դոլար։ Դա պայմանավորված է նրանով, որ կայանի 5-րդ էներգաբլոկն աշխատում է թերի ծանրաբեռնվածությամբ.կայանը պարբերաբար ստիպված է լինում կանգ առնել՝ էլեկտրաէներգիայի գերարտադրությունից խուսափելու համար: Մինչեւ Իրան-Հայաստան 400 կվտ էլեկտրահաղորդման գծի կառուցումը այդ խնդիրը չի լուծվի։ Այժմ հայկական կողմը բանակցում է ներդրումների մասնակի փոխհատուցման շուրջ։ Армения возместит убытки «Газпрому» | Aliq Media Armenia (aliqru.com)-խառատյան արսենի կայքը

Գնագոյացումը, կրկին օգուտի բացակայության պայմաններում, հետեւյալն է.

Սահմանին գազը մատակարրվում է 1000 խորանարդ մետրի դիմաց 165 դոլարով։ Այստեղ գումարվում են ԱԱՀ-ն եւ մաքսային վճարումները՝ 46,77 դոլարի չափով "Взрывоопасный" вопрос: откуда взялась цена на газ в Армении (sputniknews.ru)։ Այնեւհետեւ՝ եւս 55,43 դոլար: Դա տեղական «Գազպրոմ-Արմենիա»- ի հավելավճարն է սպասարկման ծախսերի եւ շահույթի 10% - ի (8% հարկ վճարելուց հետո) հաշվին։ Վերջնական գինը սպառողների համար ավելի քան 10 հազար խորանարդ մետր՝ մոտ $267. Ավելի փոքր սպառողներին գազը բնակնաբար ավելի թանկ է մատակարարվում եւ կարող է հասնել մինչեւ 350 դոլարի։ Բայց այս մարժան արդեն ամբողջությամբ տեղական մատակարարների եւ բաշխիչ ցանցերի սեփականատերերի խղճի վրա է։Արդյո՞ք «Գազպրոմը» շա՞տ է վաստակում. $55,93 – ինչպե՞ս է ձեւավորվում գնի այս մասը: Աշխատավարձի ֆոնդ. Յուրաքանչյուր հազար խորանրդ մետրի դիմաց մոտ 25,06 դոլարը աշխատավարձն է։ Այն հիմնված է ձեռնարկույունում միջին պայմանական աշխատավարձի վրա, որը 2013ին սահմանվել է 227 հազար դրամ (այսօր այն կազմում է մոտ 580 դոլար)։ Հնարավո՞ր է կրճատել մարդկանց թիվը: Ըստ հաստիքացուցակի՝ ընկերությունն ունի 5783 աշխտակից: Անձնակազմը սահմանված է տեխնիկական նորմատիվներով (խորհրդային եւ հայկական): Հայաստանի ՀՏԿ-ի կառուցվածքը վերջին 30 տարիների ընթացքում կտրուկ փոփոխությունների չի ենթարկվել, ուստի նորմատիվները պահպնում են իրենց արդիականությունը: Դրանք սահմանում են, թե քանի եւ ինչ տեխնիկական աշխատողներ են անհրաժեշտ խողովակաշարերի յուրաքանչյուր կիլոմետրի համար:

Վերանորոգման ծախսեր. Մոտավորապես 6,81 դոլար ծախսվում է խողովակների եւ կոմպրեսորների պահպանման, դրնց անսարքության եւ ճաքերի ստուգման վրա: Այս կատեգորիան ներառում է դրանց վերանորոգման, ինչպես նաեւ այլ տեխնիկական միջոցների ծախսերը (օրինակ՝ հոտազերծիչ ավելացնելը.դրանից գազ է հոտ գալիս, որպեսզի արտահոսքի դեպքում այն ճանաչվի): Վարչական ծախսեր. մոտ 7,05 դոլար են կազմում այն ծախսերը, որոնք անմիջակնորեն կապված չեն խողովակաշարերի հետ, օրինակ՝ «Գազպրոմ — Արմենիա»-ի շենքերի սպասարկման, գազի հաշվիչների տրամաչափման, հաշվառման համակարգի աշխատանքի համար: Նույնիսկ այս օրինակելի տվյալներից պարզ է դառնում, որ Հայաստանի շուկայում «Գազպրոմին» փոխարինելն այնքան էլ հեշտ չէ նույնիսկ Իրանից մասնագետների ներգրավմամբ։ Անհրաժեշտ է ավելի քան 5000 վերապտրաստված մասնագետներ, որոնք կարող են սպասարկել տեխնիկապես բարդ համակարգ՝ նախագծի շուրջ 8% մարժայով: Գնաճի ներկայիս մակարդակներում դա ավելի շատ բարեգործություն է հիշեցնում։ Նման շահութաբերությամբ աշխատելը կարող է իրեն թույլ տալ միայն աշխարհի առաջատար ընկերություններից մեկը, որտեղ մի ուղղությամբ շատ համեստ եկամտաբերությունը փոխհատուցվում է մյուսների ավելի բարձր եկամտաբերությամբ:

Հայաստանից էլեկտրաէներգիայի արտահանում

2023ի վերջին պետական վերահսկողական ծառայությունը ստուգումներ է իրականացրել «Հայաստանի բարձրավոլտ էլեկտրական ցանցեր» պետական ընկերությունում։ Սպասելի էր՝ Իրան-Հայաստան եւ Հայաստան-Վրաստան էլեկտրահաղորդման գծերի կառուցման հետ կապված ֆինանսական խախտումներ հայտնաբերվեցին։ Առաջին նախագիծը ֆինանսավորվում է Իրանի արտահանման եւ Զարգացման բանկի վարկով, իսկ երկրորդը՝ գերմանական KfW բանկի վարկով: Ընդ որում, երկրորդ նախագիծը դեռ չի սկսվել, չնայած այն հանգմանքին, որ որոշումն ընդունվել է ավելի քան 5 տարի առաջ։ Տարածքային կառավարման եւ ենթակառուցվածքների նախրարի տեղակալ Հակոբ Վարդանյանը պնդում է՝ ներկա իրավիճակը չի կարող գնահատվել որպես խարդախություն, այլ ավելի լավ է այն բնութագրել որպես վճարումների ուշացում (դեբիտորական պարտքերի մարում): Այնուամենայնիվ, Վարդանյանը խոստովանել է երկու նախագծերում էլ զգալի ձգձգումները։ Այս նախագծերի կարեւորությունը Հայաստանի էներգետիկ համակարգի սահմանափակության խնդրի լուծումն է։

Ներկայումս Հայաստանում չկան 220 կվ-ից ավելի լարման էլեկտրահաղորդման գծեր, որոնք տանում են դեպի Իրան կամ Վրաստան: Չնայած գոյություն ունի մեկ 220 կվ գիծ եւ երկու 110 կվ գիծ դեպի Վրաստան, ինչպես նաեւ երկու 220 կվ գիծ դեպի Իրան, դրանք պարզապես բավարար չեն աճող կարիքները բավարարելու համար։ Նախատեսված 400 կվ գծերը զգալիորեն կմեծացնեն էլեկտրաէներգիայի արտահանման եւ տարանցման հնարավորությնները՝ հատկապես դեպի Եվրասիական տնտեսական միության (ԵԱՏՄ) զարգացող միասնական շուկա: Հայաստանի էլեկտրաէներգիայի արտահանումը Վրաստան նկատելիորեն աճել է 2022 թ-ին էլեկտրաէներգիայի շուկայի ազատկանացումից հետո, եւ 2023ին արտահանման ծավալը գերազանցել է նախորդ տասնամյակի ցուցանիշները՝ հասնելով 365 մլն կվտ/ժ-ի։

Երկու նախագծերն էլ հիմնականում ուղղված են ՀԱԷԿ-ից էլեկտրաէներգիայի մատակարարմանը եւ միայն մասամբ հիդրոգեներացիայից եւ ՋԷԿ-ից: Այս երեք աղբյուրներին բաժին է ընկնում սերնդի ավելի քան 60% - ը: Ուստի, եթե ՀԱԷԿ-ը կանգնեցվի ՄԱԳԱՏԷ-ի կամ ԵՄ ներկայացուցիչների պահանջով, ապա երկու նախագծերն էլ կկորցնեն իրենց արդիականությունը։

Այո, Հայաստանի էներգահամակարգը հաճախականությամբ սինխրոնացված է Իրանի էներգահամակարգի հետ։ Անխափան համաժամացման համար կրկին անհրաժեշտ են ուղղակի հոսանքի ներդիրներ, որոնք այժմ մեծ դեֆիցիտի մեջ են:

ԱՄԷ-ն՝ Հայաստանի առեւտրային գործընկեր

Պաշտոնական զեկույցներից ստցված տվյալները վարդագույն պատկեր են ուրվածգծում: 2023ին ԱՄԷ-ն ապրանքշրջանառության ծավալով դարձել է Հայաստանի երկրորդ առեւտրային գործընկերը՝ միաժամանակ գլխավորելով Հայաստանում օտարերկրյա ուղղակի ներդրումներ կատարած երկրների ցանկը։

Նախորդ տարի Հայաստանից ԱՄԷ արտահանումը կազմել է շուրջ 2,2 մլրդ դոլար, ինչը 2022ի համեմատ 3,2 անգամ աճ է արձանագրել։ Ներմուծման ծավալը համեմատաբար համեստ է եղել՝ շուրջ 600 մլն դոլար 2022ի ցուցանիշը գերազանցվել է 36,7 տոկոսով։ Ընդհանուր ապրանքաշրջանառությունը հասել է 2,8 մլրդ դոլարի՝ ընդամենը մեկ տարվա ընթացքում աճելով 1,9 անգամ։ Սակայն ավելի մանրամասն դիտարկելով Հայաստանի արտահանման 96,3% - ը դեպի ԱՄԷ կազմել է 4 հիմնական ապրանքատեսակ (որոնք 2022 թ-ին կազմել են արտահանման 98,7% - ը):

Չկեղծված կամ կիսամյակային կեղծված ոսկի, ինչպես նաեւ ոսկու փոշի

ոսկերչական իրեր

չմշակված ադամանդներ

ծխախոտ եւ սիգար։

Գործնականում անփոփոխ է մնացել նաեւ ներմուծման կառուցվածքը՝ գերակշռել են մարդատար ավտոմեքենաները, հղկված ադամանդները (հղկված ադամանդներ), հեռախոսների, մոդեմների եւ ոսկերչական իրերի պահեստամասերը։ Ընդհանուր առմամբ, դրանք կազմել են 2023ին ԱՄԷ-ից Հայաստան ներմուծված ապրանքների 59%-ը (2022ի 60%-ի դիմաց): 2023 թ-ին Հայաստանից ԱՄԷ վերաարտահանվել է 1,6 մլրդ դոլարի ապրանք, հիմնականում՝ չմշակված ոսկի (1,3 մլրդ դոլար), չհղկված ադամանդ (300 մլն դոլար) եւ չմշակված, կիսաթանկարժեք կամ փոշիացված ոսկի (32 մլն դոլար)։ Ստացվում է՝ ներկայումս Հայաստանից ոսկի է արտահանվում ծավալներով, որոնք թույլ են տալիս խոսել երկրի ոսկու պաշարի մի մասի տեղափոխման մասին։ Ոսկու արտահանումը գործունեության լիցենզավորվող տեսակ է եւ նման ծավալներով կարող է իրականացվել միայն պետության առաջին դեմքերի անձնական կարգադրությամբ: Ընդ որում, վիճակագրության համաձայն, դուրս բերված միջոցների մեծ մասը մնում է ԱՄԷ-ում։ Արտասահմանյան գործընկերներից լուրջ ներդրումներ չկան։ Հայաստանի ՀՆԱ-ի 9 տոկոս աճն, իհարկե, տպավորիչ է, բայց չի կարող հիմք ծառայել երկարաժամկետ ներդրումների համար։

Ֆոնդի կառավարիչները լավ հասկանում են՝ սա ժամանակավոր երեւույթ է, որը կապված է պատժամիջոցների պայմաններում լոգիստիկայի վերակառուցման հետ։ Ավելին, յուրաքանչյուր ներդրումային հիմնադրամ ունի ներքին կանոնակարգ, որտեղ հստակ սահմանված են ներդրումների համար ակտիվների ընտրության չափանիշները: Դա անհրաժեշտ է ֆոնդի հիմնական բաժնետերերի եւ տնօրենների խորհրդի առջեւ կառավարչի գործողությունները հիմնաորելու համար: Յուրաքանչյուր ֆինանսական կազմակերպություն ունի իր չափանիշները, բայց ներկայացում ստանալու համար կարող եք ծանոթանալ այն հիմնական չափանիշներին, որոնց հիման վրա մշակվում են անհատական ներդրումային ռազմավարություններ Investment Criteria: Passive and Impact Investing Strategies (studysmarter.co.uk): Եթե այս տեսանկյունից նայենք Հայաստանի տնտեսությանը, ապա կստանանք հետեւյալ պատկերը.

Հայաստանը երկարատեւ ռազմական հակամարտության վիճակում գտնվող երկիր է, եւ երկրի տարածքը բավականին արագ կրճատվում է (գնալով ավելի սրընթաց)։ Երկիրն ունի շատ սահմանափակ արտահանման ներուժ եւ ներքին շուկա։ Արդյունաբերական արտադրությունը պահանջում է լուրջ օպտիմալացում՝ մրցակցային մակարդակի հասնելու համար: Լոգիստիկ ենթակառուցվածքը պահանջում է լրացուցիչ լայնածավալ ներդրումներ: Էներգահամակարգը ՀԱԷԿ-ը կանգնեցնելու դեպքում թույլ չի տա էկոլոգիապես մաքուր եւ էժան եղանակով էլեկտրաէներգիա արտադրել: Նույնիսկ եթե մենք կանգ առնենք միայն այս կետերի վրա, ֆոնդերի կառավարիչների մեծ մասը չի դիտարկի նման ակտիվի երկարաժամկետ ներդրումներ: Եվ հենց սրանք են այն չափանիշները, որոնցով արեւմտյան «բարերարները» գնահատում են Հայաստանը։ Եթե մի շարք չափանիշներ բավարարվում են՝ ներդրումներ են ստացվում: Հակառակ դեպքում, կարելի է խոսել միայն ոսկու, մոլիբդենի եւ այլ բնական պաշարների արտահանման մասին (ինչը հիմա կատարվում է)։

Երբ պատերազմի ռիսկերը կվերանան

2023 թ-ի սեպտեմբերին Ալիեւը եւ Էրդողանը մասնակցել են Նախիջեւանի ռազմական վերանորոգման-արտադրական համալիրի բացմանը։ Ռազմական համալիրը նախատեսված է տարբեր տեսակի տանկերի, մարտական զրահապատ մեքենաների եւ փոխադրիչների, հրետանային գործիքների եւ համակարգերի, հակաօդային պաշտպանության միջոցների, փոքր զենքի, ինժեներական սարքավորումների, կապի միջոցների, օպտիկական սարքերի վերանորոգման եւ արդիականացման, ինչպես նաեւ ռազմական համալիրի տաղավարներում տարբեր տեսակի ներքին այրման շարժիչների վերանորոգման եւ փորձարկման, նշված բոլոր մեքենաներում մասերի եւ սարքվորումների փոխարինման եւ փորձարկման համար: Ռազմական համալիրը բաղկացած է մեկ կենտրոնից, ութ վերանորոգման ձեռնարկություններից եւ 10 հարթակներից։

Համալիրն ունի ավելի քան 300 տեսակի սարքավորումներ՝ տարբեր տեսակի ռազմական տեխնիկայի վերանորոգման եւ վերականգնման համար: Մոտակա «Նախիջեւանի կենտրոնական ուսումնամարզական պոլիգոնի» տարածքում տեղակայված են մարտավրական եւ մարզական դաշտեր, հրաձգային, հրետանային, ինժեներական, հետախուզական, կապի, քիմիական եւ պահակային զորամասեր: Համալիրն ունի նաեւ լավ կահավորված սպորտային քաղաք։ Այն հնչում է որպես ոչ փոքր մասշտաբի լիարժեք բազմաֆունկցիոնալ ռազմաբազա: Եվ այն կարելի է օգտագործել որպես թուրքական, իսրայելական, ամերիկյան եւ այլ ռազմական տեխնիկայի վերանորոգման բազա mod.gov.az Ռազմական մասնագետների համար համալիրի անմիջական նպատակն ակնհայտ է՝ ոչ միայն սարքավորումների վերանորոգման եւ շահագործման հանձնելու համալիր, այլ նաեւ հարձակողական կազմավորումների կուտակման ցատկային բազա մինչեւ ռազմական գործողության մեկնարկը: Բազայի գտնվելու վայրը նույնպես պատահական չէ ընտրված. հենց Նախիջեւանի կողմից է հարմար հակահարված հասցնել Հայաստանի Սյունիքի մարզը կտրելու համար։ Դա թույլ կտա լուծել Զանգեզուրի միջանցքի հարցը եւ օղակի մեջ առնել Հայաստանի մնացորդները։ Հայաստանի հարավի վրա հարձակումը կվերացնի լայնամասշտաբ ռազմական գործողության անհրաժեշտությունը. Հայաստանը մեկուսացման մեջ կկարողանա ռեսուրսներ ստանալ եւ ապրանքներ արտահանել միայն Թուրքիայի կամ Ադրբեջանի տարածքով: Ռազմական դիմակայությունում Հայաստանի շանսերը չափազանց փոքր են։ Նույնիսկ SIPRI -ի պաշտոնական տվյալներով Arms transfers to conflict zones: The case of Nagorno-Karabakh | SIPRI՝ Հայաստանի ռազմական բյուջեն մոտ 4 անգամ փոքր է Ադրբեջանի ռազմական բյուջեից։ Իսկ քանի որ առաջիկա դիմակայությանը մտադիր են ամենաակտիվ մասնակցությունը բերել Թուրքիան եւ Իսրայելը, կշեռքի նժարն ակնհայտորեն ոչ հօգուտ Հայաստանի է թեքվում։

Խոսել այն մասին, որ պատերազմի ռիսկերը կվերանան՝ կրկնելով դա մանտրայի պես, կարելի է անվերջ։ Բայց իրականում իրավիճակը մի փոքր ավելի ողբալի է։ Ռուսաստանի հետ խզումը ճանապարհ է դեպի անդունդ, որտեղ հայերին համառորեն մղում է հավաքական Արեւմուտքը՝ գրկելու հայերի դարավոր թշնամիներին՝ ի դեմս թուրքերի եւ ադրբեջանցիների։

Ardea culpat aquas, quia nescit nare per illas.

Թարգմանությունը՝ Գայանե Մանուկյանի