Նոր աշխարհաքաղաքական իրողություններն ու վտանգավոր նպատակները. «Փաստ»

«Փաստ» օրաթերթը գրում է.

Գաղտնիք չէ, որ ուկրաինական պատերազմը մեծ փոփոխություններ է առաջ բերել մատակարարման և լոգիստիկ ուղիներում՝ այն պայմաններում, երբ ժամանակակից աշխարհում տնտեսություններն ավելի փոխկապակցված են և միմյանցից անմիջական կախում ունեն։ Ճիշտ է՝ ապրանքների փոխադրման ամենաէժան տարբերակը ծովային փոխադրումներն են, սակայն Սուեզի ջրանցքում 2021 թվականին Ever Given բեռնանավի՝ ծանծաղուտի մեջ խրվելու արդյունքում խցանման հետևանքով առաջացած բեռնափոխադրումների բարդությունները և ընդհանուր առմամբ տրանսպորտային ուղիների դիվերսիֆիկացման անհրաժեշտությունը պահանջում են նոր ուղիների գործարկում։

Ըստ այդմ, շատ է կարևորվում Եվրասիական երկու խոշոր տնտեսական հսկաների՝ Չինաստանի ու Եվրոպայի միջև բեռնափոխադրումների և կապի ապահովումը, որն իրականություն դարձնելու համար Չինաստանը նախաձեռնել է «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» մասշտաբային նախաձեռնությունը։ Միևնույն ժամանակ, ուշագրավ է, որ, բացի ծովային ճանապարհից, Չինաստանը մեծ խաղադրույք է կատարել Ռուսաստանի տարածքով անցնող Հյուսիսային միջանցքի վրա, որի միջոցով էլ պիտի կապվի Եվրոպայի հետ։ «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» ծրագրի շրջանակներում է ընդգրկված նաև Իրանը։ Բայց քանի որ ՌԴ-ն, ինչպես նաև Իրանը Արևմուտքի պատժամիջոցների տակ են, ապա Պեկինին մնում է այլ տրանսպորտային ուղի գտնել Եվրոպայի հետ կապվելու համար։ Հենց այս հարցում է, որ մեծ նշանակություն է ստանում «Միջին միջանցքի» նախաձեռնության գործարկման գաղափարը, ինչի մեկնարկի արդյունքում տրանսպորտային փոխադրումները Չինաստանից Միջին Ասիայի երկրներով կարող են հասնել Կասպից ծով, ապա Ադրբեջան, իսկ հետո Վրաստանով և Թուրքիայով շարունակվել մինչև Եվրոպա։

Այս նախագծի շրջանակներում փորձում է հատուկ դերակատարություն ստանձնել Թուրքիան։ Ու պատահական չէ, որ անցած տարվա աշնանը Անկարան Պեկինի հետ համաձայնության եկավ տրանսպորտային ուղու ճանապարհին նախատեսվող ենթակառուցվածքները ներդաշնակեցնելու ուղղությամբ։ Ըստ այդմ, կապի ապահովման համար կիրառվելու է Բաքու-Թբիլիսի-Կարս երկաթուղին, որը բացվել է 2017 թվականին: Բացի դրանից, Չինաստանը շահագրգռված է Կարս-Էդիրնե արագընթաց երկաթուղու կառուցմամբ։ Միաժամանակ Թուրքիան ավելացնում է իր նավահանգիստների տրանսպորտային հնարավորությունները, որպեսզի բեռները նաև ծովային ուղով տեղափոխվեն Եվրոպա։ Սրան գումարվում է նաև այն հանգամանքը, որ Թուրքիայով է անցնում Հարավային գազային միջանցքը, իսկ Եվրոպան շահագրգռված է Ադրբեջանից մատակարարվող գազի ծավալները կրկնապատկելու հարցում։ Նպատակներ են նախանշվում նաև Միջին Ասիայի ածխաջրածնային ռեսուրսները Հարավային գազային միջանցքով Եվրոպա արտահանելու ուղղությամբ։

Դրա համար էլ Էրդողանը հայտարարում է, թե թուրքմենական գազի՝ Եվրոպա մատակարարումը ընդամենը ամիսների հարց է։ Մյուս կողմից էլ՝ Ռուսաստանն է առաջարկում, որ ռուսական էներգակիրների մատակարարման համար Թուրքիան դառնա առանձին էներգետիկ հանգույց։ Այս ամենի հետ մեկտեղ ՌԴ-ի դեմ սահմանված պատժամիջոցների հետևանքով մեծացել է եվրոպական հետաքրքրությունը «Միջին միջանցքի» շուրջ Միջին Ասիայի երկրներից հազվագյուտ մետաղների ներկրման տեսանկյունից, որոնք տարբեր ոլորտներում՝ հատկապես տեխնոլոգիական արտադրության մեջ մեծ պահանջարկ ունեն, և որոնց մի մասը ՌԴ-ից էր ներկրվում: Ուստի, առկա աշխարհաքաղաքական դասավորության պայմաններում Թուրքիայի համար մեծ հեռանկարներ են բացվում Չինաստանի և Եվրոպայի միջև կապն ապահովող կարևորագույն օղակ դառնալու և իր ազդեցությունը թյուրքալեզու պետությունների վրա տարածելու համար։

Այս ամենի շրջանակներում պանթուրքիստական ծրագրերը նոր դրսևորումներ են ստանում, և Անկարան իր նպատակների համար օգտագործում է Թուրքական պետությունների կազմակերպությունն ու միաժամանակ ամբողջովին ներթափանցում է Ադրբեջան։ Արցախյան պատերազմի ժամանակ իր աջակցության համար Թուրքիան փոխհատուցում է պահանջում, դրա համար էլ Ադրբեջանը կամաց-կամաց հանձնվում է թուրքական ազդեցությանը։ Եվ պատահական չէ, որ անձամբ Թուրքիայի նախագահն է այցելում Արցախից օկուպացված տարածքներ ու այդտեղ կառուցված օդանավակայանների բացումը անձամբ կատարում։ Իսկ ադրբեջանական բանակը թուրքական չափանիշներին համապատասխանեցնելու անվան տակ փաստացի դրվում է թուրքական բանակի վերահսկողության ներքո։ Հաջորդ քայլն արդեն Թուրքիայի և Ադրբեջանի անմիջական ցամաքային կապն է, որին պետք է հաջորդի նաև երկու երկրների ինտեգրացիան։ Բայց այդ կապին խոչընդոտում է Հայաստանը, դրա համար էլ Թուրքիան ու Ադրբեջանը շարունակում են հետևողականորեն զարգացնել, այսպես կոչված, «Զանգեզուրի միջանցքի» մասին խոսույթը։

Ըստ այդմ էլ առաջ է քաշվում այն գաղափարը, թե «Զանգեզուրի միջանցքը» էական դերակատարություն կարող է ունենալ Միջին Ասիան Եվրոպային և Չինաստանը Եվրոպային կապող ճանապարհներում։ Հասկանալի է, որ թուրքական այս ծրագրերը չեն բխում ո՛չ Հայաստանի, ո՛չ Իրանի, ո՛չ Ռուսաստանի և ո՛չ էլ ինչ-որ չափով նաև Չինաստանի շահերից։ Նախ՝ ՀայաստանԻրան ճանապարհը կտրելուց հետո Թուրքիան ու Ադրբեջանը զարկ են տալու Իրանական Ադրբեջանի անջատողական ձգտումներին և սպառնալու են Իրանի տարածքային ամբողջականությանը։ Դրա համար էլ Իրանը կտրուկ դեմ է «Զանգեզուրի միջանցքի» գաղափարին և հայտարարում է, թե Հայաստանի անվտանգությունը նաև Իրանի անվտանգությունն է։

Մյուս կողմից էլ՝ այս միջանցքի գործարկումը ձեռնտու չէ նաև Ռուսաստանին՝ չնայած շատ է նշվում այն մասին, թե նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության համաձայն այդ ճանապարհը ռուսներն են հսկելու, սակայն պարզ է, որ որոշ ժամանակ անց Անկարան ու Բաքուն պահանջելու են ռուսներից՝ դուրս գալ միջանցքից, որպեսզի կարողանան ամբողջական ձևով վերահսկել այդ ճանապարհը և այդպիսով ներթափանցել նաև Միջին Ասիա և այդ տարածաշրջանը պանթուրքական ծրագրերի դրոշի ներքո կտրել Ռուսաստանից։ Մյուս կողմից էլ՝ Չինաստանը պետք է մտահոգություններ ունենա, քանի որ Միջին Ասիայում Թուրքիայի դիրքերի հզորացման արդյունքում այդ երկիրը կարող է միջամտություն ունենալ թյուրքախոս ույղուրների անջատողական տրամադրությունների թեժացման համար։ Ուստի Հայաստանին մնում է այս հանգամանքներն օգտագործել Իրանի, Ռուսաստանի և Չինաստանի հետ հարաբերություններում՝ հեռուն գնացող թուրքական նպատակները թույլ չտալու համար։

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում