Ո՞ւր են տանում աշխարհաքաղաքական գործընթացները. «Փաստ»

«Փաստ» օրաթերթը գրում է

Չնայած Դոնեցկի, Լուգանսկի, Խերսոնի ու Զապորոժիեի մարզերը վերջերս հանրաքվեով միացան ՌԴ-ին, Ուկրաինայում ռազմական գործողությունները Արևմուտքի հրահրմամբ ինտենսիվորեն շարունակվում են, իսկ այդ ֆոնին Արևմուտք-Ռուսաստան հարաբերությունների մակարդակը հասել է պատմական մինիմումին։ Ռուսաստանի դեմ սահմանված պատժամիջոցները և ՌԴ-Արևմուտք տնտեսական դիմակայությունը լուրջ հետևանքներ են ունենում ոչ միայն Ռուսաստանի և Ուկրաինայի, այլ նաև ընդհանրապես համաշխարհային տնտեսության վրա՝ արգելակելով տնտեսական աճն ու հումքի մատակարարման շղթաները։ Դրա համար էլ Արժույթի միջազգային հիմնադրամը շարունակաբար ահազանգում է համաշխարհային ռեցեսիայի աճող ռիսկի մասին՝ միաժամանակ կանխատեսելով, որ 2023 թվականն ավելի բարդ տարի է լինելու։

Բայց աշխարհում տեղի ունեցող աշխարհաքաղաքական վերափոխումները միայն ՌԴԱրևմուտք դիմակայությամբ չեն ավարտվում։ Արևմուտքում՝ մասնավորապես ԱՄՆ-ում, դիտարկվում է այն իրողությունը, որ միջազգային հարաբերություններում և համաշխարհային տնտեսության մեջ իրենց դիրքերի պահպանման համար լուրջ մարտահրավեր է դարձել Չինաստանը։ Այս տեսանկյունից առաջին հերթին նկատի է առնվում Չինաստանի տնտեսական և տեխնոլոգիական առաջանցիկ զարգացումը, դրա համար էլ ԱՄՆ-ը նախատեսում է նոր սահմանափակումներ մտցնել Չինաստան չիպերի և կիսահաղորդիչների արտահանման վրա։ Չինաստանին զսպելու քաղաքականության շրջանակներում է նաև այն իրողությունը, որ ԱՄՆ-ը շարունակում է աջակցել Թայվանի ինքնապաշտպանությանը, իսկ Չինաստանը Թայվանը համարում է իր անբաժանելի մասը։ Օրերս էլ Պեկինում կոմունիստական կուսակցության 20-րդ համագումարի բացման ժամանակ երկրի նախագահ Սի Ծինփինը հայտարարեց Թայվանում անջատողականության դեմ պայքարի վճռականության մասին։ Սակայն միջազգային գործընթացների սպեկտորը ավելի լայն է։

Ներկայում կան նաև այլ պետություններ, որոնք փորձում են լուրջ դերակատարություն ստանձնել համաշխարհային քաղաքականության մեջ։ Այդ պետություններից մեկն է Թուրքիան, որն անդամակցելով ՆԱՏՕ-ի ռազմաքաղաքական բլոկին՝ այնուամենայնիվ փորձում է որոշակի հարցերում համագործակցել Ռուսաստանի հետ։ Բայց Անկարան այդպիսի քայլի է գնում ոչ թե որ թեթևացնի Ռուսաստանի ծանր դրությունն, այլ նպատակ է հետապնդում մի շարք դեպքերում հնարավորություն ստանալ շանտաժի ենթարկել Արևմուտքին և զիջումներ կորզել։ Օրինակ՝ երբ ԱՄՆ-ը հրաժարվում է Թուրքիային մատակարարել F-16 կործանիչներ, ապա Թուրքիան իսկույն հայտարարում է, թե սկսել է դիտարկել ռուսական Су-35 կործանիչների գնումը։

Այս ամենի հետ մեկտեղ, Անկարան փորձում է իր դերակատարությունը մեծացնել Սև ծովի տարածաշրջանում և միջնորդի դերակատարություն ստանձնել Ուկրաինայի և Ռուսաստանի միջև։ Եվ պատահական չէ, որ հացահատիկային համաձայնագիրը, որի արդյունքում ուկրաինական հացահատիկը Սև ծովի նավահանգիստներից դուրս բերվեց դեպի համաշխարհային շուկա, Թուրքիայի միջնորդությամբ հուլիսի 22-ին կնքվեց հենց Ստամբուլում։ Այդուհանդերձ, աշխարհաքաղաքական ցունամիի պայմաններում Թուրքիայի գլխավոր նպատակը մնում է պանթուրքական ծրագրերի և «Մեծ Թուրանի» գաղափարի իրագործումը։ Դրա համար էլ Անկարան շատ մեծ ջանքեր է գործադրում, այսպես կոչված, «Զանգեզուրի միջանցքի» ստեղծման համար, որով էլ բացվելու է պանթուրքիզմի ճանապարհը նախ դեպի Ադրբեջան, ապա նաև Միջին Ասիա։ Եվ ինչքան էլ Թուրքիան ու ՌԴ-ն փորձեն տարբեր հարցերում համագործակցել, միևնույնն է, նրանց շահերը ռազմավարական տեսանկյունից հակասում են միմյանց։ Պանթուրքական ծրագրերը ռումբ են նախ Իրանի, ապա նաև Ռուսաստանի համար։ Ուստի պատահական չէ, որ Ռուսաստանի և Իրանի միջև խոր համագործակցություն է ձևավորվում։ Այն առաջին հերթին վերաբերում է էներգետիկ ոլորտում փոխգործակցությանը։

Այս փոխգործակցության շրջանակներում է, որ իրանական պաշտոնյաները հայտարարում են, թե Ռուսաստանը 44 միլիարդ դոլար ներդրում է կատարելու գազատարի կառուցման և հանքավայրերի զարգացման համար։ Իրանն էլ իր հերթին ռազմական օգնություն է տրամադրում Ռուսաստանին։ Տեսնում ենք, թե ինչպես են իրանական անօդաչուները վճռական նշանակություն ունենում Ուկրաինայում ռազմական գործողությունների ընթացքի վրա։ Իսկ այժմ էլ Արևմուտքն իր մտահոգությունն է հայտնում, որ Իրանը կարող է «Ֆաթեհ-110» և «Զոլֆաղար» փոքր հեռահարության բալիստիկ հրթիռներ տրամադրել Ռուսաստանին։ Ավելին, Իրանն ու Ռուսաստանը նախատեսում են մինչև տարեվերջ ստորագրել համապարփակ համագործակցության համաձայնագիր։

Առաջիկա ամիսներին երկու երկրների միջև վերջնական համաձայնության գալու դեպքում Իրանի և Ռուսաստանի միջև կգործարկվի SWIFT-ի նմանությամբ ֆինանսական փոխանակման համակարգ։ Մյուս կողմից էլ պետք է նկատի ունենալ, որ հենց Իրանն է իր վրա վերցրել, այսպես կոչված, «Զանգեզուրի միջանցքի» ծրագրի իրականացման խոչընդոտման առաքելությունը։ Թեհրանն ամենաբարձր մակարդակով հղում է այն ուղերձը, թե թույլ չի տա, որ Հայաստանի հետ իրենց ցամաքային կապն արգելափակվի։ «Զանգեզուրի միջանցքի» պահով Ադրբեջանի ու Թուրքիայի ակտիվացմանը Թեհրանը պատասխանում է Ադրբեջանի հետ սահմանին անցկացվող խոշոր զորավարժություններով։ Իրանն ավելի ակտիվ քաղաքականություն է վարում նաև հարևան Հայաստանի հետ հարաբերությունները զարգացնելու հարցում։

Դրանով է պայմանավորված, որ Թեհրանը նախաձեռնեց Սյունիքում գլխավոր հյուպատոսություն բացելու հարցը։ Մյուս կողմից էլ ռուս խաղաղապահներն են երաշխավորում այսօր Արցախի անվտանգությունը։ Սա վկայում է այն մասին, որ ինչքան էլ Մոսկվան ծանրաբեռնված լինի ուկրաինական ճակատով, միևնույնն է, փորձելու է Հարավային Կովկասը պահել իր ուղեծրում։ Ուստի, բոլորովին պատահական չէ, որ բազմաթիվ վերլուծաբաններ արդեն խոսում են տարածաշրջանում ՌուսաստանԻրան առանցքի ստեղծման մասին։ Միևնույն ժամանակ ակնհայտ է դառնում, որ Թուրքիան ամեն ինչ անելու է, որ Հայաստանը Իրանին կապող ճանապարհը դադարի գործելուց, Ռուսաստանը դուրս գա նախ՝ Արցախից, որպեսզի Ադրբեջանն ամբողջովին ընկնի թուրքական ազդեցության տակ, ապա՝ նաև Հայաստանից, որպեսզի Հայաստանը ևս ընկնի թուրքական ազդեցության տակ։ Իսկ ինչ վերաբերում է Արևմուտքին, ապա իրատեսականության դիրքերից նայելու դեպքում կարող ենք տեսնել, որ արևմտյան երկրները տարածաշրջանում չունեն ռեալ ներկայություն։

Նրանց հիմնական խնդիրը ՌԴ-ին դուրս մղելն է տարածաշրջանից, ինչն էլ կարող են կատարել միայն Թուրքիայի միջոցով։ Իհարկե, այս ամենը չի նշանակում, թե չպետք է համագործակցենք արևմտյան պետությունների հետ, սակայն տարակուսելի է, որ ՀՀ իշխանությունները չափազանց մեծ հույսեր են կապում Արևմուտքի հետ ու հակառուսական տրամադրություններ են սերմանում հանրության շրջանում։ Այնինչ, ընթացիկ գործընթացները վկայում են այն մասին, որ Ռուսաստանը և Իրանը մտադիր են առավել ամրապնդել իրենց դիրքերը։ Ու այս իրողությունը պետք է ծառայեցնել Հայաստանի շահերին՝ մեր կորսված դիրքերը վերականգնելու և թուրք-ադրբեջանական տանդեմին հակակշռելու համար։

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում