Պետական պարտքը գերազանցում է 9,2 միլիարդ դոլարը՝ տնտեսությունը կրիտիկական վիճակում է․ Աշոտ Թավադյան

Այն, որ միայն 2021 թ-ին Հայաստանի պետական պարտքն ավելացել է 1,2 միլիարդ դոլարով՝ վկայում է, որ երկիրը տնտեսական առումով գտնվում է կրիտիկական վիճակում՝ Yerkir.am-ի հետ հարցազրույցում ասաց ՀՀ վերահսկիչ պալատի հիմնադիր, տնտեսագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր Աշոտ Թավադյանը։

Սա նշանակում է, որ պետության ու տնտեսության ղեկավարները չեն կարողանում ներքին ռեսուրսներով ապահովել ընթացիկ խնդիրների լուծումը, ուր մնաց՝ ապահովել նաև տնտեսական աճ, և երկիրը հասել է կրիտիկական վիճակի։  

Հայաստանի պետական պարտքն արդեն գերազանցում է 9,2 միլիարդ դոլարը․ սա, տնտեսագետի համոզմամբ, շատ մտահոգիչ է։

Բանն այն է, որ մեր երկրի ներպետական օրենսդրությունը պահանջում է, որ պետական պարտք/համախառն ներքին արդյունք հարաբերակցությունը չգերազանցի 60 տոկոսը, այնինչ անգամ պաշտոնական տվյալներով, որը խիստ սեղմ է հաշվարկված, Հայաստանը վաղուց է հատել այս շեմը։ Ավելին, մեր երկիրը ԵԱՏՄ անդամ է, իսկ այդ կառույցի օրենսդրության մեջ նշված է, որ անդամ երկրների պետական պարտք/ՀՆԱ հարաբերակցությունը չպետք է գերազանցի 50 տոկոսը։ Եթե հաշվի առնենք, որ միջազգային օրենսդրությունը գերակա է ազգային օրենսդրության հանդեպ, ուրեմն ոչ թե 60, այլ 50 տոկոսի շեմը չպետք է հատեր պարտք/ՀՆԱ հարաբերակցությունը, ինչը Հայաստանի դեպքում վաղուց անցած սահման է, պարզապես ԵԱՏՄ երկրները Հայաստանի կողմից օրենքի այդ դրույթի խախտման վրա աչք են փակում՝ ասաց Աշոտ Թավադյանը։ Իսկ եթե հաշվի առնենք, որ իշխանությունները փոխել են օրենքը և այս ցուցանիշը հաշվարկում են միայն կառավարությանը սպասարկող վարկով՝ հանել են Կենտրոնական բանկին տրամադրվածը, ապա երկրի իրական պետական պարտքի չափը անհամեմատ ավելի մեծ է հրապարակվող թվից։

Բացի այս, մեր երկրի պետական պարտքի կառուցվածքի մեջ արտաքին պարտքը բավականին մեծ է՝ գերազանցում է 80 տոկոսը, և իհարկե, այն 50 տոկոսի մասին դրույթը, որը նշված է ԵԱՏՄ պայմանագրի մեջ՝ պետք է կատարվի։

Կառավարությունը, պետբյուջեի պակասուրդը ֆինանսավորելու անհրաժեշտությամբ պայմանավորված, դիմել է Արժույթի միջազգային հիմնադրամին՝ 2022-ին էլ նոր վարկ ստանալու նպատակով՝ այս անգամ, ըստ շրջանառվող տեղեկատվության, 72 մլն ԱՄՆ դոլար։

Տնտեսագետն ասաց՝ այդ կարգի վարկերը համարվում են արտոնյալ, բայց այստեղ խնդիր կա՝ կոնկերտ այդ վարկն ուղղվելու է երկրի կայունության ապահովմա՞նը, թե՞ ազգային արժույթի կայունության ապահովմանը։ Եթե նշվում է, որ պետբյուջեի պակասուրդը պետք է ֆինանսավորվի, ուրեմն դա արդեն ավելի վատ է։

Երկրորդ հանգամանքն այն է, թե ինչպես են այս պարտքը օգտագործելու․ եթե դա կիրառվում է ներդրումների համար՝ ապահովելու հետագա ՀՆԱ-ի աճը, ապա դա մեկ խնդիր է, իսկ եթե դա գնում է ընդամենը ընթացիկ ծախսերը փակելու համար, դա, արդեն, շատ մտահոգիչ է, որովհետև հետագայում պարտքի ավելի մեծ կուտակում կլինի մեր ժողովրդի վրա։

Երրորդ հանգամանքը հետևյալն է․ եթե վարկը արտոնյալ է՝ ցածր տոկոսով,  պետք է ուշադրություն դարձնել նաև վարկի կառուցվածքին։ Կարող են ասել՝ արտոնյալ, բայց կառուցվածքով բերել նրան, որ այս կամ այն կոմպոնենտը գնա ոչ բարձր արդյունավետության ծախսեր կատարելու վրա։ Տնտեսագետն այս մեխանիզմը հասկանալի դարձնելու համար մի օրինակ է բերում։

«Ենթադրենք, ուզում եք մի փոքրիկ տնակ սարքել, որը 10 000 դոլար է։ Գնում եք կոմերցիոն բանկ ու վարկ եք ուզում վերցնել, ասում են՝ 3 տարով կարող ենք տալ, տարեկան 10 տոկոս՝ 3 տարվա ընթացքում, ասենք, 13 000։ Բայց իմանում եք, որ կա մի տեղ, որտեղ վարկ են տալիս անտոկոս, գնում եք, դիմում եք այնտեղ, ասում եք՝ այդ արտոնյալ վարկը կարող ե՞ք մեզ տրամադրել, ասում են՝ թղթերը բերեք, բայց արդեն իրենք են գնահատում․ ասում են՝ ի՞նչ 13 000, տնակը կառուցելու համար ձեզ անհրաժեշտ կլինի 16 000։ Ասում եք՝ ինչի՞, ասում է՝ որովհետև դուք տնակ կառուցել չգիտեք, պետք է մասնագետ հրավիրեք, ընդ որում՝ եվրոպական երկրից մի թոշակառուի, նա կկանգնի ձեր կողքին ու կբացատրի ձեր շինարարին՝ մեխերը որտեղ խփել, ոնց խփել՝ 2-3 հազարը դրան կտրամադրեք։ Հաջորդը՝ որևէ դեպքում Չինաստանից կամ Ռուսաստանից սարքավորումներ չպետք է առնեք, անպայման պետք է թանկանոց եվրոպականն առնեք։ Բացի այդ, գործիքներ կան, որ պարտադիր պետք է կիրառվեն։ Նաև անպայման պետք է գրասենյակ բացեք, որը ձեր ծախսերի ընթացքը պետք է վերահսկի՝ նույնպես բարձր ծախսերով։ Այսինքն, արտոնյալ վարկն ավելի թանկ է նստում արդյունքում, քան եթե լիներ ոչ արտոնյալ»,-ասաց Աշոտ Թավադյանը։

Այս պատճառով էլ, նրա խոսքով, վարկի կառուցվածքը չափազանց կարևոր է, բայց երբեմն մեր պատգամավորները, վարկը հաստատելու ժամանակ, կառուցվածքին ուշադրություն չեն դարձնում։

Այսինքն, ըստ տնտեսագետի, 3 հարց կա՝ 60 տոկոսը չպետք է գերազանցի, ինչ նպատակի է դա ծառայելու և վարկի կառուցվածքը։ Այս խնդիրները ցանկացած վարկ հաստատելու դեպքում պետք է հաշվի առնել։

Հիմա, մեր երկրի պարագայում՝ պարտք/ՀՆԱ հարաբերակցությունը 60 տոկոսն անցել է, բայց եթե նոր վարկ չվերցնեն՝ թոշակ-աշխատավարձեր չեն կարողանա տալ, եթե վերցնեն՝ կրիտիկական վիճակ է։ Տնտեսագետը սա համեմատեց ընտանիքի հետ, որում հարցն այսպես է դրված՝ եթե պարտք չվերցնի՝ սոված կմնա, բայց եթե վերցնի՝ ո՞նց է վերադարձնելու։

Արդյո՞ք սա կբերի դեֆոլտի․ Աշոտ Թավադյանն ասաց՝ փոքր երկրի համար խնդիրները գումարային առումով համեմատաբար հեշտ է լուծել, կլինի հետևյալը՝ կդմենք միջազգային կառույցների, և եթե բարեհաճ գտնվեն՝ պարտքի վերակառուցում կլինի, այսինքն, կհետաձգեն մեր պարտքի մարման գումարները, նաև կարող է որոշ վարկեր դուրս գրեն,  և երրորդ՝ կարող ենք ստանալ նոր վարկեր, որոնցով կփակենք նախորդ վարկերը, որոնց տոկոսը համեմատաբար բարձր է կամ մարման ժամկետներն են լրանում։

«Այսինքն, այս իրավիճակում, եթե դուք դիմում եք վարկ ստանալու, ուրեմն գտնվում եք ծայրահեղ վիճակում։ Այսինքն, սա առաջին հերթին ոչ թե տնտեսական հարց է լուծում, այլ սոցիալ-քաղաքական։ Սա երկրի ռեյտինգի վրա կազդի։ Բացի այդ, եթե վարկ են տրամադրում, ուրեմն կանոնները թելադրվում են միջազգային կառույցների կողմից, և ընկնում եք այդ կառույցների վերահսկողության ներքո»,-ասաց նա։

Հարցը լուծելու համար լուրջ ռեֆորմների կարիք կա ամբողջ տնտեսական քաղաքականության մասշտաբով՝ վստահեցրեց Աշոտ Թավադյանը։ Մենք վարչական կառավարման համակարգից ոչ թե անցել ենք դեմոկրատականի, որ արդյունավետ կլիներ, այլ պսևդոդեմոկրատականի․ այս մեխանզմը դեռևս չի փոփոխվում և արդյունավետության խնդիր կա։

«Եթե պարտքը մեծանում է, ուրեմն լավ չեք ղեկավարում, չէ՞։ Այսինքն, այդ խնդիրները պետք է լուծել, իսկ լրացուցիչ պարտք վերցնելը վերջին հերթին պետք է լինի»,-ասաց Աշոտ Թավադյանը։

Երկիրը տնտեսապես ոտքի կանգնեցնելու լուծումը պատրաստի արտադրանքի արտահանումը կլինի, համոզված է տնտեսագետը, և ամեն ինչ պետք է դրա համար անել, որովհետև դա է արժույթ բերում ներսում։

Աննա Բալյան