ՏԵՍԱՆՅՈՒԹ․ Հուշարձանների պահպանության համակարգի ստեղծումը հրատապ է, քանի որ անընդհատ պարտվում ենք այդ ճակատում․ Գագիկ Գյուրջյան

Հայաստանում բացվեց կոնֆլիկտային իրավիճակներում հուշարջանների պահպանության կազմակերպության՝ «Կապույտ վահանի» մասնաճյուղը։ Հիմնադիրներից են ԻԿՕՄՕՍ-ը, ԻԿՕՄ-ը, ԻՖԼԱ-ն՝ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ին կից գործող կազմակերպությունները։

«Լավագույն քայլերից մեկն է, որ միջազգային «Կապույտ վահանի» մասնաճյուղը Հայաստանում ձևավորվեց։ Նրա հիմնական գործունեությունը կապված է Հաագայի կոնվենցիայի դրույթների պահպանության հետ։ Ստեղծված իրավիճակը թելադրեց, որ դրա գոյությունը մեզ մոտ անհրաժեշտություն դառնա»,-Yerkir.am-ի հետ հարցազրույցում ասաց «ԻԿՕՄՕՍ-Հայաստան» Հուշարձանների եվ տեսարժան վայրերի միջազգային խորհրդի Հայաստանի ազգային կոմիտեի նախագահ Գագիկ Գյուրջյանը։

Բազմաթիվ խնդիրներ կան, որ լուծում են պահանջում, նշեց նա, և միայն հասարակական կազմակերպությունների միջոցով չի կարելի է որևէ բանի հասնել, մանավանդ այս իրավիճակում, երբ ադրբեջանցիների հետ կոնֆլիկտում կորցնում ենք մեր հուշարձանները։

Հուշարձանների մի մասը, որը զուտ հայկական հետք ունի և հնարավոր չէ աղվանացնել կամ իրենց մոտ ապրած քրիստոնյա ժողովուրդների վերագրել, փորձում են ոչննչացնել, իսկ այն, ինչը հնարավոր է վերագրել այդ ժողովուրդներին՝ փորձում են վերագրել։

Այս ամենի դեմ, Գագիկ Գյուրջյանի համոզմամբ, անհրաժեշտ է լուրջ պայքար, մինչդեռ մեզ մոտ մի տեսակ մատների արանքով ենք նայում այս խնդրին, չենք փորձում լուրջ հակահարված տալ, հակահարվածները շատ թույլ են և հնարավոր չէ դրանով որևէ բան փոխել։ Անհրաժեշտ է ամբողջական ճակատով խնդիրներին լուծում տալ։

«Որպեսզի կարողանանք պատմամշակութային ժառանգության խնդիրներին լուծում տալ, փորձենք դրանք կարգավորել մեր երկրում, անհրաժեշտ է, որ մենք ունենանք մեր երկրում պատմամշակութային ժառանգության կառավարման լուրջ համակարգ։ Այն այսօր տարրալուծված է ԿԳՄՍ նախարարության համակարգում և չունի որևէ լծակ, չունի այնպիսի կառուցվածք, որով հնարավոր լինի արդյունավետ կառավարել»,-ասաց «ԻԿՕՄՕՍ-Հայաստանի» նախագահը։

Պատմամշակութային այսպիսի հարուստ ժառանգություն ունեցող երկիրը պիտի ունենա կառավարման լավագույն համակարգը։

Խորհրդային տարիներին Հայաստանի հուշարձանների պաշտպանության համակարգը լավագույնն էր ամբողջ ԽՍՀՄ-ում, որն ուներ իր նախագծային ինստիտուտը, համապատասխան ստորաբաժանումները․ Գագիկ Գյուրջյանը վստահեցրեց որ նույնիսկ այսօր, երբ մենք հուշարձաններ ենք վերականգնում, օգտագործում ենք այն ժամանակվա նախագծերը։ Ժամանակի հետ դա վերածվեց գործակալության ու մտցվեց Մշակույթի նախարարության կազմը։

2018-ի իշխանափոխությունից հետո Գագիկ Գյուրջյանն ու ԻԿՕՄՕՍ-Հայաստանը, անհանգստացած լինելով այս իրավիճակով, ԿԳՄՍ նախարարությանը փորձեցին առաջարկ ներկայացնել և առաջարկեցին խնդրի լուծման իրենց օժանդակությունը։

«Ասացինք, որ կարող ենք մեր փորձը, միջազգային կապերը ի նպաստ դնել այդ կառույցի փոփոխության համար։ Թվում էր, որ նախարարությունը ևս շահագրգիռ է, քննարկեցինք մեկ-երկու անգամ, նույնիսկ համագործակցության համաձայնագիր կնքեցինք, որով առաջարկեցինք վերանայել այդ կառույցների գործունեությունը։ Բայց արդյունքում ոչ թե ընդունվեց այդ առաջարկը, այլ վերացվեց գործակալությունն էլ»,-փաստեց նա։

Այժմ հուշարձանների պահպաությամբ զբաղվում է մի փոքրիկ վարչություն ԿԳՄՍ նախարարության կազմում, որում եթե լավագույն մասնագետներն էլ լինեն, ոչ մի լծակ չունեն աշխատելու։

«Այս հարցերն անհրաժեշտ էր քննարկել փորձառու մարդկանց հետ, նրանց ուժերը պետք էր օգտագործել։ Բականաբար, եթե համակարգը չի գործում, պաանջարկ չունի մասնագետների, այդ մասնագետներն էլ չեն պատրաստվում»,-ասաց Գագիկ Գյուրջյանը։

Այս իրավիճակում, երբ մեր հարևանները փորձում են անընդհատ գողանալ մեզանից մեր մշակութային ժառանգութունը, հրատարակություններով, ֆիլմերով աշխարհին խաբում են, ներկայացնում, որ այդ ժառանգությունը իրենցն է, Հայաստանը պետք է սեփական հուշարձանների պահպանության ամուր համակարգ ունենա։

«Պետական քաղաքականությունը ձևավորում է տվյալ ոլորտը ներկայացնող կառուցը․ այն առաջարկում է, պետությունը՝ հաստատում, եթե այդ կառույցը գոյություն չունի, ի՞նչ քաղաքականության մասին է խոսքը։ ՀԿ-ների վրա հույս դնելով՝ այդ աշխատանքը չի արվի, դա չի կարող արմատական լուծում լինել, ընդամենը 1-2 տեղ կարող են Ադրբեջանին քննադատել այս հարցում։ Պետությունը պետք է կանգնի ՀԿ-ների հայտարարությունների հետևում, բազմաթիվ  կոնվենցիաներ կան, որոնց Հայաստանն է՛լ, Ադրբեջան է՛լ  միացել են, այդ կոնվենցիաները որպես գործիք օգտագործելով՝ մենք առաջին քայլը պետք է անենք, թող նրանք գնան դրա հետևից։ Մենք այդ կոնվենցիաների մասին, ցավոք, չենք էլ խոսում»,-ասաց Գագիկ Գյուրջյանը։

Շուշիի թանգարանի նկարները տարել են ադրբեջանցիները վերջին պատերազմին՝ Մարտիրոս Սարյան, Ժանսեմ, Գառզու, Մինաս և այլն։ Արցախի մշակույթի նախարարությունն առաջարկեց ադրբեջանցիներին փոխանակել դրանք մեզ մոտ գտնվող ադրբեջանցի նկարիչների նկարների հետ։

«Դա սխալ քայլ էր, չի կարելի այդպիսի քայլ անել, եթե դու առաջարկում ես փոխանակել, ուրեմն համարում ես, որ դա իրենց սեփականությունն է։ Այն դեպքում, որ կա ևս մի կոնվենցիա, որին Հայաստանը միացել է, որ կոչվում է Մշակութային արժեքների ներմուծման, արտահանման և սեփականության ճանաչման կոնվենցիա։ Այն հնարավորություն է տալիս, որ գողացված մշակութային արժեքներին հետախուզում հայտարարվի, հայտնաբերվի և վերադարձվի տիրոջը։ Այդ լծակը օգտագործելով նույնիսկ եթե անմիջապես վերադարձը չլիներ, դա հնարավորություն կտար սահմանափակել ադրբեջանցիների գործողությունները՝ այլևս չէին կարող որևէ մասնավոր հավաքածուի տալ, թանգարանի հետ փոխանակում չէին կարող անել, չէին կարող վաճառել»,-ասաց Գագիկ Գյուրջյանը։

Արցախի մշակույթի նախարարությանը նա նաև առաջարկել է պահանջել, որ Արցախում ռուս խաղաղապահների խմբում ստեղծվի պատմամշակութային ժառանգության պահպանման ստորաբաժանում։

«Եթե ունենայինք պատմամշակութային ժառանգությամբ զբաղվող պետական կառույց, որը զբաղվեր հենց այդ գործերով, կբարձրացներ այդ հարցը։ Անհրաժեշտ է ունենալ այդ կառույցը՝ համապատասխան լծակներով օժտված, նրա առաջ դնել խնդիրներ, որն այդ խնդիրները կլուծի միջազգային փորձի հիման վրա»,-ասաց Գագիկ Գյուրջյանը։

Հուշարձանների պահպանության կառույցի ստեղծումը նրա համոզմամբ՝ հրատապ է, քանի որ անընդհատ պարտվում ենք այդ ճակատում։

Աննա Բալյան

Ամբողջական հարցազրույցը՝ տեսանյութով․