Վարչապետի «100 փաստերում» ներառման առաջարկ (մաս 2)

2018թ. մայիսին ձևավորված կառավարության ծրագրով նախատեսվում էր կենսաթոշակային համակարգի սկզբունքների էական վերանայում, այդ թվում՝ դիտարկելով պարտադիր կուտակային կենսաթոշակային համակարգի բարեփոխումները։ Փոխարենը՝ 2018թ. ամբողջ ծավալով ներդրվեց կենսաթոշակային համակարգի պարտադիր կուտակային բաղադրիչը:

Կատարվեցին փոփոխություններ, որոնք ավելի արմատավորեցին այս բաղադրիչը: Մասնավորապես, 2018թ. կեսից պարտադիր կուտակայինի մասնակցի վճարը 5 տոկոսից դարձավ 2,5 տոկոս, իսկ պետության կողմից կատարվող վճարը 5 տոկոսից՝ 7,5 տոկոս: Սրա հետևանքով 2019թ. պետական բյուջեով պարտադիր կուտակային համակարգի ֆինանսավորմանը հատկացվել է նախորդ տարվանից 12 միլիարդ դրամով ավել գումար՝ 56 մլրդ դրամ: Իսկ 2020թ. այս համակարգի ֆինանսավորմանը պետական բյուջեից կհատկացվի 70 միլիարդ դրամ, որի աճը 2019թ. համեմատ կազմում է 14 միլիարդ դրամ:

Խնդրահարույց այս համակարգի չեղարկման դեպքում հնարավոր կլիներ այդ միջոցներով էապես բարձրացնել կենսաթոշակների չափերը, իրականացնել զբաղվածության պետական աջակցության, կայուն աշխատատեղ ստեղծող և սոցիալական ներառական զարգացման այլ ծրագրեր:

2018թ. կեսից կենսաթոշակների նվազագույն չափը սահմանվեց՝ 25500 դրամ, որից ցածր կենսաթոշակ ստանում են ընդհանուրի շուրջ 14 տոկոսը՝ 85 հազար մարդ և նրանց շուրջ 70 տոկոսն աղքատ չեն: Իսկ այս չափից բարձր ստացողների մեջ կան մեծ թվով աղքատ կենսաթոշակառուներ, որոնց կենսաթոշակը չի ավելացել: Այս փոփոխությունը խնդրահարույց է նաև սոցիալական արդարության տեսանկյունից՝ կենսաթոշակի չափի վրա աշխատանքային ստաժի ազդեցության բաղադրիչն էապես նվազեցվում և վերացվում է:

Ոչ համակարգված աշխատանքի արդյունքում 2018թ. կառավարությունը մեկ տարով հետաձգեց կենսաթոշակային ոլորտի կարևոր բարեփոխումներից մեկը՝ աշխատանքային գրքույկների թվայնացումը: 2019թ. նորից նախատեսում են հետաձգել այս գործընթացը: Սոցիալական ապահովության պետական ծառայությունն այս աշխատանքները կատարելու համար ունի 51 տարածքային կենտրոններ, 650 աշխատողներ և ուներ երեք տարուց ավել ժամանակ: Առանց աշխատանքային գրքույկների թվայնացման անհնար է վերացնել կեղծ աշխատանքային ստաժի հավելագրման արատավոր պրակտիկան, որը շարունակվում է նաև այսօր: Ընդ որում՝ աշխատանքային ստաժը կենսաթոշակի իրավունքի և չափի որոշման հիմքերից է: Եվ միայն իրավապահ մարմինների պայքարը կոռուպցիա ծնող այս արատավոր երևույթի դեմ չի կարող լիարժեք արդյունք ապահովել: Ի դեպ, կեղծ աշխատանքային ստաժի հիմքով ավել վճարվող գումարները ևս կարող են ուղղվել կենսաթոշակների բարձրացմանը:

Այսպիսով, օբյեկտիվ հարց է առաջանում. «Համարժեք և բավարար ե՞ն կենսաթոշակների ոլորտում իրականացվող փոփոխությունները տրված խոստումներին»:

Սոցիալական պաշտպանության ոլորտում որոշիչ դեր ունեն նաև ընտանիքների անապահովության գնահատման համակարգն ու սոցիալական նպաստները: Հենց այս համակարգն է կոչված սոցիալական նպաստների հասցեականության ապահովմանը: Այս համակարգն արմատապես վերանայելու խոստումները կյանքի կոչելու փոխարեն իրականացվում են դրվագային փոփոխություններ՝ խորացնելով առկա խնդիրները: Խոստացված էր արմատապես վերափոխել անուղղակի մեթոդով անապահովության գնահատման գործող համակարգը՝ հիմքում դնելով ընտանիքների եկամուտների գնահատման ուղղակի մեթոդը: Այս նպատակով 2018թ. և 2019թ. իրական որևէ քայլ արված չէ:

Ընտանեկան և սոցիալական նպաստների չափերը, շահառու ընտանիքների թիվը անփոփոխոխ են մնացել 2018-2019թթ, իսկ 2020թ. ևս նախատեսված է թողնել անփոփոխ՝ 37,7 միլիարդ դրամ, 100 հազար ընտանիք, նպաստի ամսական միջին չափ՝ 31442 դրամ, որը գրեթե կրկնակի ցածր է մեկ անձի հաշվով կենսապահովման նվազագույն զամբյուղի արժեքից:

Պաշտոնական վիճակագրությամբ արձանագրված փաստն էլ հետևյալն է. 2018թ. աղքատության մակարդակը նախորդ տարվա համեմատ նվազել է ընդամենը 2,2 տոկոսային կետով՝ կազմելով 23,5 տոկոս: Իսկ 2017թ. աղքատության մակարդակը նախորդ տարվա համեմատ նվազել է 3,7 տոկոսային կետով: Այսինքն՝ 2017թ. աղքատության մակարդակի նվազման տեմպը 70 տոկոսով գերազանցել է 2018թ. ցուցանիշը:

Հիմա հարցերը. «Ե՞րբ են իրականացվելու խոստացված այս բարեփոխումները: Ե՞րբ է մեկնարկելու կառավարության հնգամյա ծրագրով նախատեսված՝ աղքատության մակարդակի էական նվազումը»:

Այս հարցերին առաջարկում ենք անդրադառնալ «100 փաստեր» ձևաչափով: Առաջիկայում կբարձրացնենք նաև այլ հարցեր, որոնք վերաբերում են սոցիալ-տնտեսական ոլորտում տրված, սակայն այդպես էլ չիրականացվող խոստումներին:

Թադևոս Ավետիսյան

ՀՅԴ Բյուրոյի տնտեսական հետազոտությունների գրասենյակի

ծրագրերի համակարգող, տնտեսագետ