Դե, դա ինձ հետ չի լինի, դե, դա մեզանից հեռու է, ու մեկ էլ՝ վա՜յ, բա էս ո՞նց այսպես եղավ.... «Փաստ»

«Փաստ» օրաթերթը գրում է.

Երբ վթարի կամ պատահարի ականատես ենք լինում, մեզանից շատերն, անկասկած, մտածում են՝ դա ինձ հետ չի կարող լինել: Հաստատ կան մարդիկ, որ նման դեպքերում թեթևակի վերամբարձությամբ վրա են բերում. «Այ մարդ, դե մի քիչ ուշադիր եղեք, էլի...»: Ասում է և... փողոցն անցնում դրա համար չնախատեսված հատվածով: Երբ տեղեկանում ենք ծանոթ կամ մտերիմ մարդու ծանր հիվանդության մասին, անկասկած, շատերս մեզանից հեռու ենք վանում այն միտքը, որ դա կարող է նաև մեզ հետ պատահել: Շատերը նույնիսկ մտածում են՝ չէ, ես առողջ ապրելակերպ եմ վարում, չեմ ծխում, ինձ հետ չի լինի նման բան, ես առողջ եմ: Թեպետ նման դեպքերում տեղին է հիշեցնել երգիծաբանի դիտարկումը, որ չկան առողջ մարդիկ, կան չհետազոտվածներ:

Բայց, ամեն դեպքում, ելակետն այն է, որ դա, այո, պատահել է մեկ ուրիշի հետ, բայց մեզ հետ չի պատահի: Ինչո՞ւ չի կարող պատահել: Չկա ոչ մի ռացիոնալ բացատրություն: Երևի իսկապես պարզապես մեզանից հեռացնում ենք նման հնարավորությունը: Գուցե՝ ենթագիտակցորեն: Ուղղակի չի պատահի, և՝ վերջ: Ընդ որում, շեշտենք, բոլոր պարագաներում խոսում ենք սևեռուն, հետապնդող մտքեր չունեցողների, ոչ «պանիկյորների» մասին:

Երբ մասնակցում ենք որևէ հարազատ կամ ոչ հարազատ մարդու հոգեհանգստյան կամ հուղարկավորության արարողությանը, մենք հնարավորինս աշխատում ենք մեզանից հեռու վանել այն միտքը, որ, մեր մեջ ասած, մենք էլ ենք մահկանացու, և մի օր նույնը կարող է լինել մեր հետ: Եթե նույնիսկ դրա մասին մտածում ենք, ամեն դեպքում ինքներս մեզ մխիթարում ենք, որ մեզ համար դեռ վաղ է, մենք դեռ, այսպես ասած, ջահել ենք:

Մի խոսքով՝ մահվան հետ կապված մտքերը հեռու ենք վանում: Չնայած մեկ այլ սրամիտ ու տաղանդավոր մարդ ժամանակին նկատել է, որ մարդը հանկարծակի՛ մահկանացու է, այ թե որն է ֆոկուսը: Իհարկե, մարդու մտքերը պետք է դրական լինեն, իհարկե, լավատես լինելը լավ բան է, սակայն եթե դա չի հանգեցնում ավելորդ «արխայնության»:

Թվում է, թե սրանք զուտ կենցաղային, կամ այսպես ասած՝ «ժիզնեննի» դիտարկումներ են: Այո, բայց ոչ միայն: Հիմնական պահն այստեղ այն է, որ ակնհայտ վտանգի, սպառնալիքի «մոտով անցնելիս» մենք կամ մեզանից շատ-շատերը ոչ թե այն մասին են մտածում, որ պետք է ամեն ինչ անել, որպեսզի ինքներս խուսափենք նման վտանգներից ու սպառնալիքներից, այլ պարզապես մեզանից հեռու ենք վանում մտքերը, որ մեզանից յուրաքանչյուրի հետ նույնը կարող է պատահել:

Երբ 2018-ին թավշյա թմբիրի կամ մշուշի մեջ չընկած հատուկենտները բարձրաձայնում էին, ասում, որ այս արկածախնդրությունը մեծ ողբերգությամբ է շարունակվելու, ասում էին, որ այս անձինք եկել են Արցախը հանձնելու, Հայաստանը կործանելու համար, նրանց լավագույն դեպքում հակադարձում էին, թե՝ էս ի՜նչ եք ասում, հնարավոր չի, ո՜նց կհանձնեն Արցախը, ո՞նց կհանձնեն հողերը, հանձնողին կհանձնենք հողի՜ն, թող միայն փորձե՜ն, ոնց բերել ենք, էդպես էլ կհանենք...

Այստեղ չենք հիշեցնի, թե ոչ «լավագույն դեպքում» ինչ կեղտոտ վիրավորանքներ էին հասցեագրում նմաններին, այդ թվում՝ մեզ: Իմաստ չունի հիշեցնել: Գոնե տողերիս հեղինակները դա երբեք չեն մոռանա ու չեն ների, իսկ մյուսներին էլ ավելորդ է հիշեցնել:

Բայց երբ այդ ամեն ինչը եղավ, երբ փաստացի տեղի ունեցավ, երբ տասնամյակներով թուրքական ասպատակություններից ազատված տասնյակ գյուղեր ու քաղաքներ նորից դարձան սահմանամերձ ու հայտնվեցին թշնամական ուղիղ նշանառության տակ, նրանք՝ նախկին զգուշացումները ցուցադրաբար արհամարհողները, անտեսողները սկսեցին... հիմար «արդարացումներ» հորինել կամ հավատալ ակնհայտ ապուշությունների, թե՝ «էդ սաղ հլա Աշոտ Երկաթի ժամանակ էին տվել...»: Բայց գլուխը՝ քարին, թե իրենք ինչ անհեթեթությունների էին հավատում:

Էականն այլ բան է. երբ հրետակոծվում էր Ջերմուկը, Երևանում, տո անգամ հենց սահմանամերձ բնակավայրերում շատերը ասում էին՝ դե, դա մեզանից հեռու է, դա մեզ չի վերաբերվում, այստեղ հո խաղա՞ղ է, այստեղ այսօր դեռ չեն կրակել:

Հիմա, երբ ասում ես, որ «խաղաղության օրակարգը» բերելու է ու տարվում է այն բանին, որ վաղը, մյուս օրը որևէ ադրբեջանցի թուրք գալու է մտնի քո տուն և ասի, որ դա Փաշինյանն իրեն է տվել ու այլևս ինքը պիտի այդտեղ ապրի, երբ ասում ես, որ «անկլավները» տալուց հետո ոչ մի «լավ կյանք» էլ չեք ունենալու, ինչպես երազում էիք, թե՝ «Արցախը տանք ու հանգիստ ապրենք», և բնականաբար, չեղավ ու չէր էլ կաող նման բան լինել, միևնույնն է, շատերը ձևացնում են, թե չեն հավատում, որ նման բաներ կարող են լինել:

Չէ՜, ի՞նչ եք ասում, ո՞նց կարող է նման բան լինել...

Դե, դա ինձ հետ չի լինի, դե դա մեզանից հեռու է...

Ու մեկ էլ՝ վա՜յ, բա էս ո՞նց էսպես եղավ, բա ի՞նչ, բա ո՞նց անենք...

Ու վերջում՝ որևէ պատճառաբանություն. որ ոչինչ չլինի, «դե, մեր բախտն էս է» տարբերակը կա ու կա:

Ու բացարձակապես մոռանում են, չեն ուզում անգամ մի փոքր մտածել և ընկալել, որ դա բախտի հարց չէր: Որ դա այդպես եղավ, որովհետև իրենք ապրել ու ապրում են առանց վտանգի զգացողության, առանց հայրենիքի զգացողության: Մի բնակավայրում ապրողին ամենևին չի հուզում, թե մյուս բնակավայրում ինչ վիճակ է: Ու սա, նկատենք, այն դեպքում, երբ անծայրածիր մի երկրում չենք ապրում, այլ այնքան փոքր ու փոքրացած երկրում, որ եթե նույն Աշոցքում մեկը մի քիչ ուժեղ փռշտա, Մեղրուց, լավ, Կապանից կարող են ասել՝ «առողջություն»:

Վտանգի զգացողությունն այն է, որ երբ թշնամին Սև լիճն էր օկուպացնում, հանրային ընկալումն այն չէր, որ դա նույնն է, թե թշնամին, օրինակ՝ Երևանյան լճի մի ափը գրավի: Ու ոչ միայն հանրային ընկալումը, այսպես կոչված իշխանությունն ընդհանրապես մտածում ու ասում էր՝ բա մեզ պե՞տք է այդ սարի վրա դիրք ունենանք, եթե այդ սարը տարվա 8-9 ամիսը ձյան տակ է:

Եթե մտածում եք, թե Երևանը Սյունիքից հեռու է... Մի՛ մտածեք: Հեռու չի: Շատ ավելի մոտիկ է, քան որևէ մեկը կարծում է:

Եթե կարծում եք, թե Արցախը «բարեհաջող» հանձնելուց հետո վտանգը վերացել է կամ նվազել, ու, եթե նման «մտքեր» ունենալով՝ Նիկոլի կաբինետի անդամ չեք, ապա չարաչար սխալվում եք:

Վտանգը բազմապատկվել է, վտանգը տասնապատկվել է: Որովհետև Արցախը ոչ թե Հայաստանի բեռն էր, այլ Հայաստանի վահա՛նը, որ այդպես էլ չհասկացաք շատերդ: Որ վահանը բռնելը բեռ համարեցիք ու հիմա շվարած «ուրիշ մեղավոր» եք փնտրում ու գտնում: Վտանգը արդեն մեր տներին է հասել: Տեսնես կզարթնե՞ք: Դեռ Հայրենիքի զգացողությունը՝ մի կողմ: Գոնե ինքնապահպանման բնազդը կարթնանա՞...

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում