Փաշինյանն ու Ալիևը Ղարաբաղի հարցում բոլորի հետ «փակ» են խաղում. Տարասով

Միջազգային ճգնաժամային խումբը, որը մոտ 80 աշխատակից ունի 5 մայրցամաքում և զբաղվում է տարբեր հակամարտությունների վերլուծությամբ, հերթական զեկույցն է հրապարակել Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման խնդիրների վերաբերյալ: Նմանատիպ վերլուծությունները որոշակի հետաքրքրություն են առաջացնում համաշխարհային վերլուծական հանրության պատկերացումներին ծանոթանալու, հակամարտությունների ծագումնաբանության, կարգավորման պոտենցիալ հնարավորությունների հայտնաբերման տեսանկյունից. ըստ yerkir.am-ի՝ Regnum-ում հրապարակած իր հոդվածում գրում է ռուսաստանցի քաղաքագետ Ստանիսլավ Տարասովը:

Ըստ նրա՝ Միջազգային ճգնաժամային խմբի դիտարկումները վերծանման կարիք ունեն, առաջին հերթին՝ Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի շուրջ բանավեճի վերաբերյալ՝ ԼՂ-ն կլինի Ադրբեջանի մա՞ս, կմնա անկա՞խ, թե՞ կմիանա Հայաստանին: ՄՃԽ-ն ընդգծում է, որ թեև կողմերը հակասական հայտարարություններ են անում կարգավիճակի վերաբերյալ, 25 տարվա բանակցությունների ընթացքում միակ բեկումն այդ հարցում տեղի է ունեցել 2007-ին՝ Մադրիդում ԵԱՀԿ արտգործնախարարների հանդիպման ժամանակ, երբ մշակվեցին հայտնի սկզբունքները, որոնք ընկած են բանակցային գործընթացի հիմքում, և որոնցից հակամարտող կողմերը պաշտոնապես չեն հրաժարվել:

«Հետո նրանք ընդունեցին երեք սկզբունք՝ ամրագրված 6 տարրով: Այդ սկզբունքներից մեկով Լեռնային Ղարաբաղին տրամադրվում է «միջանկյալ կարգավիճակ», իսկ հետո՝ վերջնական կարգավիճակի որոշում՝ հանրաքվեի կամ քվեարկության միջոցով: Սակայն հարցին՝ կարո՞ղ էր 2007-ին սկսված մադրիդյան գործընթացը հաջողությամբ պսակվել, դժվար է պատասխանել: Նաև՝ հարցին, թե ինչո՞ւ Բաքուն, հայտարարելով Լեռնային Ղարաբաղին լայն ինքնավարություն տրամադրելու մասին,  մինչ օրս չի մշակել ու չի առաջարկել համապատասխան «ճանապարհային քարտեզ»: Եթե այդ պահը համարենք մեկնարկի կետ, ապա հետագայում հակամարտության կարգավորման հարցով բոլոր բանակցություններն ընթացել են դեգրադացման սցենարով, որի գագաթնակետը քառօրյա ապրիլյան պատերազմն էր 2016-ին»,- գրում է Տարասովը:

Ըստ նրա՝ բանակցային գործընթացում նոր փուլ է սկսվել, երբ Հայաստանում իշխանության է եկել Նիկոլ Փաշինյանը: «Նրա նախնական հայտարարությունները Ստեփանակերտի՝ բանակցություններին որպես հակամարտության կողմ մասնակցելու անհրաժեշտության մասին, չնայած որոշ կանխատեսումների, Բաքվի ու Երևանի բանավեճերի դաշտը փաստացի վերադարձնում էին 2007-ի վիճակին: Հանելուկն այն է, որ ադրբեջանական կողմը դրական ընդունեց հայկական իշխանության փոփոխությունը, իսկ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը շփման գնաց Փաշինյանի հետ՝ պայմանավորվածություն ձեռք բերելով պաշտպանական գերատեսչությունների միջև օպերատիվ կապի ստեղծման և շփման գծում լարվածության նվազեցման մասին: Սակայն 2019-ի կեսերից անհայտ պատճառներով այդ գործընթացը տապալվեց. Փաշինյանը հայտարարեց՝ «Ղարաբաղը Հայաստան է, և վերջ», Ալիևը պատասխանեց՝«Ղարաբաղն Ադրբեջան է, և բացականչական նշան»: Այս երկու արտահայտությւնների միջև ինչ-որ տեղ Հայաստանի վարչապետի հայտարարությունն է, թե հակամարտության կարգավորումը պետք է համապատասխանի ոչ միայն Հայաստանի ու Լեռնային Ղարաբաղի բնակչության, այլ նաև Ադրբեջանի շահերին»,- գրում է ռուսաստանցի քաղաքագետը՝ ընդգծելով, որ ՄՃԽ-ն ենթադրում է, որ բոլորն այդ ժամանակ սպասում էին, որ Բաքուն Երևանին կառաջարկի իր պատկերացումները ԼՂ կարգավիճակի մասին, սակայն սպասումները չարդարացան:

Արդյունքում, ըստ հայտնի  ռուսաստանցի քաղաքագետ Սերգեյ Մարկեդոնովի, հայ-ադրբեջանական հակամարտությունը յուրօրինակ ճոճանակի է նմանվել, երբ  զինված միջադեպերին հաջորդում են բանակցային ռաունդները, և ոչ թե կարգավորման գործընթաց է ընթանում, այլ «Ո՛չ խաղաղություն, ո՛չ պատերազմ» իրավիճակի վնասները նվազագույնի հասցնելու կառավարում:

«Խնդիրն այն է, որ Ադրբեջանի և Հայաստանի հիմնական որոշումները սահմանվել և սահմանվելու են Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման հնարավոր հեռանկարներով, որոնք սկսել են կապվել ինչպես Անդրկովկասի, այնպես էլ՝ հարևան Մերձավոր Արևելքի աշխարհաքաղաքական նոր թրենդների հետ: Ընդ որում՝ եթե Երևանը շարունակում է  գլխավոր շեշտը դնել Ռուսաստանի հետ կապերի վրա, Բաքուն այս, թե այն կերպ ավելի ակտիվորեն է դիվերսիֆիկացնում իր արտաքին քաղաքականությունը: Ինչ վերաբերում է Մոսկվային, ապա նա չի փոխի իր՝ Ղարաբաղյան հակամարտությանը հավասարապես հեռու լինելու քաղաքականությունը, եթե միջազգային կամ տարածաշրջանային օրակարգերում հատուկ փոփոխություններ չլինեն: Սակայն դա մինչև այն պահը, քանի դեռ նրա և ԱՄՆ-ի միջև պահպանվում է ընտրողական համագործակցությունը Ղարաբաղյան կարգավորման հարցով: Ըստ որոշ կանխանշանների՝ ԱՄՆ Կոնգրեսի կողմից 1915-ի Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչող բանաձև, Գոլանի բարձունքները Իսրայելին պատկանելու մասին հայտարարություն, ԵԱՀԿ ՄԽ ձևաչափում գոյություն ունեցող ալյանսը կարող է ճաքեր տալ: Հենց այդ համատեքստում լրջորեն պետք է ընկալել Միջազգային ճգնաժամային խմբի նախազգուշացումները, որ «Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի պատճառով ստեղծված փակուղային իրավիճակը ոչ միայն գործնականում հնարավորություն չի տալիս քննարկելու բոլոր մյուս հարցերը, այլ նաև կարող է հանգեցնել անսպասելի ռազմական էսկալացիայի»: Բայց ինչպե՞ս: Հակամարտող կողմերից յուրաքանչյուրն իրենն է պնդում՝ նույնիսկ մանիպուլացնելով ԵԱՀԿ ՄԽ միջնորդների ջանքերը՝ մեկ ինչ-որ «փոխզիջումային որոշումների» մասին ակնարկելով, մեկ հրաժարվելով դրանցից: Դա է պատճառը, որ փորձագետներն ու հանրությունը մինչ օրս ենթադրություններ են միայն անում՝ ինչի՞ մասին են խոսում կողմերը: Ընդ որում՝ կա կողմ, որը շահագրգռված է իրադարձությունների նման ընթացքով, սակայն ո՞րը՝ Բաքո՞ւն, թե՞ Երևանը: Կամ գուցե մեկ ուրիշը»,- գրում է Ստանիսլավ Տարասովը: