Քրդերը գիշերով հարձակվել են գաղթականների վրա ու կրակ բացել

Վանում մենք շատ հարուստ ենք եղել: Հերս ունեցել է տասնյոթ կտոր տուն:Օղորմած մերս, որ լուր կառնէ, թե գաղթելու ենք, իր վզի ճտնոցը, իր ունեցածոսկեղենը խորել է ծառի տակ` ջրհորի մոտ, էն մտքով, որ ետ կգանք, էլի կգտնի:Մերս իրա մատին մեն մի մատանի էր թողել: Գաղթի ժամանակ ես իրեքտարեկան էի: Ես չիմացա, որ գաղթվանք: Միայն կհիշեմ, օղորմած մերս իմ ձեռըմի գաթա դրեց, մեր դարվազը բացին, մենք դուրս եկանք: Օղորմած մերս ասաց. «Բաց թողեք դռները, որ թուրքերը գան` չջարդեն»: Իրա խելքով մենք պիտի ետգայինք: Մերս ճամփին ինձ դրեց իշու վրեն: Ժողովրդի հետ գալիս էինք: Ճամփինես կորա: Ռուս զինվորները ինչքան կորած երեխեք կային, հավաքել լցրել էինկաչկի մեջ: Ճամփին գիտե՞ս ինչ տեսանք… Ա՜խ, իմ դուշմանը չտեսնա էդ օրը: Վու՜յ,սև ըլեր էդ օրը: Մենք եկել հասել ենք Բերկրիի կարմունջի մոտը: Մեկ էլժողովուրդը գոռաց` փախեք: Մթանը տեսանք, Բերկրիի ձորը նեղ ձոր էր, գետըչհասած` քրդերը վրա տվեցին: Հայերը, որ փախնում էին, ոտները սոթ էր տալիս,ընկնում էին գետը, խեղդվում: Ո՛րը անասունով էր ուզում անցնել, ո՛րը մտնում էրջուրը` ջուրը տանում էր: Գոռում էին, ճչում, լաց լինում: Քրդերը կրակում էին մեզվրա: Մերը մանուկը ուրացավ…

Անտեր մնա Բերկրիի գյալին, ինչքան մարդոց գլուխ կերավ…

Ռուսները ինչքան կորած երեխա կար, հավաքել, լցրել էին մի չոլի մեջ: Ես երկուամիս մնացի ռսների մոտ: Օղորմած մերս եկավ ինձ գտավ…

Հասանք Իգդիր: Մերս իմ ձեռքից բռնած ինձ ման էր ածում, ես էլ սոված եմ, լաց եմըլում: Մի իգդիրցի կնիկ լավաշ էր թխում: Օղորմած մերս մոտեցավ, ասաց. «Միհատ լավաշ տուր, էս էրեխեն ուտի»: Համա էդ անխիղճ կնիկը չտվավ: Օղորմածմերս իր մատի միակ մատանին հանեց մատից, ասաց. «Ա՛ռ էս մատանին, մի հատլավաշ տուր»: Կնիկը վերցրեց մորս մատանին, մի հատ լավաշ տվեց մորս: Եսսկսեցի ուտել: Շատ սոված էի: Պուճուր էի, համա էդի շա՜տ լավ եմ հիշում:

Եկանք Էջմիածին, անտառների մեջ պառկած էինք: Մեռնողը` մեռնում էր: Քեռիս անտառում մահացավ: Ժողովուրդը կաչկա բերեց, տարին թաղին: Տիֆից, խոլերայից ո՛րը մահանում էր, ո՛րը ողջ էր մնում…

Մերս ինձ գտավ, համա ախպերս ու քիրս` չգտավ: Նրանք էլ գաղթականներիհետ ետ են գնացել դեպի Վան, մերոնց` հորքուրիս, հորեղբորս ընտանիքներիհետ: Հորեղբայրս ու իր փեսան նորից կդիմադրեն ու կռվի մեջ կսպանվին: Քիրս,ախպերս մնում են Վան: Օղորմած քրոջս իրեսը մուր են քսել, թոնդիրի մեջ ենպահել, որ չփախցնեն: Վերջապես ճարը կտրած մի մեծ, հորս թայ մեկին կտան` որպես ամուսին: 1924-ին նրանք էլ թալանված, կոտորված, վիրավորված ու հիվանդ, եկան Հայաստան:

Կհիշեմ, Զանգվի կարմնջի վրա ես ու մերս նստած էինք, մեկ էլ մերոնք եկան: Մերս փաթթվավ, ուշքը գնաց: Է՜, ինչե՜ր եմ տեսել…

Տեսանք` հորեղբայրս չկա, փեսեն չկա: Էն գիտեմ, որ երկու հորքուր եկան` իրենց երեխեքի հետ, մնացածը` չգիտեմ ի՞նչ եղան…

Երևանում Կոնդա տակին ամերիկյան մանկատանն եմ եղել: Էնտեղ քոսոտվա: Մերս եկավ ինձի տուն տարավ: Երևանի թուրքերը թողին իրենց տները, փախան, գնացին: Մենք մտանք թուրքի տուն ու ապրանք:

Վերժինե Սվազլյան, Հայոց ցեղասպանություն. Ականատես վերապրողներիվկայություններ, Երկրորդ համալրված հրատ., Երևան, ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն»հրատ., 2011, վկայություն 54, էջ 166-167: