Աֆրիկյանների ակումբի «լեգոներն» ու սփյուռքահայ գործարարի օրինակը

Օրեր առաջ 19-րդ դարի վերջի եւ 20-դարի սկզբի Երեւանի խորհրդանիշերից մեկը համարվող Աֆրիկյանների ակումբի շենքի ճակատային հատվածի մի քանի քարեր բանվորներն ուղղակի քանդեցին և պարզապես դեն նետեցին, ինչն էլ ավելի հարուցեց ակտիվիստների զայրույթը: Սակայն խնդիրն այսօր ոչ թե պատշաճ ապամոնտաժումն է, այլ պատմական հուշարձանի պահպանումն այն տեղում, որտեղ այն հիմնվել է: Խնդիրն այնքան է հանրայնացվել, որ այսօր Աֆրիկյանների ակումբի շենքը պահպանելու համար պայքարի են դուրս եկել նաև Աֆրիկյանների ժառանգները, ովքեր կառուցապատողին առաջարկում են` կառուցել համապատասխան շինությունը` պահպանելով շենքի ճակատային մասը, այսինքն`  կառուցել նորը` պահելով հինը: Իսկ նմանատիպ շենքերի օրինակներ մայրաքաղաքում, մասնավորապես` Կենտրոնում շատ կան:

Դրա վառ օրինակն է Հյուսիսային պողոտայի հետնամասում` Պուշկին-Աբովյան խաչմերուկի մոտ կառուցվող հյուրանոցը, որի սեփականատերը` սփյուռքահայ գործարար Նազարեթ Բերբերյանը, կասկածելի հանգամանքերում սպանվեց 2009-ին: Լուսանկարում երևում է, թե ինչպես է հյուրանոցի ճակատային մասը, որը նույնպես 19-րդ դարի վերջի կառույց է, համապատասխանեցվել է նոր շինությանը` առանց աղճատելու պատմական կառույցը: Շինության ճակատային մասի հին տեսքը պահպանելը հնարավոր է` մի քանի պատճառ ունեցած լինի: Նախ` կառուցապատողը սփյուռքահայ էր, դա արդեն իսկ խոսում է այն մասին, որ նա շահագրգռված պետք է լիներ պահպանել հինը: Սակայն բացառված չէ, որ պատկան մարմինները գործարարին ստիպած լինեն չքանդել կառույցը: Նման պարագայում ստացվում է, որ երբ մի սփյուռքահայ Հայաստանում ներդրում է կատարում և ինչ-որ շինություն կառուցում, պետք է հաշվի առնի մեր պատմական արժեքներն ու կատարի իշխանությունների թելադրանքը, սակայն, երբ հայաստանյան ինչ-որ օլիգարխ կամ պաշտոնյա  մեր երկրում շենք է կառուցում, պետք է բոլորս հաշվի նստենք նրա հետ: Ինչևէ, կրկին անդրադառնանք «Հին Երևան» նախագծին:

Արդարության համար նշենք, որ ծրագիրն իսկապես հաջողված է և, եթե ներդրող հայտնվի և այն իրագործվի, Արամի փողոցում մենք կունենանք հին Երևանի պատկերը, որն, անկասկած, յուրաքանչյուր երևանցու հպարտությունը կլինի, սակայն քանի դեռ ներդրող չկա, և նախագիծը կյանքի կոչված չէ, կանխատեսումներ անելը դժվար է: Ավելին` այն նմանվում է «Կիկոսի մահը» հեքիաթի պատմությանը:

Հարցը դիտարկելով ազգային տեսանկյունից, ստանում ենք հակառակ պատկերը: Բոլոր ժամանակներում հայն ամենուրեք թողել է իր կնիքը` խաչքարերի ու հուշարձանների տեսքով շունչ տալով քարերին: Սակայն ոչ մի քար հենց այնպես ինչ-որ տեղում չի դրվել, անշուշտ, այն ինչ-որ նպատակ հետապնդել է, պարզապես ոչ բոլորի մասին է մեզ հայտնի: Իսկ այն, որ հուշարձանը կամ խաչքարը չի կարելի տեղափոխել, հայտնի է բոլորին: Եվ այսօր երես թեքել պատմական իրողությունից և, որպես պատճառ, մատնանշել ժամանակի թելադրանքը, առնվազն զավեշտալի է: Իսկ վերջին տարիներին, կարծես, մոդայիկ է դարձել հուշարձանները կամ խաչքարարերը տեղահանելը,  լավագույն դեպքում` դրանք այլ վայրերում տեղադրելը: Նման մի երևույթի հանրությանն առերեսվեց տարիներ առաջ, երբ մեր կառավարությունը որոշեց մարզերից բերված հուշարձանների հաշվին զարկ տալ երևանյան տուրիզմին: 2012-ին, կառավարության թույլտվությամբ, Հայաստանի պատմության պետական թանգարանի հրապարակահայաց բաց սյունասրահում կազմակերպվեց «Քարերը ժողովելու ժամանակը» ժամանակավոր ցուցադրությունը:

Իսկ ինչ է, պարտադի՞ր է քարերը ժողովել մի տեղում, նոր ուշադրության արժանացնել: Հնարավո՞ր չէ պարզապես հանգիստ թողնել քարերը, առանց այն էլ դրանք այնքան են «հոգնել»:

Թագուհի ՄԵԼՔՈՆՅԱՆ