Պետք է բռունցք դառնանք, թե չէ յուրաքանչյուրիս մի տեղ ճզմելու են

Նկարիչ Նիկոլ Աղաբաբյանի արվեստանոցում եմ, որը բարձրահարկ շենքերից մեկի կտուրում է գտնվում: Ներկերի հոտից եմ արվեստանոցի տեղը գտնում, իսկ արվեստանոցում ստեղծագործական իրարանցում է` կիսավարտ եւ պատրաստ նկարներ, շրջանակներ, ներկեր, կտավներ, շոկոլադ ու կոնյակ: Աղաբաբյանին առաջին անգամ եմ տեսնում` ինչ-որ տեղ ԿԵՆՏՐՈՆՈՒՄ նստած` նկարների ուշադրության կենտրոնում: Նայում եմ նկարներին, մտքումս կանխավ ներողություն խնդրում, որ էս միջավայրում միգուցե դառն ու անգույն բաներից խոսենք, ու սկսում:

-Ստեղծագործական միություններն ինչո՞ւ են այսքան խեղճ վիճակում, երբ դրանցում առողջ մտածող մտավորականներ ունենք:

-Եթե հիշում եք` անկախացման շրջանում մենք մեծ թափով սկսեցինք վաճառել մեր մշակութային օջախները, այսինքն` մշակույթի արժեզրկման պրոցես սկսվեց: Հետո ստեղծագործական միությունները, անհատներին, հեղինակություն ունեցողներին սկսեցին արժեզրկել: Խառնակ ժամանակներ էին, եւ իշխանավորները, օգտվելով առիթից, էդ օրերին դրսից ուղղորդված ծրագրեր էին իրականացնում: Վերջին շտրիխը եղավ այն, որ ստեղծագործական միությունները դարձան հասարակական կազմակերպություններ: Բնականաբար, օրենքի փոփոխություն էլ եղավ, նոր օրենսդրություն ունեցանք, եւ այնտեղ մի կետ կար, որը գայթակղեց նախկին ստեղծագործական միությունների նախագահներին` նույն անձին երեք անգամ միության նախագահ ընտրվելու իրավունք էր տրվում: Ստեղծագործական միությունների նախագահները կանոնադրական փոփոխություն կատարեցին, որպեսզի շարունակեն նախագահել: Մեր թշնամուն պետք էր գլխատել ստեղծագործական միությունները, քանի որ էլիտան այնտեղ էր հավաքված: Այսօր մենք այն վիճակում ենք, որ ստեղծագործական միություններն իրենցից բան չեն ներկայացնում:

-Բացի ստեղծագործական միությունների նախագահներից, այսօր էլ ո՞ւմ է ձեռնտու այս վիճակը: Չե՞ք կարծում, որ հարցը միայն ինչ-որ միության նախագահը չէ:

- Սա մտածված քաղաքականություն էր, որը, դժբախտաբար, այսօր մեր իշխանություններին էլ է ձեռք տալիս: Եթե, օրինակ, Նկարիչների միությունը բռունցք լիներ, կարող էր ակտիվ մասնակից լինել երկրաշինության գործին: Մեր իշխանավորները կարծում են, եթե մի խումբ հավաքվեց, մարդիկ իրար գլխի հավաքվեցին, անպայման իրենց դեմ պետք է խոսեն, բայց այդպես չէ: Մեր առջեւ դրված խնդիրն այդպիսին չի եղել եւ չի էլ լինելու. առողջ տղերքի մտածողությունն է` մասնակից լինել երկրաշինությանը եւ օգտակար լինել երկրին: Սակայն, մյուս կողմից, այո, եթե մեկը սխալ է անում, ձեռքը բռնելու հնարավորություն ունենալ, իսկ եթե լավ բան է անում, ավելի ոգեւորել: Եթե կարիք կա, պետք է իշխանությանն էլ թիկունք լինել, որ երկիրը հանենք այս վիճակից:

-Այսինքն` առողջ տղերքին փորձում են ամեն կերպ կոտրե՞լ:

-Այո: Պատերազմի ժամանակ առողջ տղերքն առաջին գծում էին, մեծ մասը հետ չեկավ` Թաթուլ Կրպեյան, Լեոնիդ Ազգալդյան, Մոնթե Մելքոնյան … Դրանից հետո պետք էր մնացողների «հարցերը լուծել»: Հիմա ստեղծագործական միության նախագահ լինելը դարձել է նեղ անձնական խնդիրների լուծման դաշտ: Մարդիկ ուզում են անպայման լինել նախագահ` ինչո՞ւ: Եթե դու էդ խնդիրներով չպետք է զբաղվես, ինչո՞ւ ես նախագահ դառնում: Չի կարելի, չէ՞ որ պետության մի հատվածի պատասխանատվությունը դու վերցնում ես քեզ վրա: Նկարիչների միությունն ունի 1000-ից ավելի անդամ, երկրում մի շարք բաներ են տեղի ունենում` լավ եւ վատ, դժբախտաբար, ավելի շատ` վատ: Ո՞ւր է մտավորականությունը, ինչո՞ւ ցույցերի ժամանակ մեկ մտավորականի չենք տեսնում:

-Գուցե վախենո՞ւմ են, վախենում են չհասկացված լինել:

-Այո, վախենում են չհասկացված լինել, բայց դրա համար էլ գոյություն ունի ստեղծագործական միություն, որը պետք է համախմբի մտավորականներին: Բոլորը խոսում են մտավորականների սոցիալական խնդիրներից: Սոցիալականն ամենահեշտ լուծվող խնդիրն է իրականում, ամենակարեւորը բարոյահոգեւոր կերպարը պետք է միշտ տեղում լինի: Ուղիղ աշխատանք է պետք տանել դրա համար, ծռվել չի կարելի` շահեկան լինելով երկրին, ոչ թե կուսակցությանը կամ նախագահին ու վարչապետին: Նպատակը երկիրը ծանր վիճակից հանելը պետք է լինի, ոչ թե շողոքորթելը: Ստեղծագործելու իմաստը կորչում է, եթե դու երկիր չունես: Քոռ գրոշի արժեք էլ չունի իմ` բարվոք ապրելը, եթե երկիրս վատ վիճակում է: Ազնիվ մտավորականը չի կարող իրեն լիարժեք զգալ, երբ երկրում բարոյական խնդիրներ կան: Կուզենայի, որ Կարեն Աղամյանը, Արամ Սաթյանը, Էդվարդ Միլիտոնյանն այդպես մտածեին եւ հստակ քայլեր անեին, քանի որ ստեղծագործող մարդու լեզուն է տարբեր, նրանց հուզող խնդիրները նույնն են: Շատ ամոթ էր ՀԳՄ-ի համագումարը: Եթե մենք հավակնում ենք մտավորական կոչվելու, մեր պահվածքը պետք է օրինակ լինի էս կատաստրոֆիկ պատգամավորական թեկնածուների համար, այլ ոչ թե մենք իրենցից օրինակ վերցնենք: Ես կոչ կանեի բոլորիս, որ մենք էդ թշնամական վերաբերմունքը մի կողմ թողնենք եւ փորձենք ընդհանուր գործ անել, փորձենք իրար օգտակար լինել: Կուզեի, որ Նկարիչների միության նախագահն ինքն իրենից վեր կանգներ. Կարեն Աղամյանը միության համար շատ գործ է արել, չի կարելի մարդկանց լրիվ սեւացնել:

-Միայն միություններո՞ւմ է բարոյահոգեբանական մթնոլորտը ձեւախեղված, միություններից դուրս ամեն ինչ կարգի՞ն է:

-Իհարկե` ոչ: Համատարած բարոյահոգեբանական մթնոլորտի անկում կա: Այս ամենը պետք է բերեր սրան` եթե քո առաջնորդող ուժը առողջ մտածող մտավորականությունը չէ, մենք, ի վերջո, պետք է հանգեինք սրան: Ամեն ինչը նպաստում է, որ բարոյահոգեւոր վիճակն անկում ապրի` հեռուսատեսություն, թերթեր, իշխանական եւ ոչ իշխանական թեւերի պահվածք: Իսկ հիմա մեզ հարկավոր է մոռանալ մեզ, ինչպես պատերազմի ժամանակ, անհրաժեշտ է ամուր լինի գիտակցությունը` քեզնից վեր կանգնելու, իսկ մեր այսօրվա հերոսը պետք է օլիգարխը, սուտ մտավորական ներկայացողը չլինի: Ամենաամոթալին այն է, երբ ընտրությունների ժամանակ հայտնվում են մտավորականներ, որոնք այս կամ այն պատգամավորին են սատարում` իմանալով հանդերձ, թե ինչ տականքի թիկունքին են կանգնած: Դա ժողովրդի ողնաշարը կոտրում է: Թվում է, թե փոքրիկ խնդիրներ են սրանք, բայց կամաց-կամաց բարոյալքում են, հուսակոտրում ժողովրդին: Մեզ պետք է շատ առողջ, պինդ մտածողություն ունեցող եւ շատ համարձակ մեկը, քանի որ այսօր, երբ տեսնում են մեկին, ով փորձում է առողջ ծիլեր տալ, անպայման նրան խեղճացնելու ձեւ են գտնում:

-Տեսնո՞ւմ եք մեր մեջ այդ մարդուն, այդ համարձակին, ով պատրաստ է միայնակ դեմ գնալ մի ամբողջ խմբի:

-Ես այն համոզման եմ, որ անհնար ոչինչ չկա: Անգամ Ցեղասպանության ժամանակ, ես վստահ եմ, փրկության ելքը կար, չգտանք: Այսօր էլ ամեն ինչից պրծնելու ճանապարհը կա: Աստված լույս է, էլի, եթե տասը դուռ փակում է, մեկն անպայման բացում է, եւ հենց էդ մի դուռը պետք է կարողանանք գտնել, եթե չենք գտնում, հայտարարում ենք, թե` չկա: Նույնը կասեի մեր իշխանավորների մասին` ճանապարհը կա, պետք է ուղեղներին «զոռ տալ»: Եթե չեն գտնում ճանապարհը, պետք է լուռ մի կողմ քաշվեն: Իշխանության առաջնորդող ուժը պետք է մտավորականությունը լինի, մտավորականությունը նրանց ձեռքը բռնողը պետք է լինի: Մտավորականներից շատ բան է կախված: Հիմա մենք կործանում ենք մեզ, որպեսզի ինչ-որ կարճ ժամանակահատված լավ ապրենք: Ամոթ չի, մի՞թե մենք էդ ժողովուրդն ենք:

-Մի կողմից մտավորականության մասին ենք խոսում, բայց, չէ՞ որ ղեկավարող ուժն այժմ նրանք չեն: Իշխանությունների համար, կարծես, երկիրը խոպան լինի, եկել են` որքան կարող են շատ փող աշխատելու:

-Այո, քանի որ այսօր իշխանության մեջ գտնվող մարդկանց մեծ մասն օտարի կողմից են նշանակված: Եվ, բնականաբար, օտարը պետք է նշանակի մեկին, ով կծառայի իրեն: Այսինքն` էդ մարդիկ, պաշտոն ունեցողն ավելի քիչ մեղք ունի, քան մտավորականությունը: Ինքը փոքրիկ մարդ է, իրեն նշանակել են` պետք է անի, բայց նրա ձեռքը բռնող պետք է լինի: Մեկը պետք է ասի` ես հասկանում եմ` դու ծառայում ես էսինչին, ոչինչ, դու ուրիշ տարբերակ չունես, բայց բեր` այ, այսպես արա, որ երկրիդ չվնասես: Սա փոքր երկրների խնդիրն է: Խոհեմության արդյունքում մենք կարող ենք ներսից հզորանալ, երբ բարոյականությունն ամուր պահենք` հայավարի, ազգային հիմքը պետք է լինի ամեն ինչում: Գլոբալիզացիան մեր հերն անիծելու համար է եկել, եւ եթե այսպես շարունակենք, էլի կորցնելու ենք: Այո, ես շեշտը դնում եմ մտավորականության վրա, քանի որ Պողոս-Պետրոսն իր գիտակցության մեջ փոքրիկ է ու պատրաստ է խաբվելու:

-Պատրա՞ստ է մտավորականությունը վերեւների ձեռքը բռնող ուժը լինել:

-Պատրաստել է պետք: Սոս Սարգսյանը մեր անձնական զրույցներից մեկի ժամանակ ինձ հարցրեց` իսկ ո՞ւր է էդ մտավորականությունը, կա՞ն նրանք: Ես համաձայն չեմ այս մտքի հետ: Ունենք մտավորականություն, ամեն մեկի մեջ հայրենասիրության ծիլը պետք է զարգացնել, եթե, իհարկե, գոնե մեկ կաթիլ կա: Եթե թույլ տանք իշխանություններին, սրանք մեզ կոչնչացնեն, սրանք ծախվել են, ավելի ճիշտ, էն գլխից ուրիշների առաջադրանքն են կատարել: Կարեւոր մի բան կուզեի ասել` մեր տղերքի հետ միասին ծախեցին Գյուլիստանը, իսկ այնտեղ նավթ կար. «Կոլցո» գործողությունը դրան էր միտված, որ Գյուլիստանը թուրքերին թողնենք, որ մենք հիմա ռուսից կախված լինենք: Իշխանության գլխին լինելու համար սրանք համաձայնության են գնացել դրսի ուժերի հետ, դա կեղտոտ դավաճանություն է ազգի նկատմամբ: Օր առաջ կա'մ պետք է դրանցից պրծնենք, կա'մ դրանց ձեռքը բռնենք: Մենք ընկերներ ենք կորցրել, արյուն թափել, մենք պատասխանատու ենք մեր անցյալի, մեր պապերի, Ցեղասպանության ժամանակ կոտորված ժողովրդի առաջ, մենք իրավունք չունենք թուլանալու: Հայի տեսակն ուրիշինն իրեն վերցնելու մեջ չէ, Աստված մեզ այնքան է տվել, որ մեզ մնում է մերը պահպանել, ուղղակի գայլերն այնքան շատ են եւ այնքան անկուշտ: Մտավորականությունը ճիշտ ժամանակն է, որ բռունցք դառնա, այլապես ամեն մեկիս մի տեղ ճզմելու են:

-Պարո'ն Աղաբաբյան, մի կողմից արտագաղթում են, մյուս կողմից` երկրում բանկերն ու էլիտար բարձրահարկերի թիվն է աճում: Ո՞ւմ համար է այս ամենը, եթե ներսում գտնվողներն էլ չեն օգտվում դրանցից:

-Ես չեմ ուզում ամենավատը մտածել, բայց ամեն ինչ բերում է դրան. ասա` է, եթե մենք արտագաղթում ենք` էդ հսկա շենքերը, ոսկի պատերը ո՞ւմ համար են սարքում, ո՞ւմ փողով են սարքում: Մեր գումարով սարքում են ու ծախում չգիտեմ` ում` թուրքին, պարսիկին, ռուսին: Ո՞վ գիտի` դրա տերն ո՞վ է, ինֆորմացիա՞ են տալիս, որ իմանանք: Ենթադրում եմ, որ փող լվալու միջոց է, չնայած, մյուս կողմից, երանի էդպես լինի, որ ուղղակի փող լվային: Ցավալի է` օտարի համար են տուն սարքում այստեղ: Այդ շենքերն էլ, իշխանությունն էլ պետք է վերցնել: Քաղաքապետերանի մոտ մի ընտանիք կա, գիշերն այնտեղ` դրսում են քնում, ես չգիտեմ` ի՞նչ կարող եմ անել նրանց համար: Բա էս սրիկաները չե՞ն տեսնում դա, բա սրանք մա՞րդ են, տո:

Կարինե ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ

Լուսանկարները` Կարինե ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆԻ