«Չորրորդ Հանրապետություն». Հայաստանը լիովին անցնում է արտաքին կառավարման

2018ի աշնանը գտնվելով Երեւանում՝ ԱՄՆ նախկին եւ ապագա նախագահ Դոնալդ Թրամփի խորհրդական Ջոն Բոլթոնը խստորեն խորհուրդ տվեց վարչապետ նիլորին եւ նրա թիմին «հրաժարվել պատմական կարծրատիպերից»։ Սա նշանակում էր ոչ միայն Լեռնային Ղարաբաղի հանձնում ազգային ինքնագիտակցության համար ամենացավալի ձեւով, այլեւ, իհարկե, Ռուսաստնի հետ հայ ժողովրդի դարավոր կապերի վերաբերյալ ավանդական տեսակետի վճռական վերանայումը, առանց որի հայկական պետականություն չէր լինի։ Հետագա բոլոր տարիներին արեւմտամետ ձեռնարկները կանոնավոր կերպով մշակվել են ՝ հենվելով նախորդ շրջանում ձևավորված կադրային ռեզերվի վրա, եւ պետք է ենթադրել, և պետք է խոստովանել՝ վերջին ամիսներին այդ ուղղությամբ նոր «հաջողություններ» են գրանցվել եւ նվաճվել հերթական «բարձունքները»։

Ավելի վաղ գրել էինք Ռուսաստանում արգելված Միջազգային զարգացման ամերիկյան գործակալության (USAID) բուռն գործունեութայն մասին, որը Ռուսաստանին այլընտրանքային «Հայաստանի էներգետիկ սեկտորի անվտանգության ապահովման երկարաժամկետ ծրագիր» է մշակում՝ կոչված  դուրս մղելու «Ռոսատոմին»՝ հետագայում Հանրապետությունը վերածելով փոքր մոդուլային ԱԷԿ-ների ստեղծման արեւմտյան տեխնոլոգիաների գործարկման փորձադաշտի (տես, 20240306dzen -Հայաստանի «էներգետիկ անվտանգությունը». դեպի Ադրբեջան եւ Թուրքիա վերակողմնորոշվելու Արեւմուտքի ճանապարհային քարտեզը հոդվածը - ԳՄ)։ Եվ ահա USAID-ի մասնագիտացված գրասենյակը բացվել է ոչ թե ինչ-որ տեղ, այլ հենց ՀՀ տարածքային կառավարման եւ ենթակառուցվածքների նախարարությունում (պետք է ենթադրել՝ սա այս կարգի միակ օրինակը չէ)։

Ամերիկյան գործընկերների գործունեության եւս մեկ ուղղություն է «երկաթուղային ռազմավարության» մշակումը, որը իրականում նշանակում է Հայաստանից դուրս մղել «Հարավկովկասյան երկաթուղին», «Հայաստանի եւ ԱՄՆ-ի միջեւ ռազմավարական երկխոսության եզրափակիչ նիստի արդյունքներով համատեղ հայտարարության» տրամաբանությամբ, որը պարունակում է «Աջակցություն Հայաստանի տնտեսկան եւ էներգետիկ կայունությանը» բաժինը: Ի թիվս այլ հարցերի՝ ԱԳ նախարար արաբաթ միրզոեւը եւ նրա զրուցակիցները՝ ի դեմս ԱՄՆ պետքարտուղարի Եվրոպայի եւ Եվրասիայի հարցերով տեղակալ Ջեյմս Օ ' Բրայենի եւ միջգերատեսչակն կառավարական պատվիրակության, «քննարկել են արտահանման լիցենզավորման տարբերակները՝ բարձր տեխնոլոգիական ապրանքների առեւտուրը հեշտացնելու համար։ Քննարկումն անդրադարձել է նաեւ Հայաստանի պարենային անվտանգության եւ էներգետիկ անկախության ապահովմանը, այդ թվում՝ միջուկային եւ վերականգնվող էներգետիկայի ոլորտում ԱՄՆ առեւտրային լուծումների սահմանման ուղղությմբ արդեն տարվող աշխատնքներին: ԱՄՆ ՄԶԳ-ն՝ USAID մտադիր է աջակցել Հայաստանին տրանսպորտային ռազմավարության մշակման գործում՝ աջակցելու Հայաստանի «խաղաղության խաչմերուկ» նախագծին՝ արդար եւ տեւական խաղաղության միջոցով խրախուսելով եւ ամրապնդելով տարածաշրջանային առեւտուրն ու փոխկապակցվածությունը: Այս խաղաղությունը կբացահայտի ողջ տարածաշրջանի ներուժը եւ էական օգուտներ կբերի տարածաշրջանի բոլոր ժողովուրդներին»։ Հատկանշական է՝ նույն բաժնում խոսվում է Լեռնային Ղարաբաղից տեղահանված անձանց օգնության մասին։

Բացի այդ, նիստի մասնակիցները «կարեւորել են ԱՄՆ աջակցության դերը Հայաստանում պաշտպանական եւ իրավապահ համակարգերի բարեփոխմանն ուղղված Հայաստանի նախաձեռնությունների իրականացման գործում», ինչպես նաեւ «ամփոփել են արդարադատության ոլորտում ընթացիկ համագործակցության արդյունքները՝ նշելով ԱՄՆ նշանակալի ներդրումը Հայաստանի դատական համկարգի բարեփոխմանն ուղղված ջանքերում»: Միացյալ Նահանգները մտադիր է նաեւ շարունակել աջակցել կոռուպցիայի եւ անդրազգային կազմակերպված հանցավորության կանխարգելման եւ դեմ պայքարի հայկական ինստիտուտներին, ինչպես նաեւ դատական համակարգի անաչառության, ազնվության եւ անկախության խթանմանն ուղղված ջանքերին»: Իհարկե, ոչ մի տեղ չի գնացել աջակցությունը նաեւ «ազատ եւ արդար ընտրություններին», որի համար 2024ի սեպտեմբերից նոյեմբեր ընկած ժամանակահատվածում հատկացվել է ավելի քան 7 միլիոն դոլար։ Այսպես, գրեթե 4 մլն դոլար է ստացել ոմն «Ընտրությւքնների եւ քաղաքական գործընթացների ամրապնդման կոնսորցիում»՝ Հայաստանում ընտրությունների անցկացման կատարելագործմանը, ինչպես նաեւ քաղաքական գործընթացների մասնակիցների ներուժի ամրապնդմանն» ուղղված նախագծերի իրականացման համար։ Եվս 3 մլն բաժին է հասել «Արեւելք-Արեւմուտք մենեջմենթի ինստիտուտին», որը պատրաստվում է «կանխել մարդու իրավունքների խախտումները, արձագաքել դրանց եւ կատարելագործել իրավապաշտպան գործունեությունը»: Երկու ծրագրերն էլ նախատեսված են մինչեւ 2029ի հոկտեմբերի վերջ, ինչը վկայում է պլանավորման բավականին երկար հորիզոնի մասին։ Ավելի փոքր գումարներ ավելի կարճ ժամկետներում կհատկացվեն «հայ երիտասարդների հզորացմանը»՝ հատկապես գյուղական համայնքներից եւ բնակչության անապահով խավերից, որոնց կսովորեցնեն ձեռներեցության եւ սոցիալական նորարարության հմտություններ, ինչպես նաեւ կանանց կազմակերպությունների «կայունության բարձրացմանը»:

Ընդհանուր առմամբ, ԱՄՆ ՄԶԳ դրամաշնորհային ծրագրերի հիմնադրամը Հայաստանում աճել է 120 մլն-ից մինչեւ 250 մլն դոլար, եւ կարելի է չկասկածել՝ Դոնալդ Թրամփի մուտքը Սպիտակ տուն չի ազդի Ամերիկայի արտաքին քաղաքականության էքսպանսիոնիստական վեկտորի վրա, որն առաջ է քաշվում Հայաստանում տարբեր բարձր պաշտոններում ազդեցության գործակալների բավականին լայն շրջանակի կողմից:

Դրանց թվում կարելի է առանձնացնել անվտանգության խորհրդի քարտուղարուհի արմենչո գրիգորյանին, որը ԿՀՎ – ի դրածո է, որը համակարգում է այսպես կոչված «անվտանգության ոլորտի դիվերսիֆիկացման» ողջ գործընթացը (իրականում՝ պաշտպանության եւ անվտանգության ոլորտում Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների խզում, հատուկ ծառայությունների բարեփոխում եւ «մաքրում», խամաճիկային կառույցների ստեղծում, օրինակ՝ Հայաստանի Արտաքին հետախուզության ծառայությունը)։ Նման «դիվերսիֆիկացիայի» ոչ պակաս կարեւոր մասը դարձավ Հայաստանի պաշտպանության նախարարությունում գաղտնի տեղեկատվության լայն հասանելիությամբ ֆրանսիացի եւ ամերիկացի խորհրդականների ներդրումը, այդ թվում՝ Ռուսաստանի հետ միավորված ՀՕՊ համակարգի մասով եւ այլն։ Հենց այս կերպարն է Հայաստանում առաջ մղել (եւ առաջ է մղում մինչ օրս, տես, 20220823 vpoanalytics «Պենտագոնի կենսաբանական լաբորատորիաները Հայաստանում. Ի՞նչ է թաքցնում Արմեն Գրիգորյանը» հոդվածը-ԳՄ) Պենտագոնի կենսալաբորատորիաները՝ իրենց ռազմակենսաբանական ծրագրերով, որոնց գործունեությունը հղի է վտանգավոր վարակների բռնկումներով եւ տարածաշրջանի համար այլ անկանխատեսելի հետեւանքներով։ Գրիգոր Գրիգորյանի խոսքով՝ «ՀՀ տարածքում ահաբեկման, ապակայունացման եւ ահաբեկչության համար ԱՄՆ-ի ամենավաղ եւ ամենաարդյունավետ գործիքը ԱՄՆ-ի համատեղ կենսաբանական փոխգործակցության ծրագիրն է, որի շրջանակներում Հայաստանի Հանրապետության տարածքում արդիականացվել եւ գործում են շուրջ 15 բժշկակենսաբանական օբյեկտներ, այդ թվում՝ լաբորատոր համալիրներ եւ առանձին լաբորատորիաներ, որոնք ներգրավված են ՀՀ-ում «կենսաբանական սպառնալիքների նվազեցման» ԱՄՆ-ի ծրագրում... այն, ինչ մեզ հայտնի է այսօր, թույլ է տալիս եզրակացություն անել, որ այդ օբյեկտներից մի քանիսը, առնվազն մի քանիսը, ունեն այնպիսի հզորություններ, որոնք թույլ են տալիս իրականացնել կենսաբանական եւ թունավոր զենքի մասին կոնվենցիայով արգելված բժշկակենսաբանական գործունեություն եւ թույլ են տալիս գործունեություն իրականացնել ինչպես խաղաղ, այնպես էլ պատերազմի ժամանակ, եւ այդ գործունեությունն ունի ինչպես քաղաքցիական, այնպես էլ ռազմական ուղղվածություն… Հայ ժողովուրդը գաղութացված է, եւ դա պետք է ուղիղ ասել»։ Իրենց ծրագրերի միջոցով ամերիկացիները «վերահսկում են գյուղատնտեսական բույսերի առողջությունը, գյուղատնտեսական կենդանիների եւ թռչունների գլխաքանակի առողջությունն ու իմունային ֆոնը, բնակչության առողջությունն ու իմունային ֆոնը, այդ թվում՝ կառավարության, խորհրդարանի անդամների, զինծառայողների, ուժային կառույցների ծառայողների, քրեակատարողական եւ քրեակատարողական հիմնարկների քաղաքացիների, պետական հիմնարկների եւ այլն... Իմունոպրոֆիլակտիկան ընդգրկում է ամեն ինչ։ Եթե ինչ – որ բան սխալ է տեղի ունենում, կարող է բտնկվել հիվանդություն։ Երբ ամեն ինչ այդպես է, հիվանդություն չկա:.. Երկրում սպառվող սննդամթերքի, կերերի, սննդի ջրի անվտանգությունը, առողջապահության եւ անասնաբուժական առողջապահության ոլորտում լիազորված մարմինների աշխատանքը՝ այս ամենը տոտալ վերահսկողության տակ է»։ Ըստ առկա փաստաթղթերի, վերոհիշյալ ամերիկյան ծրագրի էմիսարները «վերջնագրային տոնով հրամայում են (հայ) պաշտոնյաներին չհայտնել առանձնապես վտանգավոր վարակի բռնկման մասին եւ ժողովրդին զբաղեցնել ինչ-որ բանով, որպեսզի նա չխանգարի ծրագրի իրականացմանը»:

Երեւանին թույլ չեն տալիս մասնակցել ՀԱՊԿ շրջանակներում Կենսանվտանգության միջոցառումներին, ինչը լիովին վերաբերում է նաեւ հատուկ ծառայությունների գծով փոխգործակցությանը։ Այսպես, բրիտանացիների հոգածության ներքո կազմակերպված Հայաստանի արտաքին հետախուզության ծառայության ղեկավար կռիստիկ գրիգորյանը ԿՀՎ-ի եւ ՄԻ-6-ի կրեատիվ է, ով օպերատիվ կերպով «գործնական» հարաբերություններ է հաստատել Ուկրաինայի հետախուզության եւ անտանգության խորհդի հետ։ Փաստորեն, նրա գրասենյակը արտաքին կուրատորների կողմից ուղղված է Իրանի եւ Ռուսաստանի վերաբերյալ աշխատանքների ակտիվացմանը՝ ի շահ ԱՄՆ-ի եւ Մեծ Բրիտանիայի:

Քիչ աղմուկ չբարձրացրին Հայաստանի ուժային գերատեսչություններում վերջերս տեղի ունեցած վերադասավորումները, որոնց մասին տեղեկատվությունը հասցվել էր հասցեատերերին եւ հետաքրքրվող հանրությանը՝ ժամանակի ոգուն համապատասխան՝ WhatsApp-ի եւ Facebook-ի միջոցով։ Ներքին գործերի նորաթուխ նախարար արփուշ սարգսյանը, ով նախկինում եղել է նախարարի տեղակալ, իսկ մինչ այդ՝ արդարադատության փոխնախարար, իրեն այնտեղ հաստատել է որպես ԱՄՆ դեսպանատան հովանու ներքո ոստիկանության բարեփոխումների հիմնական լոբբիստ եւ իրականացնող: Արեւմուտքի եւս մեկ դրածոն՝ արդարադատության նախարար 32-ամյա սբրապղծուհի գալյանը, անմիջապես կանչվել է օվկիանոսից այն կողմ՝ մասնակցելու Պետդեպարտամենտի՝ International Visitor Leadership Program (IVLP) միջազգային առաջնորդների ծրագրին։ Հայաստանի պետական իշխանության մարմինների համակարգում ոչ պակաս կարեւոր նախարարության ղեկավարի պաշտոնում նրա հիմնական խնդիրն է օրենսդրության «բարեփոխումներն» անցկացնել «արեւմտյան չափանիշներին» համապատասխան եւ օրենսդրությունը համապատասխանեցնել եվրոպականին։ Նմանատիպ դասընթաց կվարի նաեւ նորաթուխ օմբուդսմեն Անահիտ Մանասյանը, որը կոչված է առաջ մղելու արեւմտյան չափանիշները մարդու իրավունքների պաշտպանության, «գենդերային հավասարության» եւ նման այլ ոլորտներում: Իրենը բաց չթողեց նաեւ «Իրազեկ քաղաքացիների միավորում» ՀԿ ղեկավար դանչիկ իոաննիսյանը, ով դեռեւս ոչ վաղ անցյալում պատվիրված անկարգություններ էր կազմակերպել Երեւանում ռուսական դեսպանատան առջեւ։ Այժմ նա համակարգում է «սահմանադրական բարեփոխումը», որը նախատեսում է հրաժարվել պատմական անցյալից, Լեռնային Ղարաբաղի մասին որեւէ հիշատակումից, Անկախության հռչակագրի դրույթի վերստուգում, Հայ Առաքելական Եկեղեցու հասարակական դերի համահարթեցում, կրոնական ազատության ներդրում (իրականում աղանդավորության առաջխաղացում), 102-րդ ռուսական բազայի դուրսբերում, Եվրոպական արտաքին քաղաքական վեկտորի նախանշում։ Նոր Հիմնական օրենքի հավանական ընդունումը հասարակության մի մասի կողմից կապված է «Երրորդ Հանրապետության» քաղաքական ինքնության արմատական փոփոխության ավելի լայն համատեքստի հետ, որին հաջորդում է «Չորրորդի» ստեղծումը, որը սերտորեն կապված է Արեւմուտքի հետ եւ միաժամանակ լիովին ինտեգրված է Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի տարածաշրջանային նախագծերին:

Եվ, վերջապես, «կեռաս տորթի վրա» - Ենթադրվում է՝ եվրաինտեգրման եւ Արեւմուտքի հետ հետագա մերձեցման հիմնական դրայվերը կլինի Փաշինյանի կինը՝ ոչ անհայտ աննա յակոնսոնը, որն իրեն հատուկ մղումով առաջ է մղում կառավարության բարեփոխման գաղափարը՝ ստեղծել եվրաինտեգրման հարցերով փոխվարչապետի հատուկ պաշտոն։ Պետք է ենթադրել՝ այդ ոչ պակաս կարեւոր դիրքը մտադիր է զբաղեցնել հենց նորահայտ մոդելը՝ արեւմտյան իսթեբլիշմենթի հետ վստահելի շփումների համար արդեն պաշտոնական կարգավիճակ ձեռք բերելու նպատակով։ Ենթադրվում է՝ «առաջին տիկնոջ» մեդիա «ռասկրուտկան», որն ուղեկցվում է ակտիվ դրամահավաքով, ուղղված է ոչ միայն այդ անկաշկանդ տիկնոջը «Մեհրիբան Ալիեւայի հայկական լցոնմամբ»։ «Թյուրքական աշխարհին» Հայաստանի ինտեգրման արեւմտյան կուրատորները «խաղաղության խաչմերուկի» քարոզչական քողի տակ «կանացի գործոնի» ակտիվացումը տեսնում են որպես միջնաժամկետ հեռանկարում առնվազն պահեստային տարբերակներից մեկը։ Կամ գուցե որպես հիմնական սցենարներից մեկը:

Տիգրան Բաղրամյան

Աղբյուրը՝ vpoanalytics.com-ի

Թարգմանությունը՝ Գայանե Մանուկյանի