ՎԱՀԱՆԸ . (2-րդ մաս) Պարույր Սանթրոսյան

Սկիզբը կարդալ այստեղ 

       «28 ԴԵԿՏԵՄԲԵՐԻ 1994 ԹՎԱԿԱՆ»

       Բոլորն էին հասկանում, որ մի բան տեղի է ունենալու։ Շատերն արդեն ձերբակալված էին։ Ամեն օր սպասում էինք նոր ձերբակալությունների։ Բայց քչերն էին պատկերացնում իրականացվելիք գործողության մասշտաբն ու ձևը։
Երեկոյան, ինչպես միշտ, լույս չկար ու, չգիտեմ` որտեղից հորս հայթայթած ակումուլյատորի կուտակած հոսանքը խնայում էինք` օրվա լուրերը միակ պաշտոնական հեռուստաալիքից լսելու համար։ 

Կոմիտասի փողոցում գտնվող մեր տան դուռն այնքան խախուտ էր, որ անգամ նորմալ չէր կողպվում։ Դուռը հանկարծ բացվեց ու հարևան բակի Կոստյան, ով ոստիկանության սերժանտ էր, ասաց, որ հեռուստացույցը միացնենք։ Հանրապետության նախագահը խոսում էր աշխարհի ամենավտանգավոր հանցավոր խմբավորման անդամներին վնասազերծելու մասին։ Բեն Լադենն այն տարիներին  անմեղ երեխա էր։

 Կոստյային խնդրեցի հագնել ոստիկանի իր համազգեստը, նախկին աներոջիցս խնդրեցի նրա «ՎԱԶ 2102» մակնիշի մեքենան ու որոշեցի` ինչ գնով էլ լինի իջնել Բյուրոյի գրասենյակ։ Պռոշյան փողոցը փակ էր զինվորականներով,  ու անգամ Կոստյայի ոստիկանական համազգեստը մեզ չօգնեց։ 

Եթե Բյուրոյի գրասենյակը փակ է, ուրեմն Բյուրոյի անդամները պետք է որ տանը լինեին։ Առաջինը փորձեցինք գնալ Վահանենց տուն։ Տանը մոտենալ չեղավ. նույն զինվորական հերթապահությունն էր։ 

Բյուրոյի անդամ Վարդան Հակոբյանի բնակարանին հասանք առանց արկածների։ Տանն էր։ Ասացի, որ իջնի, տեղ ենք գնում։ Որոշել էի Բյուրոյի բոլոր անդամներին հավաքել Գերմանիայում ապրող աներձագիս դատարկ տանը։ Չգիտեմ` ինչ էի մտածում այդ պահին, բայց մի բանում վստահ էի՝ պետք էր ինչ-որ պատասխան տալ։ Ու ամբողջ գիշեր սերժանտ Կոստյայի հետ առանձին-առանձին այդ տուն տեղափոխեցինք Բյուրոյի` Երևանում գտնվող անդամներ Վարդան Հակոբյանին, Ռուբեն Հովսեփյանին, Մասիս Բաղդասարյանին ու «Ազատամարտ» շաբաթաթերթի խմբագիր երջանկահիշատակ Մուշեղ Միքայելյանին։ Բյուրոյի` Հայաստանում գտնվող վերջին անդամը՝ Ափո Պողիկյանը, Պլանի գլուխ կոչվող փողոցում տեղակայված ՄՏԿ-ում էր (մամլո և տեղեկատվական կենտրոն), ուր արդեն խուզարկություն էր գնում։

Իսկ Վահանից հույսներս կտրել էինք։  

Լուսացավ: Ընկեր Ռուբենը տվեց Բյուրոյի հայտարարության ձեռագիր տեքստն ու ասաց, որ անհրաժեշտ է տպել ու բաժանել այն ժամանակ լույս տեսնող թերթերին։

Բոլորս դուրս եկանք այդ բնակարանից։

Ասացին, որ կլինեն Մասիս Բաղդասարյանի տանը։ 

Գործս արեցի մի քանի ժամում։ Հիմա չեմ էլ հիշում` որտեղից համակարգիչ ու տպիչ ճարեցի։ Հուսահատություն չէր այն զգացողությունը, որ այդ պահին համակել էր ինձ։ Ուղղակի գիտակցում էի, որ առանց Վահանի մենք տանուլ կտանք։  Բայց նոր բացված օրն իր հետ նաև ուրախալի լուրը բերեց` Վահանը ձերբակալված չէր։ Ու վստահությունը շատերիս մոտ վերականգնվեց։ «Դե հիմա տեսեք ինչ ենք անելու»։ Այս միտքն էր 20-25 տարեկան իմ գրեթե բոլոր ընկերների ուղեղներում։ Այդ ոգին հատկապես Վահանից էր գալիս ու Վահանով էր պայմանավորված։ 

Վահանի ձերբակալությանը դեռ վեց ամիս ժամանակ կար...

Վահանը դեռ ուղիղ 20 տարի պիտի ապրեր...

          ՁԵՐԲԱԿԱԼՈՒԹՅՈՒՆԸ

    1994-1998 թվականները եթե չեք տեսել, դժվար կլինի այս հատվածը լավ պատկերացնել։ Այդ տարիներին տղերքից յուրաքանչյուրը գիտեր, որ «տանից դուրս է եկել և այլևս չի վերադարձել» արտահայտությունը հենց իր մասին է։ Օրվա իշխանությունները իմ կուսակցական ընկերներին ձերբակալում էին ոչ միայն նրանց բնակարաններից։ Օրինակ` տղերքից մեկին երթուղայինից էին իջեցրել ու տարել անհայտ ուղղությամբ։ Այդ տարիներին ի՞նչ  օմբուդսմեն, ի՞նչ լրատվական կայքեր, ի՞նչ հասարակական կազմակերպություններ, ի՞նչ ծանուցում, ի՞նչ բջջային հեռախոս և, վերջապես, ի՞նչ «Ֆեյսբուք»։ Տանում էին, ու սկսվում էր փնտրտուքը։ Հետո կա՛մ բանտերից էր խաբարը հասնում, կա՛մ ծնողներն ու ընկերները, ոստիկանության դռները թակելով, իմանում էին տղաների գտնվելու վայրը։ 1995-ին իմ հերթն էլ հասավ։ Տարան մեր բակից` մորս աչքի առաջ։ Ու մինչ ուշ երեկո 24-ամյա երիտասարդս   համբերատար ենթարկվում էի ոստիկանների «համաչափ» գործողությանը։ Բայց քանզի տակը բան չկար, ու թերևս մեկին էլ բանտարկելու անհրաժեշտությունն այդ պահին երևի դեռ չէր հասունացել, գիշերն ինձ բաց թողեցին։ Գնացի տուն։ Առավոտյան տանեցիներին հանգստացրեցի ու մեր բակի ծակուծուկերով դուրս եկա փողոց, շտապեցի Լեոյի փողոցում գտնվող մեր ընկերներից մեկի բնակարանը, որտեղ Վահանին տեսնելու հույս ունեի։ Իրար նոր գտած ընկերների նման գրկախառնվեցինք, պատմեցի եղելությունն ու ոստիկանությանը հետաքրքրող հարցերը։ Մտածեց ու հարցրեց, թե մեկ-երկու ամսով որևէ ապահով տեղում կարո՞ղ եմ թաքնվել։ Ասաց, որ բաց են թողել` հետևելու ու արդեն վերջնականապես ձերբակալելու համար։

Գիտե՞ք` ինչու էին ձերբակալել ինձ։ Որովհետև պապիցս մնացած մեր դատարկ բնակարանը անվճար տրամադրել էի ձերբակալված ընկերներիս դատապաշտպաններին՝ որպես փաստաբանական գրասենյակ։ «Համաչափ» հարցաքննող ոստիկաններից մեկն ամբողջ օրը  շեշտում էր. «Տունդ պրիտոն ես դարձրել, ու դու, տղա՛ ջան, հաստատ դատվեցիր»։ Կարճ ասած` պիտի թաքնվեի։ Այդ երկու  ամիսների ընթացքում ոստիկանությունն անընդհատ այցելում էր մերոնց ու տեղս էր հարցնում։ Ժամանակ առ ժամանակ Վահանին լուր էի տալիս, որ սարսափելի է փախստականի կարգավիճակում մնալը, որ էլ չեմ դիմանում։ Պատասխանում էր,  որ սպասեմ։ Ու մի օր` հոսանքի հերթական հովհարային միացման ժամանակ էլ լուրերից տեղեկացա Վահանի ձերբակալության մասին։ Սպասելն արդեն անիմաստ էր։ Հաջորդ օրը գնացի տուն։ Մնացածը կարևոր չէ։ Երեք տարի սպասեցինք Վահանի ազատ արձակմանը։ Վահանի կնոջն ու երեխաներին այցելելը դրսում գտնվող տղերքից շատերի ու նաև իմ պարտականությունն էր։ Երեք տարիների ընթացքում թե՛ Վահանի երեխաները մեծացան, թե՛ մենք։ Չասեմ` հուսահատ, բայց կոտրված էինք ու, տարիքներիս համեմատ, մռայլ։ 

Ու մի օր էլ արթնացանք երկրում փոխված իրավիճակով, ու տղերքը սկսեցին բանտերից դուրս գալ։ Վահանին հանդիպեցի ազատ արձակվելու հաջորդ օրը՝  ձկան նախկին խանութի հարևանությամբ գտնվող գրասենյակում։  Ճերմակել էր։  Գրկախառնվեցինք, ու ականջիս շշնջաց. «Տվածս պահե՞լ ես»։   Պահել էի։ Ավելի պինդ գրկեց։

     Նոր ժամանակաշրջան էր սկսվում։ 1999-ին Վահան Հովհաննիսյանը ընտրվեց Ազգային ժողովի պաշտպանության, ազգային անվտանգության ու ներքին գործերի մշտական հանձնաժողովի նախագահ, ու մենք շարունակեցինք մի ամբողջ երեք տարով ընդհատված մեր ճանապարհը…

     ԸՆՏՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

    2003-ի Ազգային ժողովի ընտրությունների քարոզարշավի ժամանակ էր։ Վահանը ուղիղ եթերի էր «Շանթ» հեռուստաընկերությունում։ Բարձրացանք հեռուստաընկերության` Կիևյան փողոցում գտնվող տաղավարներից մեկը։ Այդ ժամանակ հաղորդավար Նվեր Մնացականյանը դեռ «Շանթում» էր աշխատում։ Նա էլ էր իր թեկնածությունն առաջադրել ու գտնվում էր Գյումրիում։ Մի խոսքով` մտանք տաղավար, որտեղ հաղորդման աշխատանքային խումբը, մինչ եթերի սկսվելը, մի փոքր ընդմիջում էր անում։ Վահանը լուրջ դեմքով նայեց ու թե. «Էս քե՞ֆ եք անում։ Ինչի՞, Նվերն արդեն ընտրվել ա՞»։  Ու ներկաների ծիծաղը տարածվեց ամբողջ տաղավարով մեկ։

Ընտրությունների ավարտին դեռ մեկ ամիս ժամանակ կար։

   ԳՈՐԾՈՒՂՈՒՄ

      2001-ի օգոստոսն էր։ Առողջական որոշակի խնդիրներ ունեի։ Լուրջ բան չէր`  հին հայկական բարի նևրոզ, դեպրեսիա։ Տանն էի։ 
Վահանը զանգեց ու թե. «Պարյո՛ւր, սեպտեմբերին 4 ամսով գնում ես Գերմանիա` վերապատրաստման,  Մարշալի կենտրոնում»։ Միանգամից ընկա պանիկայի մեջ։ Ասում եմ. «Չեմ կարող, վատ եմ, ես Գերմանիայում կմեռնեմ»։ Ծիծաղեց ու թե. «Մի՛ մտածի, որ մեռնես, կբերենք, Գերմանիայում չես մնա»։

  Գնացի ու վերականգնված հետ եկա։

  2013-ին Վահանը նշանակվեց Գերմանիայի Դաշնությունում Հայաստանի Հանրապետության դեսպան։ Բոլորս գիտեինք, որ լավ չէ վիճակը, ու մեր վերջին հույսը գերմանական բժշկությունն էր։

  Գնաց ու …