Ի՞նչ է ուզում Տեր-Պետրոսյանը Ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցի հռչակագրից

Հանրությունը դեռ չէր մարսել հանրապետության երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի հրապարակային հայտարարությունները երկրում ստեղծված ներքաղաքական վիճակի մասին, երբ նմանատիպ, բայց, ըստ էության, սենսացիոն նախաձեռնությամբ հանդես եկավ առաջին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը: «Չորրորդ իշխանություն» թերթի կայքում հրապարակվեց առաջին նախագահի՝ նրա ասելով դեռ փետրվարի 12-ին գրված և գործող նախագահ Սերժ Սարգսյանին ուղղված մի բաց նամակ, որով հեղինակը նախագահին առաջարկում է դեմ առ դեմ հանդիպել՝ քննարկելու համար Հայոց ցեղասպանության հարցը միջազգային ասպարեզում հավուր պատշաճի ներկայացնելու, Ցեղասպանության հարցում Հայաստանի դիրքորոշումը վերջնականապես հստակեցնելու, բայց ամենակարևորը՝ Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի համահայկական հռչակագրի բովանդակությունը վերախմբագրելու հարցը:

Այս նախաձեռնությունը, թե' ինքնին Սերժ Սարգսյանին որևէ առաջարկով դիմելու և թե' նամակի բովանդակության իմաստով, խիստ հետաքրքրական է, ընդ որում՝ թե' ներքաղաքական զարգացումների և թե' Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի հռչակագրի նշանակության առումներով: Տեր-Պետրոսյանը Սերժ Սարգսյանին առաջարկում է հանդիպել՝ քննարկելու համար ոչ միայն հռչակագրի վերախմբագրման և, ինչպես ինքն է բնորոշում, «միջազգային իրավունքի նորմերին եւ պետությունների ու ժողովուրդների համակեցության սահմանված կանոններին համապատասխանեցնելու» նպատակով: Առաջին նախագահը նաև ներկայացնում է այս խնդրի լուծման իր «ճանապարհային քարտեզը»: Ըստ դրա՝ անհրաժեշտ է նախ ստեղծել խորհրդակցական հանձնաժողով, որը պետք է վերանայի Հռչակագիրը, ապա դրա հիման վրա հանձնաժողովը պետք է հանդես գա ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարին, ԵԱՀԿ գործող նախագահին, Եվրամիության նախագահին եւ աշխարհի բոլոր պետությունների ղեկավարներին ՀՀ նախագահի անունից ուղղված շրջաբերականով: Տեր-Պետրոսյանը նույնիսկ ոչ միայն այդ հանձնաժողովի անդամների կազմն է ներկայացնում, այլև հստակ առաջադրում այն սկզբունքները, որոնց շրջանակում պետք է ստեղծվի հռչակագրի նոր տեքստը: Ըստ այդմ՝ «ուղերձը պետք է լիովին համապատասխանի ՄԱԿ-ի խարտիային, Հելսինկյան հռչակագրին եւ Հայաստանի կողմից միջազգային կոնվենցիաներով ստանձնած պարտավորություններին, չպետք է հակասի ՀՀ Սահմանադրությանը. տուրք չպետք է տա երբեմնի պետականազուրկ ազգի ավանդական մոտեցումներին, որեւէ կերպ չպետք է վնասի Հայաստանի առջեւ կանգնած կարեւորագույն՝ հայ-թուրքական հարաբերությունների եւ Ղարաբաղյան հակամարտության խնդիրների լուծմանը»։

Դատելով այս պայմանների առաջադրումից՝ Տեր-Պետրոսյանն իրականում ոչ թե հանդիպման առաջարկություն է անում, այլ նաև սահմանում հանդիպման օրակարգը, այսինքն` նախագահին նախապայմաններ առաջադրում: Բայց խնդիրը ոչ այնքան դա է, որքան բարի նկատառումների անվան ներքո համահայկական ընդգրկման Հռչակագիրն արժեզրկելու շատ կոնկրետ միտումը: Մոտ մեկ շաբաթ առաջ նա ներկայացրեց Հռչակագրի վերաբերյալ իր նկատառումները՝ հայտարարելով, թե դրանք հիմնված են առավելապես մտահոգությունների, փաստաթուղթը բովանդակային առումով բարելավելու ազնիվ ցանկության վրա: Առնվազն զարմանալի, եթե չասենք տարակուսելի է, թե եթե իսկապես նպատակը դա էր, ապա ինչո՞ւ է Տեր-Պետրոսյանը որոշել Հռչակագրին անդրադառնալ դրա հրապարակումից և նախագահի կողմից հաստատվելուց հետո, եթե կարող էր փորձել օգտակար լինել դեռևս փաստաթղթի մշակման ընթացքում: Համաձայնենք, որ այնքան էլ տրամաբանական չէ առաջարկություններ անել մի փաստաթղթի վերաբերյալ, որն արդեն ընդունված և շրջանառության մեջ է դրված, թեկուզ այն պատճառով, որ այդ դեպքում որևէ նոր առաջարկ դառնում է անիմաստ և անօգտակար:

Մյուս կողմից՝ ինչո՞ւ է Տեր-Պետրոսյանն առաջ քաշում նոր հանձնաժողով ստեղծելու խնդիրը, երբ Ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցի կազմակերպման նպատակով հանձնաժողով կա, այն գործում է դեռևս 2011-ից և կարծես, բացի Տեր-Պետրոսյանից, Սփյուռքում և Հայաստանում այդ հանձնաժողովի ձևաչափն ու լեգիտիմությունը որևէ մեկը կասկածի տակ չի դրել:

Սրանք զուտ դետալներ չեն, այլ ամբողջացնում են ոչ միայն հռչակագրի քաղաքական և համահայկական նշանակությունը զրոյացնելու, այլև Հայաստան-Սփյուռք հարաբերություններում նոր բաժանարարներ անցկացնելու միտումները: Այլ կերպ հնարավոր չէ որակել, օրինակ, Սփյուռքից առանձին անհատների ներգրավմամբ Ցեղասպանության հարցում Հայաստանի պաշտոնական դիրքորոշումը հստակեցնելու և այն համապատասխան ուղերձի միջոցով միջազգային հանրությանը մատուցելու նրա գաղափարը: Նման խնդիր դնելն ինքնին նշանակում է օրակարգից հանել արդեն ընդունված Հռչակագիրը, որովհետև այնքանով, որքանով նախագահը ստորագրել է այդ փաստաթուղթը, այն արդեն նաև Հայաստանի պաշտոնական դիրքորոշումն է: Երկրորդ՝ առանձին Հայաստանի տեսակետը հստակեցնելու գաղափարն անգամ, էլ չասած` դրանից բխող որևէ տեքստի մշակում, նշանակում է, որ Հայաստանի տեսակետներն այդ հարցում Սփյուռքի մոտեցումներից տարբերվում են կամ պետք է տարբերվեն: Ըստ այդմ՝ Սփյուռքը տվյալ դեպքում գործում է Հայաստանի շահերի դե՞մ: Մյուս կողմից` իբրև խորհրդակցական հանձնաժողովի պոտենցիալ անդամներ՝ Տեր-Պետրոսյանը ներկայացնում է այնպիսի թեկնածություններ, որոնք կիսում են բացառապես իր հայտնի և Սփյուռքի քաղաքական շրջանակներում մեծ մասամբ մերժելի գաղափարները: Որքան էլ հետաքրքրական է, այդ ցանկում ՀՅԴ-ն ներկայացնող որևէ անուն չկա՝ չնայած Սփյուռքում այդ կուսակցության մասշտաբային ներկայացվածությանը և հսկայական քաղաքական դերակատարությանը:

Հարց է առաջանում՝ ո՞րն է նման բծախնդիր ընտրողականության պատճառը: Այն, որ Տեր-Պետրոսյանն ի՞նքն է մերժում բոլորի տեսակետը և համառորեն ձգտում բոլորի վզին փաթաթել սեփակա՞նը, թե՞ մեծահոգաբար դա անելու իրավունքը վերապահում է նախագահին: Տեր-Պետրոսյանը չի կարող չհաշվարկել, որ իր առաջարկած ձևաչափով որևէ հանձնաժողովի աշխատանք դատապարտված է ձախողման, քանի որ դժվար է հավատալ, որ նման հանձնաժողովը կարող է կոնսենսուսի հասնել գաղափակարական և սկզբունքային տարբերությունների պատճառով: Իսկ դա նշանակում է տապալել որևէ կառուցողական գործընթաց և ազգային միասնականության դրսևորման որևէ հնարավարություն: Մնում է եզրակացություններ կատարել, թե ինչո՞ւ է դրան ձգտում Տեր-Պետրոսյանը:

Գևորգ Դարբինյան