Պարտադիր բաղադրիչի սահմանադրականության վիճարկման դիմում

Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրական Դատարան

դիմող' Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովի պատգամավորներ

Ներկայացուցիչներ'

Արծվիկ Մինասյան (անձնագիր AM 0244424,  տրված 26.04.2011թ., 001-ի կողմից, հասցե՝   ք. Երևան, Վրացական 4-րդ նրբ. 5-րդ շենք, բն. N20),

Արտակ Զեյնալյան (անձնագիր՝ AK 0482979, տրված 12.04.2010թ., 004-ի կողմից, հասցե՝ ք. Երևան, Հր. Քոչար 16-18),

Մերի Խաչատրյան (անձնագիր՝AG0510545, տրված 02.07.2005թ. 011-ի կողմից, հասցե՝ ք.Երևան, Թափաբաշ 1-ին, տուն 9):

Դիմում

            ՙԿուտակային կենսաթոշակների մասին՚ Հայաստանի Հանրապետության օրենքի (տեքսն ըստ http://www.arlis.am-աղբյուրի կցվում է) 5-րդ, 7-րդ, 8-րդ, 37-րդ, 38-րդ, 45-րդ, 49-րդ և 86-րդ հոդվածների դրույթների՝ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության համապատասխանության հարցի (Սահմանադրությանը հակասող և անվավեր ճանաչելու) մասին:

Ներկայացուցիչներ՝

                                   Արծվիկ Մինասյան

                                    Արտակ Զեյնալյան

                                    Մերի Խաչատրյան

1. Վեճի բնույթը և Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրական Դատարան դիմելու իրավունքը

1.1      Սույն դիմումը ներկայացվում է Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 100-րդ հոդվածի 1-ին կետով, 101-րդ հոդվածի 3-րդ կետով, Հայաստանի Հանրապետության ԱԺ կանոնակարգ օրենքի 110.1-րդ հոդվածով, ՙՍահմանադրական Դատարանի մասին՚ Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 25-րդ, 34-րդ, 47-րդ և 68-րդ հոդվածներում ամրագրված դրույթների հիման վրա:

1.2      Դիմումը ներկայացվում է Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 1, 3, 6, 8, 14.1, 31, 34, 36, 37, 42, 45, 48 և 117-րդ հոդվածներին, ՙԿուտակային կենսաթոշակների մասին՚ Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 5-րդ, 7-րդ, 8-րդ, 37-րդ, 38-րդ, 45-րդ, 49-րդ և 86-րդ հոդվածների դրույթների համապատասխանության հարցը որոշելու խնդրանքով:

1.3      Դիմումում արծարծված հարցերն ունեն սկզբունքային սահմանադրաիրավական նշանակություն և դիմումի ներկայացումը նպատակ է հետապնդում բացառել Սահմանադրության պահանջների խախտումներով օրենսդրության կիրառումը և ստեղծել կոնկրետ իրավական հիմքեր համերաշխ հասարակությունում յուրաքանչյուրի համար բավարար կենսամակարդակ ապահովելու պետության պարտավորության իրականացման համար:

2. Վիճարկվող դրույթների վերլուծությունը

2.1 Կենսաթոշակային համակարգի բարեփոխումների անհրաժեշտությունն ու կենսաթոշակային նոր համակարգի նկարագրությունը ներկայացված է ՙՀայաստանի Հանրապետության կենսաթոշակային բարեփոխումների ծրագիրը և կենսաթոշակային բարեփոխումների իրականացումն ապահովող միջոցառումների ժամանակացույցը հաստատելու մասին՚ Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2008 թվականի նոյեմբերի 13-ի թիվ 1487-Ն որոշմամբ (այսուհետև' Ծրագիր): Բարեփոխումների անհրաժեշտությունը պայմանավորվեց կենսաթոշակային համակարգի ֆինանսական կայունության (այդ թվում՝ մեկ կենսաթոշակառուին բաժին ընկնող մոտ մեկ աշխատող հարաբերակցությունը),  կենսաթոշակների ադեկվատության (փոխհատուցման գործակցի) և այլ հիմնախնդիրներով, որոնք հետևանք են Հանրապետության առջև ծառացած ժողովրդագրական խնդիրների (ՙբնակչության ծերացում՚), մեծ ծավալների հասնող ոչ ֆորմալ տնտեսության առկայության և եկամուտների արագընթաց վերականգնողական աճի: Ծրագրով նկարագրվեց կենսաթոշակային նոր՝ բազմաստիճան համակարգը՝ բաղկացած 4 աստիճաններից: Կենսաթոշակային համակարգի «0՚ աստիճանից վճարվելու է սոցիալական կենսաթոշակը: 1-ին աստիճանից վճարվելու է աշխատանքային կենսաթոշակը (ընդ որում, տարիքային աշխատանքային կենսաթոշակի իրավունք տվող նվազագույն աշխատանքային ստաժը 5 տարվա փոխարեն սահմավեց 10 տարի): 2-րդ աստիճանից վճարվելու է պարտադիր կուտակային կենսաթոշակը, 3-րդ աստիճանից՝ կամավոր կուտակային կենսաթոշակը: Ծրագրով նախատեսված կենսաթոշակային համակարգի բարեփոխումների վերաբերյալ օրենսդրական փաթեթն ընդունվեց ՀՀ Ազգային ժողովի կողմից 2010 թվականի դեկտեմբերին: Համակարգի ներդրմանը նպատակաուղղված շուրջ 50 օրենքների ընդունումից հետո մինչև օրս դրանք (հանրագումարային) տասնյակ անգամներ փոփոխությունների են ենթարկվել:

2.2 Նոր համակարգի առանցքային տարրերից մեկը համարվեց պարտադիր կուտակային բաղադրիչը, որի գործարկումը նախատեսված է 2014 թվականի հունվարի 1-ից: Այս բաղադրիչը ներկայացվում է ՙԿուտակային կենսաթոշակների մասին՚ Հայաստանի Հանրապետության օրենքով (այսուհետև' նաև Օրենք), որի հետ համակարգային կապի մեջ գտնվող 2010 թվականի դեկտեմբերի 22-ին ընդունված ՙՊետական կենսաթոշակների մասին՚ ՀՀ օրենքի (ՀՕ-243-Ն) 1-ին հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն, պարտադիր կուտակային կենսաթոշակային բաղադրիչը օրենքով սահմանված պարտադիր կուտակային վճարների ու դրանց ներդրումից ստացված եկամուտների հաշվին անձանց տարիքային աշխատանքային կենսաթոշակի իրավունք տվող տարիքը լրանալու դեպքում ապահովում է կուտակային կենսաթոշակով:

2.3 Օրենքի 5-րդ հոդվածի համաձայն, պարտադիր կուտակային բաղադրիչին պարտադիր կարգով մասնակցում են 1974 թվականի հունվարի 1-ին և դրանից հետո ծնված վարձու աշխատողները, նոտարները և անհատ ձեռնարկատերերը: Ընդ որում, նշված անձինք պարտավոր են կուտակային վճարներ կատարել նաև պայմանագրային եկամուտներից' Օրենքով սահմանված դրույքաչափով (Օրենքը նախատեսում է դրույքաչափի կիրառում Օրենքի հետ թղթակցող ՙԵկամտային հարկի մասին՚ ՀՀ օրենքով նախատեսված ստացման եթակա հարկվող եկամտից, որպես բազային եկամուտ): Ընդ որում, պարտադիր կուտակային վճարները հավաքագրելիս հարկվում են, այսինքն եկամտային հարկի հարկման բազայից չեն նվազեցվում:

2.3 Օրենքի 7-րդ հոդվածի համաձայն, պարտադիր կուտակային համակարգի մասնակիցները, սկսած 2014 թվականի հունվարի 1-ից, վճարում են կուտակային վճար: Այն անձանց համար, ովքեր 2014 թվականի հունվարի 1-ից պարտադիր կուտակային համակարգի մասնակից են դարձել պարտադրության սկզբունքով, կուտակային վճարների դրույքաչափը սահմանվում է աշխատավարձի և դրան հավասարեցված եկամուտների 10 տոկոսի չափով, որի կեսը կամ աշխատավարձի և դրան հավասարեցված եկամուտների 5 տոկոսը, բայց ոչ ավելի, քան 25000 դրամը, վճարում է պետությունը (այսինքն' եթե աշխատավարձը ցածր է 500.000 դրամից, ապա պետությունը կվճարի այդ գումարի 5 տոկոսի չափով, իսկ 500.000-ից բարձր աշխատավարձի դեպքում՝ պետության մասնակցությունը կկազմի ամսական 25.000 դրամ' յուրաքանչյուր աշխատողի համար: Այսպիսով, 500.000-ից բարձր աշխատավարձ ստացող անձանց կողմից փաստացի կատարվող կուտակային վճարը կգերազանցի իրենց աշխատավարձի 5 տոկոսը): Օրենքի 7-րդ հոդվածի հետ թղթակցող Օրենքի 8-րդ հոդվածի համաձայն, մասնակիցների համար (անունից) կուտակային վճարները հաշվարկելու և փոխանցելու պարտականությունը կրում են գործատուները' որպես հարկային գործակալ:

2.4 Օրենքի 37-րդ և 38-րդ հոդվածների համաձայն, պարտադիր կուտակային կենսաթոշակային բաղադրիչի մասնակիցները պարտավոր են ընտրել որևէ կենսաթոշակային ֆոնդ և մասնակիցների ռեեստրը վարողին ներկայացնել կենսաթոշակային ֆոնդի ընտրության դիմում: Ընդ որում, յուրաքանչյուր դեպքում մասնակիցը կարող է ընտրել միայն մեկ ֆոնդ: Նույն ժամանակահատվածում մասնակցի համար (օգտին) կատարվող յուրաքանչյուր կուտակային վճար (վճարներ) չի (չեն) կարող միաժամանակ ուղղվել մեկից ավելի կենսաթոշակային ֆոնդերի: Ընդ որում, Օրենքի եզրափակիչ դրույթների՝ 86-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն, պարտադիր կուտակային բաղադրիչի մասնակիցները մինչև 2014 թվականի հունվարի 1-ը պետք է կատարեն կենսաթոշակային ֆոնդի և կենսաթոշակային ֆոնդի կառավարիչի ընտրություն:

2.5 Օրենքի 45-րդ հոդվածի համաձայն, կենսաթոշակային ֆոնդի կառավարիչը պարտադիր կենսաթոշակային ֆոնդի կառավարման համար պարտադիր կենսաթոշակային ֆոնդի ակտիվներից գանձում է վճար (կառավարչի պարգևավճար)՝ Օրենքի 47-րդ հոդվածում նշված չափով:

2.6 Օրենքի 49-րդ հոդվածի համաձայն, Օրենքի 5-րդ հոդվածով նախատեսված մասնակիցների կատարած պարտադիր կուտակային վճարների ամբողջ գումարի' ճշգրտված տարեկան գնաճով, վերադարձելիությունը երաշխավորվում է: Վերադարձելիությունը գումարի 20 տոկոսով երաշխավորում է Օրենքի հիման վրա ստեղծված երաշխիքային ֆոնդը, իսկ մնացած 80 տոկոսով' Հայաստանի Հանրապետությունը:

2.7 Օրենքի վերը նշված դրույթները համադրելով Սահմանադրության հետ և իրականացնելով պարզ վերլուծություն կարող ենք եզրահանգել, որ

ա. Սահմանելով անձի չհարկված աշխատավարձից պարտադիր կուտակային 5-10 տոկոս վճար, Օրենքի 7-րդ և դրա հետ թղթակցվող 45-րդ հոդվածներով խախտվում է Սահմանադրությամբ պաշտպանվող անձի սեփականության իրավունքը: Սահմանադրության 8-րդ և 31-րդ հոդվածների համաձայն, Հայաստանի Հանրապետությունում ճանաչվում և պաշտպանվում է սեփականության իրավունքը: Յուրաքանչյուր ոք իրավունք ունի իր հայեցողությամբ տիրապետելու, օգտագործելու, տնօրինելու և կտակելու իր սեփականությունը։ Սեփականության իրավունքի իրականացումը չպետք է վնաս պատճառի շրջակա միջավայրին, խախտի այլ անձանց, հանրության և պետության իրավունքներն ու օրինական շահերը: Ոչ ոքի չի կարելի զրկել սեփականությունից, բացառությամբ դատական կարգով՝ օրենքով նախատեսված դեպքերի: Սեփականության օտարումը հասարակության և պետության կարիքների համար կարող է կատարվել միայն բացառիկ՝ գերակա հանրային շահերի դեպքերում, օրենքով սահմանված կարգով, նախնական համարժեք փոխհատուցմամբ: Այն, որ աշխատավարձը հանդիսանում է անձի սեփականությունը արձանագրել է նաև Սահմանադրական դատարանը իր 2006 թվականի ՍԴՈ 649 որոշմամբ, ընդգծելով, որ աշխատավարձը քաղաքացու վաստակած միջոցներ են և նրա սեփականությունը: Ակնհայտ է, որ պարտադիր կուտակային վճարը որևէ առնչություն չունի գերակա հանրային շահի հետ: Հետևաբար Սահմանադրությամբ նշված հիմքերից դուրս որևէ սահմանափակում չի կարող լինել իրավական:

բ. կուտակային վճարը գանձելու և մասնավոր կենսաթոշակային հիմնադրամին ուղղելու Օրենքով պարտադրվող նորմը հակասության մեջ է մտնում Սահմադրության 45-րդ հոդվածի հետ, որի համաձայն յուրաքանչյուր ոք պարտավոր է օրենքով սահմանված կարգով և չափով մուծել հարկեր, տուրքեր, կատարել պարտադիր այլ վճարումներ: Օրենքի 8-րդ հոդվածի հիմքով պարտադիր կուտակային վճարի գանձումն ու փոխանցումը կատարվում է հարկման համակարգով: Ինչպես ամրագրված է Սահմանադրական դատարնի 2008 թվականի մայիսի 13-ի ՍԴՈ 753-րդ որոշման մեջ Սահմանադրության 45 հոդվածում նշված պարտադիր այլ վճարումները, հարկերից և տուրքերից տարբերվելով հանդերձ, վերջիններիս հետ պետք է ունենան ընդհանուր հատկանիշներ: Հարկային օրենսդրության վերլուծության արդյունքների հիման վրա սահմանադրական դատարանն արձանագրում է, որ Սահմանադրության 45-րդ հոդվածում մատնանշված պարտադիր վճարները (ա) կրում են հանրային իրավական բնույթ, այսինքն' սահմանվում և վճարվում են հանրային իրավական բնույթի հասարակական հարաբերությունների շրջանակներում և (բ) նախատեսված են պետական կամ համայնքային բյուջե մուտքագրվելու համար: Հետևաբար, Օրենքով նախատեսված պարտադիր կուտակային վճարի սահմանումը, գանձումն ու փոխանցումը մասնավոր կենսաթոշակային հիմնադրամներին հակասում է Սահմանադրության 45-րդ հոդվածի պահանջներին: Իսկ եթե այն Սահմանադրության հիշյալ հոդվածի կարգավորումից դուրս պահանջ է, ապա պարզ չէ, թե Սահմանադրության որ նորմով է պարտադրվում կատարել կուտակային վճար:

գ. պարտադիր կուտակային վճար կատարողների շրջանակը սահմանելիս Օրենքը հակասության մեջ է մտնում Սահմանադրության 3-րդ և 14.1-րդ հոդվածների հետ, որոնց համաձայն, մարդը, նրա արժանապատվությունը, հիմնական իրավունքները և ազատությունները բարձրագույն արժեքներ են: Պետությունը սահմանափակված է մարդու և քաղաքացու հիմնական իրավունքներով և ազատություններով՝ որպես անմիջականորեն գործող իրավունք (3-րդ հոդված): Խտրականությունը, կախված գույքային վիճակից, տարիքից կամ անձնական կամ սոցիալական բնույթի այլ հանգամանքներից, արգելվում է (14.1-րդ հոդված):  Մասնավորապես՝ պարտադրող նորմի գործադրումը կապելով տարիքի և գույքային վիճակի հետ, անձը պարտավոր է հաճախ կատարել իր կամահայտնությանը չհամապատասխանող գործողություններ: Մեր համոզմամբ նման նորմի սահմանումը նաև գործող աշխատանքային հարաբերություններում անհարկի և ոչ իրավաչափ միջամտության դրսևորում է, ինչն արգելված է Սահմանադրության 42-րդ հոդվածով, որի համաձայն անձի իրավական վիճակը վատթարացնող օրենքները և այլ իրավական ակտերը հետադարձ ուժ չունեն:

դ. Օրենքով նախատեսված պարտադիր կուտակային բաղադրիչը հակասության մեջ է մտնում սոցիալական պետության Սահմանադրական համակարգի հետ և չի նպաստում Սահմանադրությամբ նախատեսված սոցիալական մի շարք իրավունքների պատշաճ իրականացմանը: Սահմանադրության 1-ին հոդվածի համաձայն, Հայաստանի Հանրապետությունը սոցիալական պետություն է: Մասնավորապես, սոցիալական է կոչվում այն պետությունը, որը ձգտում է իր բնակչության համար ապահովել արժանապատիվ և անվտանգ գոյության պայմաններ, աշխատանք, ինչպես նաև բոլորի համար համեմատաբար մատչելի կենսական հնարավորություններ: Սահմանադրության 34-րդ հոդվածի համաձայն,  յուրաքանչյուր ոք ունի իր և իր ընտանիքի համար բավարար կենսամակարդակի, այդ թվում՝ բնակարանի, ինչպես նաև կենսապայմանների բարելավման իրավունք: Պետությունն անհրաժեշտ միջոցներ է ձեռնարկում քաղաքացիների այս իրավունքի իրականացման համար: Սահմանադրության 37-րդ հոդվածի համաձայն, յուրաքանչյուր ոք ունի ծերության, հաշմանդամության, հիվանդության, կերակրողին կորցնելու, գործազրկության և օրենքով նախատեսված այլ դեպքերում սոցիալական ապահովության իրավունք: Սոցիալական ապահովության ծավալն ու ձևերը սահմանվում են օրենքով: Սահմանադրության 48-րդ հոդվածի համաձայն, մասնավորապես պետության հիմնական խնդիրներից է ապահովել տարեց մարդկանց արժանապատիվ կենսամակարդակը: Պետությունը պարտավոր է իր հնարավորությունների շրջանակներում միջոցներ ձեռնարկել այս խնդրի իրականացման համար: Պետության այս պարտավորության պատշաճ կատարումը ենթադրում է ոչ միայն կենսապայմանների բարելավման համար ակտիվ գործողություններ ձեռնարկելը, այլ նաև քաղաքացիների կենսամակարդակը նվազեցնող գործողություններից ձեռնպահ մնալու պահանջ: Մինչդեռ, չհարկված աշխատավարձի նկատմամբ կիրառվող 5-10 տոկոս պարտադիր վճարի գանձումը ոչ միայն անհամաչափ է, քանի որ հարկված աշխատավարձի նկատմամբ կազմում է 6.61-13 տոկոսը, այլ նաև խտրական է և էականորեն նվազեցնելով անձի կողմից տնօրինվող եկամուտը փաստացի սահմանափակում է սեփական կենսապայմանները բարելավելու անձի սահմանադրական իրավունքը: Խնդիրը սերտորեն առնչվում է նաև ՙԿենսաապահովման նվազագույն զամբյուղի և կենսաապահովման նվազագույն բյուջեի մասին՚ ՀՀ օրենքի 4-րդ և 7-րդ հոդվածով նախատեսված պահանջների իրականացման հետ, որոնց համաձայն, Հայաստանի Հանրապետությունում կենսաապահովման նվազագույն բյուջեի մեծությունը մասնավորապես հիմք է նվազագույն աշխատավարձի, կենսաթոշակների և սոցիալական այլ վճարների չափերի սահմանման, ինչպես նաև չհարկվող եկամտի չափը որոշելու համար: Հետևաբար, աշխատավարձի բոլոր մակարդակներից առանց կենսաապահովման նվազագույն բյուջեի չափով (ըստ էության ընտանիքի յուրաքանչյուր անդամի հաշվով) նվազեցում չկատարելով պարտադիր կուտակային վճարի նման չափերի սահմանումը աշխատավարձի ցածր մակարդակի պայմաններում շեշտակիորեն վատթարացնում է անձի կենսապայմանները: Բացի այդ, նվազագույն աշխատավարձ ստացող անձանց դեպքում՝ պարտադիր կուտակային վճարի գանձումը կհանգեցնի նաև ՙՆվազագույն ամսական աշխատավարձի մասին՚ ՀՀ օրենքով նախատեսված նվազագույն աշխատավարձի մեծությունից անձի կողմից ավելի փոքր եկամուտ ստանալուն, քանի որ պարտադիր կուտակային վճարը ըստ նշված օրենքի 4-րդ հոդվածի դերակատար չէ նվազագույն աշխատավարձը սահմանելիս:

Ընդ որում, Սահմանադրության 117-րդ հոդված 3-րդ մասի պահանջի համաձայն, Սահմանադրության փոփոխություններն ուժի մեջ մտնելուց հետո (2005 թվականի դեկտեմբերի 5-ից) Սահմանադրությամբ սահմանված սոցիալական իրավունքները գործում են համապատասխան օրենքներով սահմանված ծավալով: Ըստ Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրության գիտագործնական մեկնաբանությունների («ՀՀ Սահմանադրության մեկնաբանություններ» գիտագործնական ժողովածու («Իրավունք», 2010թ.), սոցիալական ոլորտում պետությունն ստանձնելով որոշակի հանրային-իրավական պարտավորություններ' չի կարող կամայականորեն հրաժարվել դրանց կատարման պարտականությունից:, սոցիալական ոլորտում պետությունն ստանձնելով որոշակի հանրային-իրավական պարտավորություններ' չի կարող կամայականորեն հրաժարվել դրանց կատարման պարտականությունից: Սոցիալական պաշտպանության մակարդակի իջեցումը կամ նվազեցումը չի համապատասխանում սոցիալական պետության և արդարության հրամայականների պահանջներին: Իսկ պետության ֆինանսական հիմնախնդիրներն անթույլատրելի է լուծել սոցիալական իրավունքների սահմանադրական երաշխիքների հաշվին:

ե. Օրենքով նախատեսված պարտադիր կուտակային բաղադրիչում կենսաթոշակների բաշխողական կամ սերունդների համերաշխության համակարգից պարտադիր անցում է կատարվում անհատական կամ ՙինքնաֆինանսավորվող՚ կուտակային համակարգին, որն իր հերթին  հակասության մեջ է մտնում նաև Սահմանադրության 36-րդ հոդվածի հետ: Այս հոդվածի համաձայն,  չափահաս աշխատունակ անձինք պարտավոր են հոգ տանել իրենց անաշխատունակ և կարիքավոր ծնողների համար: Ըստ էության Սահմանադրության 36-րդ հոդվածը, հիմք ընդունելով Սահմանադրության նախաբանը, պաշտպանում է յուրաքանչյուր ընտանիքում և քաղաքացիական հասարակությունում սերունդների համերաշխության գաղափարը, որը կենսաթոշակային ապահովության ոլորտում, որպես անաշխատունակ անձանց սոցիալական պաշտպանության համակարգ կիրառվում է որպես սերունդների համարեշխության սկզբունքի հիման վրա ձևավորված բաշխողական համակարգ:

զ. բացի այդ, պետության պարտավորությունը արժանապատիվ կենսաթոշակ ապահովելու մասով չի կարող վերաբերել միայն առանձին վերցրած սերունդի: Կարծում ենք, այս մտահոգությունն էր, որ Ծրագրի 35-րդ կետի համաձայն, 1-ին աստիճանը ներկայացնող աշատանքային կենսաթոշակի ենթահամակարգում  հիմնական կենսաթոշակի չափը և ապահովագրական (աշխատանքային) ստաժի մեկ տարվա արժեքը պետք է սահմավեր Հայաստանի Հանրապետության կառավարության կողմից' նկատի ունենալով այն, որ սկսած 2012 թվականից' միջին աշխատանքային կենսաթոշակը պետք է համապատասխաներ կենսաապահովման նվազագույն բյուջեի չափին: Սկսած 2012 թվականից' աշխատանքային կենսաթոշակը հաշվարկելու համար' ապահովագրական (աշխատանքային) ստաժի մեկ տարվա արժեքը, իսկ 2018 թվականից' նաև հիմնական կենսաթոշակը կինդեքսավորվեն սպառողական գների ինդեքսով (ՍԳԻ): Կոնկրետ ժամկետով այս պայմանները սակայն վերացվեցին ՀՀ կառավարության 2011 թվականի նոյեմբերի 11-ի թիվ 1491-Ն որոշմամբ: Արդյուքում, ներկա կենսաթոշակառուներին չապահովելով արժանապատիվ կենսաթոշակով, կուտակային պարտադիր բաղադրիչը չի երաշխավորում դրա գործադրման դեպքում նաև ապագա սերունդների արժանապատիվ կենսաթոշակ ստանալու հնարավորությունը: Այն, որ Օրենքի 49-րդ հոդվածի համաձայն, մասնակիցների կատարած պարտադիր կուտակային վճարների ամբողջ գումարի' ճշգրտված տարեկան գնաճով, վերադարձելիությունը 80 տոկոսվ երաշխավորում է Հայաստանի Հանրապետությունը, հակասության մեջ է մտնում ՙԲյուջետային համակարգի մասին՚ ՀՀ օրենքի 11-րդ հոդվածի հետ, որի համաձայն տվյալ բյուջետային տարում երաշխավորվող պարտավորությունների ընդհանուր գումարը (բացառությամբ Հայաստանի Հանրապետության անունից կնքված միջազգային պայմանագրերով նախատեսված երաշխիքների) չի կարող գերազանցել նախորդ բյուջետային տարվա պետական բյուջեի հարկային եկամուտների 10 տոկոսը: Պարզագույն հաշվարկներն անգամ վկայում են, որ կուտակվող միջոցները մի քանի անգամ գերազանցելու են օրենքով նախատեսված սահմանափակումը: Հետևաբար, նշված երաշխիքը համաչափ և իրական չէ:

2.8 Վերը նշված վերլուծությունը փաստում է, որ պարտադիր կուտակային բաղադրիչ ներդրմանը վերաբերող Օրենքի նշված հոդվածները հակասության մեջ են մտնում Սահմանադրությամբ պաշտպանվող արժեքների և ներկայացվող պահանջների հետ, իսկ  Սահմանադրության 6-րդ հոդվածի համաձայն, Սահմանադրությունն ունի բարձրագույն իրավաբանական ուժ, և նրա նորմերը գործում են անմիջականորեն: Օրենքները պետք է համապատասխանեն Սահմանադրությանը: Այլ իրավական ակտերը պետք է համապատասխանեն Սահմանադրությանը և օրենքներին։

2.9 Բացի վերը նշված բովանդակային խնդիրներից լրացուցիչ քննարկման են ենթակա նաև պարտադիր կուտակային բաղադրիչի ներդրման սոցիալ-տնտեսական, բարոյահոգեբանական, տեղեկատվական և ենթակառուցվածքային համապատասխանության հիմնախնդիրները: Մասնավորապես՝

ա. կենսաթոշակային համակարգի բարեփոխումներում պարտադիր կուտակային բաղադրիչի գործադրումը սերտորեն առնչվում է նաև իրականացվող սոցիալ-տնտեսական քաղաքականության հետ, որի հետ կապը մասնավորապես ամրագրված էր դեռևս 2002 թվականի նոյեմբերի 19-ին ընդունված ՙՊետական կենսաթոշակների մասին՚ ՀՀ օրենքի 76-րդ հոդվածով և որն ուժը կորցրեց 2010 թվականի դեկտեմբերի 22-ին ընդունված ՙՊետական կենսաթոշակների մասին՚ ՀՀ օրենքով:

բ. ինչպես վկայում է նաև միջազգային փորձը, պարտադիր կուտակային կենսաթոշակային համակարգին բնորոշ են ֆինանսական և աշխատանքային շուկաներից, ժողովրդագրական վիճակից, մասնագիտական կարողություններից, վարձատրության համակարգից, կորպորատիվ կառավարման համակարգից, տնտեսության ոչ բավարար մրցակցային վիճակից բխող ռիսկեր: Հայաստանի պարագայում այս համակարգի բացասական դրսևորումներն առավել ակնհայտ են դառնում ֆինանսական շուկաների անհամաչափ կայացման և այդ շուկայում առկա բարձր ռիսկի, կորպորատիվ կառավարման համակարգի անկատար և ժողովրդագրական վատթարացող վիճակի, գործազրկության խիստ բարձր աստիճանի, գյուղատնտեսության ոլորտում չափազանց մեծ զբաղվածների, աշխատանքի ցածր արտադրողականության և վարձատրության անարդար համակարգի, աղքատության բարձր մակարդակի և տնտեսության խիստ անբավարար մրցակցային և այլ պայմանների առկայության դեպքում: Փաստորեն, բազմաստիճան կենսաթոշակային համակարգի, հատկապես դրա պարտադիր կուտակային բաղադրիչի Հայաստանում ընդունված մոդելը՝ իր մանրամասնություններով միջազգային պրակտիկայում աննախադեպ է՝ դրանից բխող յուրահատուկ ռիսկերով: Պարտադիր կուտակային բաղադրիչ ընդունված մոդելը չի ապահովում կենսաթոշակային համակարգի առջև ծառացած խնդիրների ամբողջական լուծումը:

գ. Ծրագրով նախատեսված մի շարք գործողություններ չեն ձեռնարկվել ժամանակին, որի արդյունքում ժամանակացույցով նախատեսված ժամկետում՝ մինչև 2013 թվականի հուլիսի 1-ը լիացենզավորված չեն եղել պարտադիր կուտակային վճարների կառավարիչները, գրանցված չեն եղել կենսաթոշակային հիմնադրամները, ինչպես նաև հանրությունը բավարար չափով իրազեկված չէ, չի տիրապետում ընդհանուր և մասնագիտական գիտելիքների, հանրությունը չունի բավարար վստահություն, որի վկայությունն է Հայաստանի Հանրապետության կառավարության պատվերով ՙԱյ Փի Էս Սի՚ քաղաքական և սոցիոլագոիական հետազոտությունների խորհրդատվական ինստիտուտի միջոցով իրականացված և 2013 թվականի հուլիսի 12-ին հրապարակված հարցումները, որոնց համաձայն, նոր կենսաթոշակային համակարգը որպես ձեռք բերում գնահատել է հարցվածների ընդամենը 1.6%-ը:

դ. նշված հիմնախնդիրների լուծման ճանապարհ կարող է համարվել այն, որ անհրաժեշտ է շահագրգիռ հասարակական, փորձագիտական միավորումների ներգրավմամբ իրականացնել կենսաթոշակային համակարգերի նոր սցենարների (այդ թվում՝ պարտադիր կուտակային բաղադրիչը հանելու և/կամ այլ պայմաններով վերանայելու դեպքում նոր համակարգի) մշակման, կամավոր կուտակային համակարգը նոր գործիքներով խրախուսելու, կենսաթոշակային համակարգի բարեփոխումներից բխող ռիսկերի նվազեցման կամ չեզոքացման, ինպես նաև նոր համակարգի վերաբերյալ օրենսդրության՝ Սահմանադրության հետ համապատասխանեցնելու աշխատանքներ: Ընդ որում, հաշվի առնելով կենսաթոշակային համակարգի ներդրման կարևորությունը որպես ներկա և ապագա սերունդների սոցիալական իրավունքների ապահովման համակարգ էական է համակարգի ներդրման օրենսդրության ընդունումը հանրաքվեի միջոցով՝ ՙՀանրաքվեի մասին՚ Հայաստանի Հանրապետության օրենքով նախատեսված որևէ մեխանիզմի կիրառմամբ:

2.10 Վերը նշված իրղությունների ներքո Օրենքի 86-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն, պարտադիր կուտակային բաղադրիչի մասնակիցները մինչև 2014 թվականի հունվարի 1-ը պետք է կատարեն կենսաթոշակային ֆոնդի և կենսաթոշակային ֆոնդի կառավարիչի ընտրությունը: Այն դեպքում, երբ ՙԻրավական ակտերի մասին՚ Հայաստանի Հանարապետության օրենքի 45-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն նորմատիվ իրավական ակտերում չպետք է կիրառվեն նորմեր, որոնց կատարումն անհնար է, կամ որոնց չկատարման համար իրավական հետևանքներ նախատեսված չեն:

3.  Առ այդ, Բարձր Դատարանից խնդրում ենք'

3.1 Որոշել ՙԿուտակային կենսաթոշակների մասին՚ Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 5-րդ, 7-րդ, 8-րդ, 37-րդ, 38-րդ, 45-րդ, 49-րդ և 86-րդ հոդվածների դրույթների՝ Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 1, 3, 6, 8. 14, 14.1, 31, 34, 36, 37, 42, 45, 48 և 117-րդ հոդվածների պահանջներին համապատասխանության հարցը:

3.2 Հաշվի առնելով խնդրի հասարակական մեծ հնչեղությունը և հիմք ընդունելով ՙՍահմանադրական դատարանի մասին՚ ՀՀ օրենքի 98-րդ հոդվածի 6-րդ մասը, գործի դատաքննությունն իրականացնել բանավոր ընթացակարգով:

3.2 Մինչև գործի դատաքննության ավարտը կասեցնել ՙԿուտակային կենսաթոշակների մասին՚ ՀՀ օրենքի պարտադիր կուտակային վճարներ կատարելու պարտավորությանը վերաբերող և դրանց հետ համակարգային կապի մեջ գտնվող դրույթները, ներառյալ՝ Օրենքի 5-րդ, 7-րդ, 8-րդ, 37-րդ, 38-րդ, 45-րդ, 49-րդ և 86-րդ հոդվածները, քանի որ դրանց՝ 2014 թվականի հունվարի 1-ից ուժի մեջ մտնելու դեպքում՝ մինչև գործի դատաքննության ավարտը 1974 թվականի հունվարի 1-ին և դրանից հետո ծնված աշխատող անձանց համար, ում անվանական աշխատավարձերի բարձրացումը չի փոխհատուցում պարտադիր կուտակային վճարը, կհանգեցնի փաստացի տնօրինվող աշխատավարձի և կենսամակարդակի նվազմանը, քաղաքացիների կողմից կենսաթոշակային ֆոնդի և ֆոնդի կառավարիչի չընտրելու դեպքում՝ օրենքով նախատեսված պահանջի խախտմանը, ինչպես նաև պետության կողմից ստանձնելիք երաշխիքների անհամաչափ բեռնվածությանը: Գտնում ենք, որ սույն դիմումով բարձրացված կարգավորումների և դրանց հետ փոխկապակցված հետևանքների վրա հասնելը նախքան դրանց վերաբերյալ սահմանադրական արդարադատություն իրականացնող մարմնի՝ Սահմանադրական դատարանի դիրքորոշումը՝ իրավաչափ չէ, ինչպես նաև հարիր չէ ժողովրդավարական հասարակությանը: Այն կարող է ունենալ նաև բացասական սոցիալ-տնտեսական այլ դրսևորումներ (մեկ աշխատատեղի ինքնարժեքի, գների, գործազրկության մակարդակների և արտագաղթի աճ, թողարկման ծավալների նվազում, թաքնված զբաղվածության և սև աշխատավարձերի աճ  գործադուլների և սոցիալական այլ բողոքների առաջացում և այլն):