Ինչո՞ւ Էրդողանը «քցեց» Ղարիբաշվիլիին և Փաշինյանին. Տարասով

Ղարաբաղյան ուղղությամբ իրավիճակը մնում է փակուղային: Չկա խոստացված համապարփակ խաղաղության համաձայնագիր Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև՝ Ղարաբաղյան հակամարտությունը վերջնականապես դադարեցնելու համար: Սահմանների խնդիրը նույնպես չի լուծվում, ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը լռում է, քանի որ Բաքուն և Երևանը հավատարիմ են Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի վերաբերյալ փոխադարձ բացառիկ դիրքորոշումներին: Այժմ, ըստ ամենայնի, ձախողվել է նաև Վրաստանի վարչապետ Իրակլի Ղարիբաշվիլիի միջնորդական առաքելությունը. գրում է ռուս քաղաքագետ Ստանիսլավ Տարասովը։

«Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը լրագրողներին սենսացիոն նորություններ է ներկայացրել Աթաթուրքի օդանավակայանում կայացած մամուլի ասուլիսի ժամանակ՝ նախքան ԱՄՆ մեկնելը, որտեղ մասնակցելու է ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի 76-րդ նստաշրջանին: Պարզվում է՝ Վրաստանի վարչապետ Իրակլի Ղարիբաշվիլին նրան է փոխանցել Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի՝ հանդիպելու առաջարկը: Էրդողանի խոսքով՝  «եթե այս հանդիպումը կայանա, ապա Թուրքիան դիվանագիտական հարաբերություններ կհաստատի»: Սակայն Էրդողանը հանդիպման համար պայման է դրել՝ Երևանը պետք է բացի Ադրբեջանի և Նախիջևանի միջև, այսպես կոչված, «Զանգեզուրի միջանցքը»:

Մինչ այս մեկնաբանությունը պատրաստելը, հայկական կողմը պաշտոնապես որևէ կերպ չէր արձագանքել Էրդողանի խոսքերին: Երևանյան հրապարակումները հաստատեցին, որ վերջերս Փաշինյանը պաշտոնական այցով մեկնել էր Վրաստան, որն ավարտվել էր Բաթում քաղաքում, և այնտեղ անցկացրել էր «ոչ պաշտոնական հանդիպում Վրաստանի վարչապետի հետ»: Եվ հետո` տեղեկատվություն դավադրապաշտության տեսությունների կատեգորիայից։ «Ըստ մեր վրացական աղբյուրների՝ այդ օրը Փաշինյանը անսպասելիորեն «անհետացել էր» Բաթումում մոտ 3-4 ժամ, և ո՛չ վրացական կողմը, ո՛չ վարչապետի արարողակարգի աշխատակիցները չգիտեին նրա գտնվելու վայրի մասին,-գրում է «Փաստ»-ը:- Ո՞վ էր նրան այդ ժամանակ ուղեկցում կամ ընդհանրապես ուղեկցո՞ւմ էր, չկարողացանք պարզել: Հայտնի չէ նաև, թե որտեղ էր Փաշինյանն այս ընթացքում»: Սա հուշում է, որ Բաթումում վարչապետը կարող էր հանդիպել թուրք էմիսարի հետ, որը կարող էր կազմակերպվել միայն Վրաստանի մասնակցությամբ և միջնորդությամբ: Բայց նույնիսկ դա սենսացիա չէ: Ավելի վաղ Թբիլիսին համաձայնել էր հանդես գալ որպես միջնորդ Հայաստանի և Թուրքիայի միջև հարաբերությունների կարգավորման գործընթացում, ինչը, ըստ Ղարիբաշվիլիի, «կայունություն կապահովեր ամբողջ տարածաշրջանում»:

Ինտրիգն այլ է: Փաստն այն է, որ Հայաստանում խորհրդարանական ընտրություններից հետո Փաշինյանն ասել է, որ Երևանը «Թուրքիայից ստացել է դրական ազդակներ տարածաշրջանում խաղաղություն հաստատելու համար»: Նրա խոսքով՝ «մենք կգնահատենք այս ազդանշանները, դրական ազդանշաններին կպատասխանենք դրական ազդանշաններով»: Ավելին՝ Հայաստանի նոր կառավարության ծրագրում նախանշված էր թեզը Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորման անհրաժեշտության մասին: Այս քաղաքականությունը մեթոդաբանորեն բխում է 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի խաղաղության պայմանագրի այն դրույթներից, որը նախատեսում է տարածաշրջանում կապի միջանցքների ապաշրջափակում, և դրան հնարավոր չէ հասնել առանց Երևանի, Անկարայի և Բաքվի հարաբերությունների նորմալացման: Իհարկե, միևնույն ժամանակ, գերադասելի կլիներ, որ հայկական դիվանագիտությունը չկապեր իր հարաբերությունները Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ մեկ փաթեթում: Ավելին՝ Էրդողանը օտարերկրյա դեսպանների հետ զրույցում հայտարարել էր, որ «հարավկովկասյան տարածաշրջանում երկարաժամկետ խաղաղության պայմաններ են ստեղծվել», և «այդ պայմանները ծագել են Լեռնային Ղարաբաղի օկուպացիայի ավարտից հետո»:

Այս իրավիճակում բաց կամ փակ դիվանագիտության միջոցով երրորդ կողմերի միջնորդությամբ երկու երկրների միջև «կամուրջներ կառուցելը» բնական գործընթաց է: Այդ ժամանակ հարց է ծագում այն պատճառների մասին, որոնք դրդել են այնպիսի փորձառու քաղաքական գործչի, ինչպիսին Էրդողանն է, հրապարակայնացնել Ղարիբաշվիլիի միջնորդության փաստը: Թվում է, թե Թուրքիայի առաջնորդը փակ խորհրդակցություններ է անցկացրել իր ադրբեջանցի գործընկեր Իլհամ Ալիևի հետ, որն, ըստ երևույթին, նախաձեռնել է Փաշինյանին Զանգեզուրի միջանցքը բացելու պայման դնելը, որպեսզի Երևանը չթողնի խաղացնել թուրքական խաղաքարտը: Բայց կա մեկ այլ պահ, որը կապված է Անկարայի վրա Վաշինգտոնի ճնշման հետ՝ Երևանի հետ հարաբերությունները կարգավորելու համար, ինչը արդեն իսկ հնարավորություն է տալիս Թուրքիային՝ «հայկական խաղաքարտը» խաղացնել ԱՄՆ-ի հետ հարաբերություններում:

Ինչպես հաղորդում են թուրքական լրատվամիջոցները, Թուրքիայի նախագահի խոսնակ Իբրահիմ Քալընը գաղտնի բանակցություններ է վարել ԱՄՆ նախագահի անվտանգության հարցերով խորհրդական Ջեք Սալիվանի հետ: Տեղեկություններ եղան Անկարայի և Երևանի միջև Փարիզի միջնորդության փորձերի մասին: Այսպիսով՝ Էրդողանի տեղեկատվական արտանետումը պատահական չէ և հուշում է, որ Վրաստանի միջնորդական առաքելության մեջ ինչ-որ բան խափանվել է, և իրադարձությունները սկսել են զարգանալ չպլանավորված սցենարով: Եթե խոսենք տարածաշրջանում ընդհանուր իրավիճակի մասին, ապա, ըստ ամերիկյան Eurasianet հրատարակության, «իրավիճակը փակուղային է»: Չկա խոստացված համապարփակ խաղաղության պայմանագիր՝ համապատասխանաբար ղարաբաղյան հակամարտությունը դադարեցնելու համար, սահմանի խնդիրը լուծված չէ, ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը լռում է, քանի որ Բաքուն և Երևանը հավատարիմ են Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի վերաբերյալ փոխադարձ բացառիկ դիրքորոշումներին:

Այժմ, ըստ ամենայնի, Ղարիբաշվիլիի միջնորդական առաքելությունը նույնպես տապալվել է: Բաքվի ADA համալսարանի պրոռեկտոր Ֆարիզա Իսմայիլզադեն կարծում է, որ «այս պահին» Բաքվի համար նախընտրելի միջնորդը Ռուսաստանն է»: Իսկ Երևանի՞ համար»,– եզրափակել է Տարասովը։