Նստած ենք վարկային ասեղի վրա. ֆինանսատնտեսական ճգնաժամն ավելի է խորանում

Այս տարվա 7 ամսվա սոցիալ-տնտեսական տվյալներն ավելի վատն են, քան հունիսին գրանցված ցուցանիշները: Այս եզրահանգմանն է եկել ՀՅԴ Բյուրոյի տնտեսական հետազոտությունների գրասենյակի պատասխանատու, տնտեսագետ Սուրեն Պարսյանը, որը «Փաստի» հետ զրույցում անդրադարձել է տնտեսական մի շարք հարցերի, առանձնացրել այս փուլում առկա կարևոր հիմնախնդիրները: «Այդ ցուցանիշները վկայում են, որ մեր տնտեսության մեջ ֆինանսատնտեսական ճգնաժամն ավելի ու ավելի է խորանում:

Եթե 2020 թ. հունվար-հունիս ամիսների կտրվածքով 4,7 տոկոս տնտեսական անկում ունեինք, ապա 7 ամսվա տվյալներով այդ ցուցանիշը 5,7 տոկոս է: Հուլիս ամսվա ցուցանիշների մեջ անկումն առավել խորացել է հատկապես ծառայության ոլորտում: Արդյունաբերության ոլորտում ևս անկումը շարունակվում է: Եթե հունվար-հունիս ամիսներին արդյունաբերությունը 1,5 տոկոս աճ ուներ, ապա հունվար-հուլիսին աճը կազմում է 1,3 տոկոս: Այս ոլորտում մենք որոշակի անկում ունենք, ինչը պայմանավորված է հանքարդյունաբերության թվերի ճշգրտմամբ: Մասնավորապես՝ անցած տարի հուլիս ամսին շահագործման հանձնվեց Թեղուտը:

Այս տարվա 6 ամսվա ընթացքում Թեղուտի արտադրանքը թույլ էր տալիս մեր հանքարդյունաբերության մեջ աճ ապահովել, բայց այդ աճը հուլիսից սկսած նվազելու է, ինչն իր բացասական ազդեցությունն է թողնելու տնտեսական ցուցանիշների վրա, քանի որ մեր տնտեսությունը մեծ կախվածություն ունի այս ոլորտից»,-ասաց տնտեսագետը: Հաշվի առնելով վերոնշյալ ցուցանիշները՝ նա հավելեց. «Կառավարության հակաճգնաժամային միջոցառումներն առհասարակ չունեն թիրախավորված նպատակներ:

Բացի այդ, կան վերահսկողության խնդիրներ՝ կապված դրանց կատարման հետ: Մասնավորապես՝ գյուղատնտեսության ոլորտում միլիարդավոր դրամների չափով սուբսիդավորում են իրականացնում, գյուղացիները 1-3 մլն դրամի չափով անտոկոս վարկեր են ստանում, բայց խնդիր կա այդ վարկերի հասցեական օգտագործման տեսանկյունից: Օրինակ՝ դրանք արդյոք ծախսվո՞ւմ են ցանքատարածություններ ավելացնելու համար, թե՞ ոչ:

Որևէ վերահսկողություն չկա: Եվ, մեծ հաշվով, բանկերին ոչ թե հետաքրքրում է, թե ինչ նպատակով է գումարը ծախսվել, այլ հետաքրքրում է վարկունակությունը: Եվ այս իրավիճակում պատահական չէ, որ գյուղատնտեսության ոլորտում անգամ այդքան մեծ ներարկումների դեպքում 2020 թ. երկրորդ եռամսյակի ընթացքում անկում է գրանցվել: 2020 թ. առաջին եռամսյակի համեմատ 2020 թ. երկրորդ եռամսյակում այս ոլորտում արձանագրված անկումը կազմել է 3,2 տոկոս: Ստացվում է՝ գումարները, որոնք դրվել են այս ոլորտում, տեղ չեն հասել:

Եվ ակնհայտ է, որ այս տարի նշված ոլորտում ևս խնդիրներ ենք ունենալու: Բայց մեր հիմնական խնդիրը հատկապես այս տարվա աշնան ամիսներին է ի հայտ գալու, երբ սկսվի վարկային ճգնաժամը: Խնդիրն այն է, որ թե՛ քաղաքացիները, թե՛ բիզնեսները տարբեր վարկեր ձեռք բերելու համար մեծ քանակությամբ անշարժ գույք են գրավադրել բանկերում: Այս ամիսներին շատերը որոշակի պարտքեր են կուտակել: Թեպետ ոմանք օգտվել են որոշակի արձակուրդներից, բայց ակնհայտ է, որ այսպես երկար չի կարող շարունակվել. բանկերը կա՛մ վերցնելու են գրավադրված գույքերը, կա՛մ մարդիկ իրենց շենք- շինությունները, բնակարանները պետք է վաճառքի հանեն:

Այս ամենի հետևանքով աշնան ամիսներին անշարժ գույքի շուկայում զզալի անկում ենք ունենալու»: Անդրադառնալով աշխատավարձերի հատվածում արձանագրված աճին՝ Ս. Պարսյանը նկատեց. «5 ամսվա կտրվածքով մենք միջին անվանական աշխատավարձի 5 տոկոս աճ ունենք, որը հիմնականում ապահովել է պետական, մասնավորապես բարձրաստիճան պաշտոնյաների հատվածը, որոնց աստղաբաշխական պարգևավճարներն ու հավելավճարները նույնն են մնացել: Ամբողջ երկիրը գտնվում է տնտեսական ճգնաժամի մեջ, մարդիկ խնայողություններ են անում, որ կարողանան դիմանալ այս իրավիճակին, բայց բարձրաստիճան պաշտոնյաները շարունակում են նույնքան բարձր աշխատավարձ ստանալ, որքան նախորդ տարի: Սա անարդար է՝ անկախ նրանից, թե ով է իշխանության:

Բացի այդ, շատ կարևոր հանգամանք է այն, թե ի՞նչ արդյունքի համար են ստանում այդ գումարները: Եթե, օրինակ՝ տնտեսական ու սոցիալական բլոկի պատասխանատուները ձախողել են քաղաքականությունը, ինչո՞ւ պետք է պարգևավճար կամ նման բարձր աշխատավարձ ստանան»: Նա շեշտեց, որ կառավարության՝ մինչ այս արված կանխատեսումները, ընդհանուր առմամբ, իրականություն չդարձան: «Ֆինանսների նախարարն ապրիլին կանխատեսում էր, որ տնտեսական անկումը 2 տոկոս է լինելու, մեկ ամիս հետո հայտարարեցին, որ 4 տոկոս կլինի, բայց արդեն 7 ամսվա տվյալներով մենք 5,7 տոկոս անկում ունենք:

Եվ ակնհայտ է, որ այդ անկումը շարունակվելու է նաև հաջորդ ամիսների ընթացքում: Իսկ կառավարության ապրիլի այն կանխատեսումը, թե ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի հետևանքով հարկային հավաքագրումն ընդամենը 169 մլրդ դրամով է պակաս լինելու, բավականին լավատեսական սցենար է: Ըստ էության, կառավարությունը ստիպված է լինելու ֆինանսավորման այլ աղբյուրներ գտնել, քանի որ հարկային մուտքերն ավելի ու ավելի են նվազելու:

Արդեն 7 ամսվա կտրվածքով նախորդ տարվա համեմատ հարկերի 5 տոկոսով ավելի քիչ հավաքագրում ունենք»,-ասաց նա՝ շեշտելով, որ կառավարույունն այս դեպքում երկու ճանապարհ ունի: «Կա՛մ պետք է ծախսերը նվազեցնի, կա՛մ այլընտրանքային ֆինանսավորման աղբյուրներ գտնի: Հաշվի առնելով, որ այս կառավարության ֆինանսիստները աշխատել են նաև նախորդ կառավարության օրոք, լուծումը արտաքին կամ ներքին պարտքի ավելացումն է լինելու:

Գնալու են պետական պարտքի ավելացման ճանապարհով, նոր վարկային փաթեթներ կնքելու առաջարկներ են անելու, ինչին ականատես ենք լինում վերջին ամիսների ընթացքում: Այս տարվա ընթացքում արտաքին պետական պարտքն արդեն հասել է 8 մլրդ դոլարի, որի ավելացման պատճառ է հանդիսացել սխալ ֆինանսական քաղաքականությունը:

Եվ այս քաղաքականությունն ավելի լուրջ խնդիրների է տանելու: Մենք ոչ միայն այս տարի, այլև հաջորդ տարվա ընթացքում ենք վատ ապրելու: Մենք ստիպված ենք լինելու դարձյալ լրացուցիչ պարտք վերցնել ու սպասարկել ոչ միայն նախորդ կառավարության, այլև այս կառավարության ժամանակ վերցված վարկերը: Մեծ հաշվով, մենք նստած ենք վարկային ասեղի վրա, և սա ամենալուրջ մտահոգությունն է»,-ընդգծեց տնտեսագետը: Սուրեն Պարսյանը շեշտեց՝ պարտքը, որպես այսպիսին, բացասական երևույթ չէ:

«Բացասական երևույթը վերցված գումարներն անարդյունավետ ծախսելն է, ինչը մենք արդեն տասնամյակներ շարունակ տեսնում ենք: Խնդիր է, երբ երկիրն ունի աղբյուրներ, բայց նախընտրում է պարտք վերցնել: Մենք կարող էինք հարկերի ձևով տնտեսությունից վերցնել գումարները, բայց պարտք ենք վերցնում: Ընդհանուր առմամբ, այս պահի դրությամբ անարդյունավետ ծախսեր ունենք, և պետք է վերանայել բյուջետային քաղաքականությունը: 2020 թվականի բյուջեն համահունչ չէ այս տարվա ֆինանսատնտեսական ճգնաժամին:

Կառավարությունը պետք է փոխի ֆինանսատնտեսական քաղաքականությունը: Բացի այդ, Կենտրոնական բանկի և կառավարության դրամավարկային ու տնտեսական քաղաքականության ներդաշնակեցման, դրանք միմյանց հետ համապատասխանեցնելու խնդիր ունենք: Օրինակ՝ մեր պետական բյուջեով նախատեսված է 4,5 տոկոս գնաճ այն դեպքում, երբ ԿԲ-ն նախատեսում է 2 տոկոս: 4,5 ի պարագայում պետական բյուջեի մուտքերը կավելանան, տնտեսությունը կաշխուժանա, իսկ 2 տոկոս ցածր գնաճը ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի պայմաններում մեծ վնաս է հասցնում տնտեսությանը»,- եզրափակեց տնտեսագետը: