Հայոց ցեղասպանությունը 105 տարի անց. Indian Express-ի անդրադարձը

Այս շարունակական թշնամանքի և կասկածանքի արդյունքում հայերի նկատմամբ առաջին պատժամիջոցները 1894–1896 թվականների ընթացքում ջարդերն էին, որոնք հայտնի են Համիդյան կոտորածներ անունով: Այս բռնի ջարդերը իրականացվել են Օսմանյան խալիֆաթում փոքրամասնությունների դեմ իրականացվող խտրականության դեմ բողոքի ցույցերը խափանելու համար: Բազմաթիվ եղանակներով, Համիդյան կոտորածները, որոնց արդյունքում մահացավ հազարավոր մարդիկ, նախերգանք էին Հայոց ցեղասպանության համար: Իշխող միապետ Աբդուլ Համիդ Երկրորդը երբեք պատասխանատվության չի ենթարկվել այդ կոտորածների համար, չնայած հետազոտողները կարծում են, որ բռնությունները կատարվել են նրա հրամանով։

 

1908 թ.-ին քաղաքական բարեփոխումների շարժումը, որն իրեն անվանում էր «Երիտթուրքեր» մտավորականության և հեղափոխականության կազմավորմամբ, ապստամբություն էր վարում Աբդուլ Համիդ Բ-ի դեմ` միապետությունը տապալելու փորձ կատարելով` հօգուտ սահմանադրական կառավարության: Երբ միապետությունը տապալվեց, հայերը հավատում էին, որ նրանք վերջապես կարող են հավասար հնարավորություններ ունենալ պետության կազմում: Այնուամենայնիվ, երբ երիտթուրքերի քաղաքական գաղափարախոսությունը փոխվեց, խումբը դարձավ ավելի քիչ հանդուրժող հայերի նկատմամբ, իսկ Ռուս-թուրքական պատերազմները և Բալկաններում ու Ռուսաստանում բախումները ավելի մեծացրեցին հայերի դեմ ռազմական գործողությունների քանակը։ 

 

1914-ի նոյեմբերից Առաջին համաշխարհային պատերազմը սկսվելուց հետո օսմանյան թուրքերը մասնակցեցին պատերազմին ՝ սողոսկելով Գերմանիայի և Ավստրո-Հունգարիայի կայսրության հետ: Օսմանյան թուրքերը հավատում էին, որ հայերը պատերազմելու են Ռուսաստանի հետ և ագրեսիվորեն զբաղվում էին նրանց դեմ քարոզչությամբ: Օսմանյան թուրքական բանակում շատերի համար նրանց վախերը առավել հաստատվեցին, երբ Կովկասի սահմաններում հայերը սկսեցին կամավորական գումարտակներ կազմակերպել ՝ Ռուսաստանի համար կռվելու համար օսմանյան թուրքերի դեմ: Սա հանգեցրեց նրան, որ օսմանյան թուրքերը ներգրավվեցին հայերի զանգվածային հեռացման արշավին Արևելյան ճակատի երկայնքով մինչև սահմանային տարածքներ ձգվող հատվածներ։

1915-ի ապրիլի 24-ին Օսմանյան Թուրքիայի կառավարության ներկայացուցիչները ձերբակալեցին և մահապատժի ենթարկեցին հազարավոր հայ մտավորականների: Դա Հայոց ցեղասպանության սկիզբն էր: Հայ ընտանիքները, այդ թվում՝ փոքր երեխաները, ստիպված էին օրեր շարունակ քալել առանց սննդի, ջրի և ապաստանի Սիրիայի և Արաբիայի անապատներում: Հայերը ենթարկվել էին այլ վրդովմունքների ևս ՝ ստիպված լինելով մերկ քայլել արևի տակ, և շատերը ճանապարհորդության ժամանակ մահացել էին: Կանայք և աղջիկները ենթարկվում էին համատարած սեռական բռնությունների, ինչպես նաև առևանգվում էին սեռական ստրկության վաճառվելու համար։ 

Իսկ «ճամփորդությունից» փրկված հայերի համար բռնությունն ու դաժանությունը շարունակվում էին համակենտրոնացման ճամբարներում ՝ Սիրիայի և Իրաքի սահմաններում, որտեղ հայ կանայք ենթարկվում էին հարկադիր ամուսնությունների մուսուլման տղամարդկանց հետ: Ավելին՝ գյուղերում հայերն այրվել են մեծ խմբերով և դիտավորությամբ խեղդվել Սև ծովում: Հայոց ցեղասպանության հետազոտողները ասում են, որ հայերի դեմ գործողությունները կարող են նմանություն ունենալ Հոլոքոստի ընթացքում նացիստների կողմից իրագործված խոշտանգումների հետ: Տեղահանված հայերին պատկանող գույքը նույնպես բռնագրավվել էր Օսմանյան կառավարության կողմից:

Ցեղասպանության ընթացքում ոչնչացվել են կրոնական և մշակութային արժեքների և ժառանգության մի շարք հայկական առարկաներ և հուշարձաններ, այդ թվում՝ եկեղեցիներն ու գերեզմանատները: Ցեղասպանությունը տևեց մինչև 1923 թվականը:

Ի՞նչ տեղի ունեցավ հետագայում։

Հայոց ցեղասպանությանը վերաբերող բազմաթիվ փաստաթղթեր և ապացույցներ ոչնչացվեցին պատերազմի ավարտից մի քանի տարի առաջ: Թեև ոչ մի պաշտոնական թիվ չկա սպանված հայերի ճշգրիտ թվաքանակի վերաբերյալ, հետազոտողները մտածում են, որ թիվը մոտավորապես 1,5 միլիոն է: Հազարավոր հայեր տեղահանվել և փախել են աշխարհի այն երկրներ, որտեղ ապաստան են հայցել, այդ թվում՝ հնդկական ենթամայրցամաք: Մի քանի դիվանագետներ, որոնք տարածաշրջանում են եղել Հայոց gեղասպանության ժամանակ, փաստել են կատարված իրադարձությունները անձնական օրագրերի գրառումներում, ինչպես նաև պաշտոնական մակառդակներում։

Պատերազմից հետո տեղահանված հայերին թույլ չեն տվել վերահաշվարկել այն ունեցվածքն ու իրերը, որոնք նրանք ստիպված են եղել թողնել ցեղասպանության ընթացքում: Թուրքիան մերժեց «ցեղասպանություն» եզրույթի օգտագործումը և հերքեց, որ հայերը ենթարկվել են համակարգված սպանությունների:

Թուրքիան ճանաչո՞ւմ է Հայոց ցեղասպանությունը: