Հերոին. սև շուկաների խաչմերուկում

 Ամեն տարի աշխարհում թմրամիջոցներից մահանում է մոտ 200 հազար մարդ:

Կովկասյան ճանապարհը վերջին տարիներին դարձել է հերոինի՝ դեպի Եվրոպա տարանցման նոր՝ այլընտրանքային ուղիներից մեկը: Նման տվյալ Yerkir.am-ը ձեռք է բերել՝ ուսումնասիրելով  ՄԱԿ-ի Թմրանյութերի ու հանցագործությունների գրասենյակի կողմից հրապարակվող «Թմրամիջոցների մասին համաշխարհային զեկույց»-ը (World Drug Report 2017):

ՄԱԿ-ի տարեկան հաշվետվություններում ներկայացված է  թմրամիջոցների, հոգեմետ նյութերի և դրանց պրեկուրսորների ապօրինի շրջանառության համաշխարհային շարժը: Ըստ վերջին զեկույցների՝ երկրագնդի 15-64 տարեկան բնակչությունից մոտ 250 միլիոն մարդ  (գրեթե 20-ից 1-ը) գոնե մեկ անգամ օգտագործել է արգելված թմրամիջոց:

Մինչ հերոինի սև շուկային, տարանցիկ երկրների աշխարագրությանը, միջազգային փաստաթղթերում տեղ գտած ուշագրավ տվյալներին անդրադառնալը` ծանոթանանք մահաբեր թմրամիջոցին:

Աշխարհի ամենաուժեղ թմրամիջոցն արդեն 100 տարի է՝ արգելված է

Հերոինը համարվում է ամենաուժեղ և ամենակործանարար թմրամիջոցներից մեկը: Այն առաջացել է գերմաներեն heroisch՝ «հերոսական», «ուժեղ» բառից։ Հերոինը ստեղծվել է 19-րդ դարի վերջին և ծառայել որպես դեղամիջոց: Ժամանակին այն մի շարք երկրներում օգտագործվում էր որպես հանգստացնող միջոց՝ հանդիսանալով մորֆինի՝ կախվածություն չառաջացնող փոխարինիչը: Սակայն տարիներ շարունակ բժիշկները չէին նկատում հերոինի կիրառման վտանգը։ Ավելի ուշ հայտնաբերվեց, որ հերոինը լյարդում վերածվում է մորֆինի:

Հերոինը հիմնականում ունենում է դեղին կամ մոխրագույն երանգ, տարբերվում է տհաճ հոտով ու դառը համով: Այն ավելի դժվար է լուծվում ջրում, քան մորֆինը: Հերոինի ազդեցությունն ավելի ուժեղ է, քան մորֆինինը: Հերոին երբեք չփորձած մարդու համար 60-200 մգ-ը կարող է մահացու լինել: Հերոինի արտադրությունը դադարեցվել է 1913 թվականին: Ներկայումս աշխարհում ոչ մի կազմակերպություն չի արտադրում և չի վաճառում հերոին՝ որպես դեղամիջոց:

Ո՞ր երկրներում են գաղտնի կերպով հերոին արտադրում

Ներկայումս հերոինն արտադրվում է ընդհատակում և իրացվում «սև շուկայում»: Հերոին արտադրող հիմնական երկրներն են Աֆղանստանը, Պակիստանը և Իրանը:

Հերոինի արտադրության ծավալներն ամբողջ աշխարհում կազմում են`

2013թ.-ի` 555 տոննա

2014թ.-ին` 526 տոննա 

2016թ.-ին՝  448 տոննա:

Որո՞նք են հերոինի փոխադրման տարանցիկ երկրները

1980-ական թվականներից սկսած` ստեղծվեց աֆղանական հերոինը դեպի Եվրոպա տանելու ամենակարճ ճանապարհը՝ Բալկանյան ճանապարհը, որն ուներ հետևյալ աշխարհագրությունը` Աֆղանստանից դեպի Իրան, այնուհետև` Թուրքիա, այնտեղից էլ դեպի եվրոպական երկրներ: Բալկանյան ճանապարհի համար Ստամբուլն ունի կարևորագույն նշանակություն, այնտեղ պահեստավորվում է ամբողջ հերոինը ու ինքնաթիռով տեղափոխվում Եվրոպա, որտեղ վերջնական հանգրվանը Հոլանդիան է և Բելգիան: Հերոինը Թուրքիա տեղափոխվում է ոչ միայն Իրանից, այլև Սիրիայից և Իրաքից:

Բալկանյան ճանապարհի մյուս ուղղությունը Կենտրոնական Ասիայի երկրներից, հատկապես` Թուրքմենստանից դեպի Թուրքիա ճանապարհն է:

Միլիարդավոր դոլարներ՝ հերոիինից

Հերոինի եվրոպական շուկան տատանվում է 6-7.8 մլրդ ԱՄՆ դոլարի սահմաններում կամ կազմում տարեկան 121-162 տոննա (տե'ս http://www.emcdda.europa.eu/system/files/publications/2373/TD0216072ENN.PDF, էջ 76):

2014-2015թթ.մեծ քանակությամբ հերոինի անօրինական փոխադրում է կանխվել ինչպես ԵՄ երկրներում, այնպես էլ Թուրքիայում: 2014թ.-ին ԵՄ երկրներում առգրավվել է 8.4 տոննա հերոին, Թուրքիայում՝ 13 տոննա, 2015թ.-ին՝ ԵՄ երկրներում՝ 4.5 տոննա, իսկ Թուրքիայում՝ 8.3 տոննա 

Կովկասը՝  «սև շուկաների» խաչմերուկ

2014-2015թթ. մահաբեր թմրանյութի խոշոր ծավալի բեռների առգրավումը ստիպեց փնտրել հերոինի անցկացման նոր ուղիներ, որոնք կշրջանցեին Թուրքիան: Աշխուժացավ հերոինի փոխադրման նոր ուղին՝ Կովկասյան ճանապարհը: Կովկասյան ճանապարհի միջոցով աֆղանական հերոինը Իրանից տեղափոխվում է Ադրբեջան ու Հայաստան, այնտեղից` Վրաստանի Բաթում քաղաքը, որտեղ բեռնավորվում է նավերում ու տեղափոխվում Ուկրաինա՝ Օդեսա, կամ Մոլդովա: Օդեսայից հերոինը տեղափոխվում է Ռումինիա, որտեղից էլ տարածվում է ամբողջ Եվրոպայով (տե'ս https://www.unodc.org/wdr2017/field/Booklet_1_EXSUM.pdf, էջ 18):

Այսինքն` վերջին տարիներին Կովկասյան ճանապարհը համարվում է հերոինի` դեպի Եվրոպա փոխադրման տարանցիկ նոր՝ այլընտրանքային ուղի: Կովկասյան ճանապարհով տարվող հերոինի ծավալների մասին պատկերացում կազմելու համար անհրաժեշտ է պարզել, թե վերջին տարիներին հերոինի որքա՞ն խմբաքանակ է առգրավվել Հարավային Կովկասի երեք երկրներում` առանձին-առանձին (կիլոգրամներով):

Ադրբեջան

Հարավային Կովկասի երկրների ցուցակում Ադրբեջանը միակ երկիրն է, որտեղ 5 տարվա ընթացքում ամեն տարի 100 կգ-ից ավելի հերոին է առգրավվել: Ադրբեջանին վերաբերող աղաղակող տվյալներ հրապարակվել են դեռևս 2011-ին WikiLeaks-ի գաղտնազերծած սկանդալային փաստաթղթերում: Մասնավորապես` WikiLeaks-ի տրամադրության տակ էին հայտնվել Ադրբեջանում ԱՄՆ նախկին դեսպան Էն Դերսիի գաղտնի հեռագրերը` ուղղված ԱՄՆ պետքարտուղարությանը:  Դեսպանն իր տեղեկագրում հայտնել էր դեպի Եվրոպա հերոինի տարանցիկ՝ Աֆղանստան-Իրան-Ադրբեջան երթուղու մասին՝ հայտնելով, որ Իրանից Ադրբեջան մաքսանենգ ճանապարհով մուտք գործող հերոինի քանակն աճել է մի քանի անգամ: Դիվանագետը գրել էր, որ Իրանն իր տարածքում հիմնադրած լաբորատորիաներում վերամշակում է աֆղանական «նախնական» հերոինը եւ Ադրբեջանի տարածքով արտահանում Եվրոպա: Դերսիի վկայությամբ` եթե 2006 թ. Իրանի հետ սահմանին առգրավվել էր ընդամենը 20 կգ հերոին, ապա 2008-2009թթ. անօրինական բեռի խմբաքանակը հասել է տոննաների:

Վրաստան

Վերը նշված աղյուսակից երևում է, որ Վրաստանում առավել մեծ քանակի հերոին հայտնաբերվել է 2013-2014թթ.: 2014թ. հուլիսին  Վրաստանի տարածքով Ադրբեջանից Թուրքիա ուղևորվող բեռնատարում ստուգումների արդյունքում ոստիկանները շուրջ 2.79 տոննա անհիդրիդի լուծույթ էին հայտնաբերել: Այն ժամանակ վրացական լրատվամիջոցները գրեցին, որ հայտնաբերված լուծույթի 80 տոկոսը հերոին է, ինչը աննախադեպ էր Վրաստանի համար: Սակայն միջազգային փաստաթղթերում, մասնավորապես` ԵՄ զեկույցում տեղ գտած տվյալների համաձայն՝ հերոինի զտաքաշը կազմել է 589 կգ: Այս ցուցանիշը տեղ է գտել նաև ՄԱԿ-ի զեկույցում:

Հայաստան

ՀՀ-ում վերջին 5 տարիներին առգրավվել է մոտավորապես 1 տոննա հերոին և ափիոն: Միայն 2014թ. հունվարի 17-ին Հայաստանում առգրավվել էր շուրջ 927 կգ հերոին, որից 850 կգ-ը զտաքաշն էր: Հերոինի նման քանակի հայտնաբերումն աննախադեպ էր Հայաստանի  համար: Հայ-իրանական սահմանին 850 կգ հերոինի հայտնաբերման մասին տվյալներ են ներկայացված նաև 2014թ.  ՄԱԿ-ի կողմից հրապարակված IDSR (Individual Drug Seizure Report) հաշվետվության մեջ:

Աշխարհի ամենակործանարար թմրանյութերից մեկը համարվող հերոինի ամենամեծ խմբաքանակի ոդիսականին Yerkir.am-ն իր հրապարակումներում անդրադարձել է:

Հայաստանի սահմանին հերոինի առգրավման ամենաթարմ տվյալները ստացվել են օրերս: ՊԵԿ նախաբացթողումային հսկողության ու մաքսանենգության դեմ պայքարի վարչությունների համատեղ միջոցառումների արդյունքում Մեղրիի մաքսակետում կանխվել է առանձնապես խոշոր չափի՝ շուրջ 105 կգ հերոին տեսակի թմրանյութի ներկրումը հանրապետություն:

Թմրանյութերի ապօրինի շրջանառության դեմ պայքարը Հայաստանում

Աշխարհում քրեական հանցագործությունների զգալի մասը կատարվում է թմրամիջոցների ազդեցության տակ կամ թմրամիջոց ձեռք բերելու նպատակով: Հայաստանում թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառության դեմ պայքարը տարեցտարի նոր թափ է ստանում:

2016թ. 12 ամիսների ընթացքում ՀՀ ոստիկանության ձեռնարկած օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումների շնորհիվ հայտնաբերվել է 1008  հանցագործության դեպք` նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի` 932 դեպքի դիմաց: Գրանցվել է աճ 76 դեպքով կամ 8,1 տոկոսով:

Ստորև բերված աղյուսակում ներկայացված է հանրապետության իրավապահ մարմինների կողմից ապօրինի շրջանառությունից հայտնաբերված և առգրավված ափիոնի, ացետիլացված ափիոնի և հերոինի քանակական  պատկերը 2014-2016 թվականներին (գրամներով):

ՀՀ տարածքում ապօրինի շրջանառությունից առգրավված հերոինը 2015 թ. կազմել է՝ 0.001%, իսկ 2016 թ.` 0.027%։ Վերը նշված աղյուսակից հետևում է, որ 2015-2016թթ. նվազել է ՀՀ-ում ապօրինի շրջանառությունից հայտնաբերված և առգրավված հերոինի քանակը: 

Հայաստանում թմրաշրջանառության  համար դատապարտվածների թիվը նվազել է

Yerkir.am-ը թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառության հետ կապված հանցագործությունների վերաբերյալ վիճակագրական տվյալներ է ստացել նաև ՀՀ գլխավոր դատախազությունից:

 Այսպես`

2015թ. ընթացքում թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառության հետ կապված հանցագործությունների հատկանիշով հարուցվել է 577 քրեական գործ, իսկ 2016թ. ընթացքում՝ 666 քրեական գործ:

2015թ. ընթացքում դատարան է ուղարկվել թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառության հետ կապված 364 քրեական գործ՝ 426 անձի վերաբերյալ: Նույն ժամանակահատվածում դատարանի կողմից դատապարտվել է 379 անձ:

2016թ. ընթացքում դատարան է ուղարկվել թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառության հետ կապված 373 քրեական գործ՝ 414 անձի վերաբերյալ: 2016թ. ընթացքում դատարանի կողմից դատապարտվել է 369 անձ:  

Որքա՞ն  թմրամոլ է հաշվառված Հայաստանում

Թմրամիջոցների չարաշահման հետևանքով տարեկան մահանում է միջինը 200 հազար մարդ: Հայաստանը նույնպես ապահովագրված չէ այս չարիքից: Տարեցտարի ավելանում է ՀՀ ԱՆ «Նարկոլոգիական Հանրապետական Կենտրոն» դիմողների թիվը: Նրանց թվում գերակշռող շարունակում են մնալ տղամարդիկ:

ՀՀ ԱՆ առողջապահության ազգային  ինստիտուտից Yerkir.am-ին փոխանցված տվյալների համաձայն՝ ներկայումս կենտրոնում թմրամիջոցների գործածման հետ կապված հաշվառված է 3173 անձ: Բոլոր հաշվառվածները ՀՀ քաղաքացիներ են, որոնցից՝ 83-ը կին է, 3090-ը` տղամարդ:

Ստորև ներկայացնում  ենք 2015 և 2016 թվականներին ՀՀ ԱՆ «Նարկոլոգիական Հանրապետական Կենտրոն» ՓԲԸ-ի և ՀՀ «Փորձաքննությունների Ազգային Բյուրո» ՊՈԱԿ-ի կողմից կատարված հետազոտությունների և դրանցում հայտնաբերված հոգեակտիվ նյութերի գործածման դեպքերի քանակը.

 Թագուհի ՄԵԼՔՈՆՅԱՆ