Թատրոնը մեր եկեղեցին է. ներկայացման հայաստանյան պրեմիերա` Խրիմյան Հայրիկին նվիրված

Հուլիսի 28-ին Գրողների միության դահլիճում տեղի կունենա գիտնական, թատերագիր, բեմադրիչ և դերասան Հրանտ Մարգարյանի «Խրիմյան Հայրիկ» ներկայացման հայաստանյան պրեմիերան: Ներկայացումն, ի դեպ, արդեն իսկ բեմադրվել է Նյու Յորքում և բուռն արձագանքի արժանացել: Թե ինչպես է ծնվել ներկայացման մտահղացումը, ինչ ասելիք ունի այն և ինչու հատկապես` Խրիմյան Հայրիկին է որոշել անդրադառնալ հեղինակը` այս և այլ հարցերի վերաբերյալ Yerkir.am-ը զրուցել է Հրանտ Մարգարյանի հետ:

-Պարոն Մարգարյան, ներկայացման մտահղացումն ինչի՞ց ծնվեց և ինչո՞ւ որոշեցիք անդրադառնալ  հենց Խրիմյան Հայրիկին:

-1988-ին էլ Խրիմյան Հայրիկի մասին թատերախաղ էի գրել, որը ներկայացրի Նյու Յորքում, Ֆիլադելֆիայում… Այս տարի լրանում էր Խրիմյան Հայրիկի մահվան 110-րդ տարելիցը, և ի զարմանս ինձ, ոչ մի արձագանք չկար: Ինձ համար զարմանալի է, որ մեր պատմության մեջ նման հսկա դեմքի մասին ոչ մի արձագանք չեղավ այս տարի: Դրա համար էլ ես մտածեցի, որ պետք է ներկայացում բեմադրեմ, քանի որ Խրիմյանն այնքան ասելիք ունի, և իր մոտեցումն այս կամ այն հարցերի վերաբերյալ կարելի է որպես ազդանշան ու իրականության պատկեր համարել: Մտածում եմ` եթե կարողանամ Խրիմյան Հայրիկի ֆենոմենը «բերել մեր կյանք», այն ժամանակ նրա հանդեպ տածած իմ հարգանքը մատուցած կլինեմ` միաժամանակ շատ բան կսովորեմ: Մեր պատմության մեջ Խրիմյանը եզակի է` իր ժողովրդականությամբ, իր` ժողովրդի կողքին լինելով: Նա մեր կյանքում այնպիսի ազդեցություն է ունեցել, որ ես վստահ կարող եմ ասել` ինքն է հեղափոխության հիմնադիրը: Նա մեր ինքնության հարցում մեծ պատմական ներդրում ունի, նա էր, չէ՞, որ «Երկաթե շերեփի» գաղափարն առաջ քաշեց: Ներկայացման միջոցով ուզում եմ Խրիմյանին ներկայացնել ժողովրդին, նրա պատգամը հիշեցնել` սա էր իմ մղիչ ուժը:

-Կարո՞ղ ենք ասել, որ սա ոչ թե զուտ անդրադարձ է կամ հիշեցում Խրիմյան Հայրիկի մասին, այլ նաև փաստ, որ նրա խոսքերն այսօր էլ արդիական են:

-Այո, քանի որ նա այնքան դիպուկ է ասում ամեն ինչ` առանց հարցեր առաջացնելու: Բացի այդ` հայ կնոջ նկատմամբ իր հարգանքը, ուշադրությունը շատ-շատ էր, նա ասում էր` հայ կինը մեր հենասյունն է: Նա առաջին մարդն էր, որ Վանում աղջիկների համար դպրոց բացեց և ստիպում էր մայրերին` իրենց աղջիկներին դպրոց ուղարկել: Նա ասում էր նաև, որ հայ կինը միայն խոհանոցում աշխատելու համար չէ` ուսումը շատ կարևոր է: Նա ուսման «խենթ» էր, ինքն էլ բացառապես կրթված մարդ էր: Մի դեպք հիշեցի` երբ Խրիմյանի եղբոր տղան` Խորենը, նշանվում է, ուզում է իր նշանածին ծանոթացնել Խրիմյանի հետ: Աղջիկը լաչակով է լինում, և Խրիմյան Հայրիկը հարցնում է, թե ինչո՞ւ է նա լաչակ կապել: Աղջկա պատասխանին, թե մեր սովորությունն է, որ հայ  կինը լաչակ պիտի կապի, Խրիմյանը հակադարձում է` ասելով, որ հայերը նման սովորույթ չունեն: Ավելին` նա ասում է աղջկան, որ այսուհետ գլխաբաց թող շրջի ու եթե մեկը կհարցնի` ինչո՞ւ է գլխաբաց, կարող է հանգիստ պատասխանել` Հայրիկն է հրահանգել: Սա պատճառ հանդիսացավ, որ մյուս հայ կանայք էլ գլխաբաց շրջեին: Իր վերջին կոնդակներից մեկում էլ Խրիմյան Հայրիկը գրում է, որ բոլոր եկեղեցական ընտրությունների հայ կինը պետք է քվեարկի, և սա 1907 թվականին: Խրիմյանը նախասկիզբն էր ամեն ինչի, նա հեղաշրջում էր անում, բայց գիտակից ձևով: Ուզում էմ մարդիկ ուղղակի լսեին նրա խոսքը` հետո կարող են որոշել` համաձա՞յն են, թե՞ ոչ նրա հետ:

-Մոնոներկայացումը դժվար ժանր է համարվում` դերակատարը մեկն է և հանդիսատեսի ուշադրության կենտրոնում նրա ամեն շարժումն ու բառն է: Վախ չկա՞` ճիշտ չընկալվելու:

-Վախս մեկն է` կարողանամ Խրիմյանին պատշաճ ձևով ներկայացնել: Վախենում եմ նրա մեծությունից` նա այնքան հսկա մարդ է, որ նրա առջև ես մի միջատ եմ: Միայն մտածում եմ` նման մարդուն կկարողանամ արժանի ձևով ներկայացնել: Նյու Յորքում այս ներկայացումն արդեն ցուցադրվել է, այնտեղ մեծ ընդունելության արժանացավ, դրա համար էլ ոգևորվեցի ու մտածեցի` Հայաստանում էլ բեմադրել այն: Ի դեպ, ներկայացման մեջ 3 սերունդ է ներկա, որը խորհրդանշական է` այն շարունակությունն է ցույց տալիս: Հիշո՞ւմ եք, երբ ցարն ասաց` բերեք ու բոլոր գանձերը հանձնեք, իսկ Խրիմյանը պատասխանեց` միայն դիակիս վրայով. այս մասը ներառել եմ ներկայացմանս մեջ, և մի խումբ երեխաներ խմբով ասում են` չհանձնեք…

-Սա գուցե նաև կապում եք Ղարաբաղյան հիմնահարցի՞ հետ:

-Այո, նպատակս այդ է: Խրիմյանի խոսքը` չհանձնել, հիմա էլ արդիական է` հիմա էլ մեր գանձերը մեր հողերն են: Տեղեր կան, որ նա մեզ հանդիմանում է, բայց խրատական ձևով: Կարծես նա մեր օրերի մասին է գրել ու խոսել: Խրիմյանի վերաբերմունքը թատրոնի հանդեպ շատ գնահատելի էր, նա ասում էր, որ թատրոնը մեր երկրորդ եկեղեցին է, ուր մեր բարքերն են ներկայացնում: Կարծում եմ` նա էլ մեր բարքերից մեկն է: Մինչ այս էլ «Հեթում» թագավորի մասին էր ներկայացում բեմադրել: Ես, առհասարակ, 27 ներկայացում եմ բեմադրել` հայերեն և անգլերեն, իմ ներկայացումներից երկուսն անգամ Բրոդվեյի թատրոնում բեմադրվեցին: Նյու Յորքի թատերական ինստիտուտն էլ ինձ դիմեց` իրենց համար Ցեղասպանության թեմայով ներկայացում գրելու: Դա նախ իրենք խաղացին, հետո արդեն ես` Բրոդվեյում, և ներկայացումից հետո օտարները, որ մեր մասին ոչինչ չէին լսել, հայոց պատմության մասին գրքեր էին կարդում ու գալիս ինձ հարցեր տալիս:

-Արցախի մասին խոսեցինք. Արցախը մեր թե՛ հպարտությունն է, թե՛ ցավոտ կողմը: Ի՞նչ անելիքներ ունենք բանակի և Արցախի մասին:

-Արցախիհարցն ինձ շատ է մտահոգում: Մենք, առաջին հերթին, պետք է մեր անելիքները դասակարգենք: Ամեն մեկը` նախարարություն, համայնք, ունի իր ծրագիրը, բայց մենք ազգ են, և պետք է մեր առաջնահերթությունները ճշտենք: Երբ տուն ես կառուցում, նախ կահ-կարասին չես, չէ՞, գնում, այլ տան հիմքն ես գցում: Իմ կարծիքով` այսօր մեր գերխնդիրը Արցախն է, եթե մենք Արցախ չունենանք, պատմության մեջ անորոշության գիրկն ենք գնալու: Ես կտրականապես դեմ եմ հողերի հանձնմանը: Մեր պատմության հողային տարածքի մասին ես գրաֆիկ ունեմ` պատմության մեջ առաջին անգամ մեր սահմաններն ենք ընդյալնել` միշտ կորցրել ենք: Եվ եթե չկարողանանք մեր ձեռքբերածը պահել, զառիվայր կգլորվենք պատմության հատակը: Այսօր մեր գերխնդիրը Արցախն է, իսկ Արցախի խնդիրը` զորությունը: Անցած տարի ԱՄՆ-ն հետազոտություն իրականացրեց և հայտարարվեց, որ մեր` ապրիլյան քառօրյայի հետևանքով զոհված տղաների 25 տոկոսը չէր մահանա, եթե ունենար համապատասխան սարք` արյունահոսությունը կասեցնելու: Դրանից հետո Արցախ այցելած երկու երիտասարդներ որոշեցին այդ սարքերից գնել և ուղարկել սահմանին կանգնած տղաներին: Հիմա մեր առաջին խնդիրը Ղարաբաղի` 20 000 զինվորներից յուրաքանչյուրին այդ` արյունահոսությունը կասեցնելու սարքը նվիրելն է:  Տղաները կայք էլ ունեն` Armenian Wounded Heroes Fund, որի միջոցով էլ դրամահավաքության խնդիրն է լուծվում: Այսօր ԱՄՆ-ից Արցախ են ժամանում բժիշկներ, ովքեր սովորեցնում են մեր զինվորներին, թե ինչպես է պետք կիրառել այդ սարքը: Սարքերը համարակալված են, և դրանք վաճառելու կամ նվիրելու որևէ միջոց չկա: Երկու տարի սարքն օգտագործելուց հետո, այն մի փոքր վերականգնվում է և փոխանցվում հաջորդ զինվորին: Չնայած այն փաստին, որ ես ՀՅԴ անդամ եմ, սակայն չուզեցինք, որ այս գործը որևէ կուսակցության անվան հետ կապվի, քանի որ հայ զինվորը որևէ կուսակցության չի պատկանում և նա սահմանին պաշտպանում է բոլորին` ոչ թե միայն ՀՅԴ-ին կամ ռամկավարին:

-Ինչպիսի՞նն եք տեսնում Հայաստանի ապագան` որտե՞ղ ենք թերացել, ի՞նչ դասեր պիտի քաղենք անցյալից, որ տեղում չդոփենք ու առաջ գնանք:

-Հայաստանն ինձ համար պաշտամունք է: Վերջին 25 տարիներին ամեն տարի այցելում ենք Հայաստան և կարող եմ ասել` այո, կա զարգացում: Բայց մի մեծ խնդիր ունենք` ժողովրդին պետք է շատ լսել, քանի որ ժողովուրդն իմաստուն է, նա ասելիք ունի: Հայաստանում իշխանությունը հեռացել է ժողովրդից: Բայց այդ ամենով հանդերձ` Հայաստանի ապագան ես լուսավոր եմ տեսնում, քանի որ երիտասարդները շատ ակտիվ են` հարցեր են առաջ քաշում, մասնակցում դրանց լուծմանը: Ես հավատում եմ ՀՅԴ-ի գաղափարաբանությանը, և կուզեմ`այն ժողովրդին ծառայի: Սակայն պետք է ասեմ, որ կուսակցությունները գալիս-գնում են, բայց ազգը մնայուն արժեք է, ուստի` մենք ամեն ինչ պետք է հենց ազգի համար անենք: Ես իմ աշակերտներին էլ միշտ ասում եմ` ամեն օր ձեզ հարցրեք` իմ արածն ինչպե՞ս կօգնի հայությանն ու Հայաստանին` այդ մտայնությամբ պետք է ապրենք: 

Կ. Հ.