ԹԵՅԱՎՃԱՐ. Սպարտակ Ղարաբաղցյան

Ստամբուլում մահմեդականները նրան էֆենդի էին ասում, իսկ քրիստոնյաները պարոն-ով էին դիմում: Ասատուր Համամջյանի մեծ պապին էլ են այդպես դիմել:

Մեր թաղում, սակայն, ոչ էֆենդի, ոչ էլ պարոն` Ասո էին կանչում:

Իսկ երբ հանրային բաղնիքում էլ գործի անցավ, քիսաչի մականունը կպավ Ասոյին: Նրան տեսնողը չէր էլ ենթադրի, թե էդ շենշնորհի տեր մադը իր և ընտանիքի հացը վաստակում է հանրային բաղնիքում սրան-նրան լողացնելով:

«Ինչո՞ւ է ամոթ,-ասել էր Ասոն,- ամոթ չէ, ամոթը ընտանիքը անոթի ձգելն է»:

Հոգսաշատ, բայց  բարությունը չկորցրած մարդ էր Ասոն: Փայլուն ֆրանսերեն գիտեր, խոսում էր Պոլսո ազնվաշուք հայերենով, իսկ գի՞րը, տեսել եմ` մարգարտաշար էր:

Աշխատավայրում Ասոն մի փոքրիկ խուց ուներ` պարզ, հասարակ կղբանքով: Այնտեղ Ասոյի աշխատանքային պարագաներից զատ թիթղյա մի բաժակ էլ կար, ուր հաճախորդների նվիրած թեյավճարն էր հավաքում: Նրա հաճախորդների որակն էլ ուրիշ էր: Ասոն իր գործի  կարևորությունը շեշտելու համար թվարկում եր նրանց ու հատուկ առանձնացնում Հրաչի ու Փափազի անունները: Հրաչը` Հրաչյա Ներսիսյանն էր, Փափազը` Վահրամ Փափազյանը: Նրանք Ասոյի  հայրենակիցներն էին: Հպարտությունից զատ Ասոյի համար նաև մխիթարանք էր, որ այդ հանճարեղ մարդիկ ապրում են նույն քաղաքում: Նրանց գոյությունը հույս էր, տոն, հրավառություն…

Մի քչախոս, մռայլ հաճախորդ էլ ուներ Ասոն, որը հայտնի էր իր ժլատտությամբ` թեյավճար չէր տալիս: Մեկ- մեկ Ասոն նրան էլ էր հիշում…

… Օրը ուրբաթ էր: Հայրս ինձ ու եղբորս բաղնիք տարավ: Արևելյան բաղնիքի աղմուկը երաժշտության է նման. պղնձե թասերի ու տազերի հնչեղ զրնգոցներ, հոսող ու թափվող ջրերի խոխոջ ու խշշոց… Եվ հետո, մի շատ կարոևր բան կա. այստեղ  բոլորը մերկ են ու հավասար:

Եռման ջրից բարձրացող թանձր գոլորշու մեջ աստիճանաբար ուրվագծվում էր Ասոյի բարի դեմքը, և գոտկատեղից մինչև ծնկները փաթաթված սրբիչով, որպես եգիպտական քուրմ, ամբողջ հասակով հայտնվում էր կողքիդ: Ջրով լի տազերի մեջ Ասոյի աշխատանքային պարագաներն էին` հատուկ գործվածքներից կարված նախշուն քիսաներ, անուշաբույր օճառի տարբեր տեսակներ.

- Է մանչս,- մեղմ ձայնով դիմեց ինձ,- մարմինդ թուլցուր:

Քիսան դանդաղ սահեցրեց մեջքիս: Մի քանի անգամ նույնը անելուց հետո, զարմացած ասաց.

- Աս ի՞նչ թուխ մաշկ ունես, մանչս, Հաբեղստանի՞ց եկար:

- Հաբեղստանը որտե՞ղ է, քեռի Ասատուր:

- Աֆրիկա մանչս, Աֆրիկա… մայրաքաղաքը` Ադիս Աբեբա, լսա՞ծ ես,- ամեն բառի հետ քիսան համաչափ բարձրանում ու իջնում էր իմ թուխ մաշկի վրայով:

- Քո ասածը Եթովպիպիան է, քեռի Ասատուր:

- Նույնն է մանչս, նույնն է…

Քիսաչի Ասոն և աշխարհագրության դաս էր տալիս, և իր գործն անում:

Դրվագված, պղնձե ջրաման ուներ, պռնկից միչև տակը ձգվող օձաձև բռնակով: Նրանով մի քանի անգամ տաք-տաք երանելի ջորը լցրեց գլխիս ու պատրաստվեց հաջորդ արարողությանը: Մյուս տազի մեջ ճեփ-ճերմակ օճառափրփուրն էր` բլուր-բլուր…

Քիչ անց, ճերմակ ամպ հիշեցնող փրփուրի մեջ էր բարուրելու ինձ Ասոն… Աոնուշ, երանելի թմբիր էր…

Բաղնիքից հետո Ասոն ինձ ու եղբորս լիմոնադ հրամցրեց, հորս` սուրճ: Դուրս գալիս նկատեցի, թե ինչպես Ասոն բացեց իր խորհրդավոր խցիկի դռնակը, ու հորս տված թեյավճարը գցեց խորքում թաքցրած գանձակի մեջ:

Ասոն հաշտվել էր ճակատագրին:

- Փառք Տիրոջ,-ասում էր,- ընտանիքս անոթի չէ:

Ինչ գործի էր անցել Ասոն, ոչ ոք նրան անուն ազգանունով չէր դիմել: Երանի այդ օրն էլ չդիմեին: Այդ օրը գունդ գունդ, Ասոյի գոտկատեղին հազիվ հասնող հասակով մեկը խիստ պաշտոնական մտավ հանրային բաղնիք, ու.

-Համամջյան Ասատուրը դո՞ւ ես,-ասաց:

-Ես եմ,-պատասխանեց Ասոն:

-Հագնվիր, տեղ ենք գնում:

Ասոն լուռ ու հնազանդ կատարեց մսագունդ հիշեցնող մարդու հրամանը:

Տեղը, ուր տարան Ասոյին, այդ տարիներին շատերին էր ծանոթ` մանավանդ հայրենադարձներին:

Ասոն առաջին անգամ էր: Ջերմ, մտերմիկ տոնով սկսվեց զրույցը նրա հետ.

-Մեզ պիտի օգնես ընկեր Ասատուր,- այսպես սկսվեց խորհրդավոր զրույցը, ու շարունակվեց,- տեղեկություններ ունենք, որ շոգենավով ձեր քարավանի հետ Սովետական Հայաստան են թափանցել Թուրքիայի լրտեսներ, ծպտյալ դաշնակներ… նրանց գտնել ու հայտնաբերել է պետք…

Ասատուրը շոգենավով չէր եկել: Ուրախացավ: Որոշեց, թե շփոթել են ու բաց կթողնեն իրեն:

-Մենք շոգենավով չեկանք, մեզ շոգեկառքով բերին,- պատասխանեց Ասոն:

-Կապ չունի ընկեր Ասատուր…,- մի պահ լռեց զինվորականը, հետո բազմանշանակ խորամանկ ժպիտը դեմքին` ուղիղ նայեց Ասոյի աչքերի մեջ, ու…

-Նրանք էլ են չէ՞ մեկ-մեկ լողանում:

Ասատուրի մեջ արթնացած հույսը, թե շփոթել են ուրիշի հետ, մեռավ: Հասկացավ նրանց ուզածը ու որոշեց մի անգամ էլ փրկվելու փորձ անել:

-Ես անոնց մարմինները կլվամ միայն, հոգիներու հետ գործ չունիմ… Մեղք գործած կըլլամ, Աստծո դեմ է Ձեր ուզածը…

- Այստեղ Աստծո անունը չտաս,- պաղ, մետաղե ձայն սաստեց Ասոյին: Սենյակի խորքում նստած մեկն էր, որի գոյությունը մինչ այդ պահ Ասոն չէր նկատել: Սաստող, մետաղե, անհոգի ձայնի ուղղությամբրջվեց Ասոն… ուզում էր հիշել, թե որտե՞ղ է տեսել այդ պաղ, անհաղորդ դմեքը, ե՞րբ էլսել անկենդան մետաղե այդ ձայնը…

Ասոն ներսում կուտակված վիրավորանքը վերջապես դուրս նետեց.

-Լենի՞նն է Ձեր Աստվածը… Անոր ալ դեմ է Ձեր ուզածը:

Քիսաչի Ասոն ընկճված ու նվաստացած դուրս եկավ շենքից ու ծանրաքայլ, մի կերպ հասավ հանրային բաղնիք…

Իրեն հատկացված խցիկի դուռը բաց գտավ: Ձեռքը ներս տարավ գտնելու թիթեղյա բաժակը, չկար… Ասոն հասկացավ, որ վերջ…

Աստծո անուն չտաս,- մետաղե մահաբույր ձայնը նորից արթնացավ նրամթագնած ուղեղում: Նորից ուրվագծվեց սենյակի խորքում նստած խորհրդավոր մարդու դեմքը…

Հիշե’ց… Քչախոս ու ժլատ հաճախորդն էր…

Ինչ թանկ էր նրա տված թեյավճարը…

… Լուսադեմին Քիսաչի Ասոյի / Ասատուր Համամջյանի/ կինը օգնություն էր բղավել…

Ուշ  էր արդեն…

***

Տասնամյակներ են անցել այս տխուր, իրական պատմությունից: Հիշել էի պոլսահայ այդ ազնվացեղ մարդուն` Ասատուր Համամջյանին, ու որոշեցի նրա նախկին աշխատաայրի մոտով անցնել, ուր հիմա Ոսկու շուկան է: Կանգնել էի ոսկյա զարդերով ծանրաբեռնված տաղավարի առաջ ու քարացել: Հիշողությունը ինձ մեխել էր գետնին: Տաղավարի տիրոջ ձայնը պոկեց ինձ տեղից.

-Ո՞ւմ ես փնտրում հորողբեր ջան:

-Ասոյին,- ինքանբերաբար պատասխանեցի ես:

-Ը՞ր Ասոյին, մատանու քար գցո՞ղ…

-Տո, իմ փնտրած Ասոյին դու չես ճանաչի…

-Ը՞նց չեմ ճանաչի, էս բազարում մարդ կա՞, որ չճանաչեմ…

-Չես ճանաչի էլի,-փորձեցի մտերմիկ տոնով մեղմել նրա ավելորդ ինքնավստահությունն ու արթնացող անիմաստ մեծամտությունը:

-Կարճ-կարճ, լիքը-լիքը,- սկսեց նկարագրել ոսկու առևտրականը:

Նրա նկարագրածը Ասատուր Համամջյանի ետևից եկած մսագունդ կատարածուին էր ավելի շատ հիշեցնում, քան իմ փնտրած Ասոյին:

-Չէ, ընդհակառակը, էդ քո Ասոն իմ Ասոյի գոտկատեղից հազիվ լիներ: Իմ փնտրածը բարձրահասակ, ազնվաշուք, բարի, քուրմի պես մարդ էր…

Քուրմ բառը նրա լսողությունը սղոցեց, ականջին խորթ էր.

-Ինչի՞ պես,- հեգնախառը զարմանք,- քու… քու… քուր… քուրմի՞… էդ ի՞նչ ա:

-Հեչ, բառ էր, լեզվիցս թռավ:

-Խոմ քֆուր չէ՞ր, հորողբեր,- տգիտությունը ծածկելու համար փորձեց սրամտել, հետո անբեկանելի տոնով ասաց.

-Էս շուկայում ըտենց մարդ չկա:

-Բա ասում էիր գիտե՞ս,-տեսա՞ր, որ չճանաչեցիր,- հիմա ես էի արդեն ուզում շարունակել սկիզբ առած այդ անսովոր զրույցը:

-Քո իմացած Ասոն ի՞նչ էր անում…

-Մարդ էր լողացնում, քիսա էր անում…

-Ձեռ ես առնում հորողբեր,-ու այս անգամ որոշելով վերջնականպես ազատվել ինձանից,շարունակեց,- դու երևի խառնել ես հորողբեր ջան, մի հատ ոսկու բազար Գումի հետևը կա, մի հատ էլ Բանգլադեշում. քո Ասոյին ընտեղեք ման արի, կարողա գտնես…

-Իմ իմացած Ասոն այ այնտեղ է,-ցույց տվի երկինքը:

Նա ինքնաբերաբար հայացքը ձեռքիս ուղղությամբ վեր բարձրացրեց երկինք` Ասոյին տեսնելու: Ոչինչ չգտնելով ու չտեսնելով վերադարձավ երկիր.

-Չէ, հորողբեր, դու իսկական գիշեվա երազ ես… Առանց էն էլ էսօր մի գրամ բան չեմ ծախել, թող գնա էլի…

-Աբո, - ձայն տվին,-ի՞նչ ա էդ հոպարի ուզածը:

-Հե’չ ախպեր, ոչ առնո’ղ ա, ոչ ծախող,- ոսկու հետ գործ ունեցող մարդու ամբարտավանությամբ պատասխանեց սա ու շարունակեց,- Ասոյին ա ման գալի…

-Ո՞ր Ասոյին, մատանու քար գցող…

-Չէ, չէ,- սկսեց հռհռալ,- քի, քի, քի, քիսաչի Ասոյին…

Նրա հռհռոցին ձայն տվողի խրխնջոցը եկավ ու խառնվեց, որը մարդկային ծիծաղ լինելուց այնքան հեռու էր, որքան մեր իմացած Ասոները իրարից…