Ճնշումներ չկան, մտածելակերպն է այդպիսին

Yerkir.am-ի` Հայաստանում սպասվելիք սահմանադրական բարեփոխումների վերաբերյալ հարցերին պատասխանում է ԱԺ պետական-իրավական հարցերի մշտական հանձնաժողովի նախագահ Դավիթ Հարությունյանը:

- Պարո'ն Հարությունյան, արդյո՞ք այս պահին ամենահրատապ հարցերից մեկը սահմանադրական բարեփոխումներն են, եւ ի՞նչ ոլորտներում պետք է լինեն փոփոխությունները:

- Նախեւառաջ փոփոխությունները կարող են վերաբերել ցանկացած հարցի' եւ մարդու իրավունքների բնագավառում կան հարցեր, որոնց պետք է անդրադարձ կատարվի, կան հարցեր, որոնք վերաբերում են կառավարման համակարգին, գործադիր իշխանությանը, դատական եւ ՏԻՄ բաժիններին: Այսինքն` ինքս տեսնում եմ հարցերի բավական լայն շրջանակ, որոնց պետք է անդրադարձ կատարել` առնվազն քննարկումների ժամանակ:

Ինչ վերաբերում է հրատապությանը, ինձ զարմացնում է Ձեր մոտեցումն ու հարցադրումը, որովհետեւ ցանկացած գործ ինչ-որ պահի պետք է սկսվի, եւ եթե սկսում ես, պետք է հարց չառաջանա, թե ինչո՞ւ այսօր, այլ ոչ թե երեկ կամ վաղը, կամ` վաղը չէ մյուս օրը: Աշխատանք է, որ հասունացել է եւ պետք է սկսել: Հապճեպություն, կարծում եմ, չկա, կա խելամիտ մոտեցում, որ ժամանակն է` անդրադառնալու Սահմանադրությանը: Անցել է արդեն 8 տարի, ինչ այն փոխվել է` Սահմանադրությունը: Այնպես չէ, որ երկու ամսից լինելու է հանրաքվե, այսինքն` նախապատրաստական աշխատանքները՝ ե'ւ պատրաստման, ե'ւ քննարկման, պետք է լինեն պատշաճ մակարդակով, իսկ դա չի ենթադրում մի քանի ամսվա աշխատանք:

- Պարզապես խորհրդարանական ընդդիմությունը վաղուց էր պնդում, որ իրականացվեն սահմանադրական փոփոխություններ կոնկրետ դրույթների շուրջ, բայց սպասեցիք, մինչեւ, հավանաբար, Ձեզ համար հարմար պահը:

- Ես կարծում եմ, որ որոշակի ինքնախաբեություն կա` թե այն, ինչ առաջարկվել է ընդդիմության կողմից մեկ տարի առաջ, հիմա հանկարծ որոշվեց դա կյանքի կոչել, խոսքն ամենեւին դրան չի վերաբերում, այլ սահմանադրական բարեփոխումներին եւ լայնածավալ քննարկումներին: Այս կամ այն մոդելի ընտրության հարց դրված չէ սեղանին, այն կարող է լինել քննարկումների արդյունքում: Նրանք, ովքեր համարում են, որ իրենց փայլուն մտքերը' արտահայտված մեկ տարի առաջ, կյանքի են կոչվում, այդպես չէ: Այլ բան է, որ իրենց առաջարկները եւս լինելու են քննարկման առարկա, ինչպես եւ մյուս առաջարկները:

- Կառավարման համակարգի վերաբերյալ Ձեր առաջարկները կմանրամասնե՞ք:

- Ես ունեմ իմ կարծիքը, որը հիմա ժամանակավրեպ կլինի ներկայացնել, մանավանդ, որ վստահ եմ` այս գործընթացին կմասնակցեն բազմաթիվ մասնագետներ, որոնք կքննարկեն տեսակետները: Այնպես որ` ժամանակից առաջ քայլել կնշանակի: Բայց կարծում եմ, որ յուրաքանչյուր կառավարման մոդել՝ լինի դա խառը կառավարման մոդել, ինչպես մեզ մոտ է եւ երբեմն կոչում ենք կիսանախագահական, թե` զուտ խորհրդարանականը, ունեն բազմապիսի տարատեսակներ, որոնք միմյանցից էականորեն տարբերվում են: Երբեմն մի խորհրդարանական հանրապետությունը մյուսից շատ ավելի հեռու է, երբեմն խորհրդարանականը շատ ավելի մոտ է կիսանախագահականին: Այսինքն` տարբերակները բազմաթիվ են: Ես ունեմ իմ մտքում մի քանի տարբերակներ, որոնք, կարծում եմ, պետք է դառնան քննարկման առարկա: Սա չի նշանակում, թե ինքս պատրաստ եմ դրանք առաջարկել, ես պատրաստ եմ ներկայացնել քննարկման համար, որպեսզի պարզեմ, թե մոտեցումներում որոնք են դրական ու բացասական կողմերը: Եթե պարզվի, որ դրական կողմերը գերակշիռ կլինեն, կարծում եմ, որ այդ տարբերակները ենթակա կլինեն ավելի լայն քննարկման:

- Պարո'ն Հարությունյան, կա՞ միջազգային փորձ, ըստ որի' կոնկրետ պարբերականությամբ փոխվում է երկրի Սահմանադրությունը:

- Նման բան չկա: Սա իսկապես երկրի հիմնական օրենքն է, ունի իր առաքելությունը: Ինչ-որ մի պահ Սահմանադրությունները կայունանում են եւ ավելի մեծ պարբերականությամբ են փոխվում, բայց մենք ընդամենը նորանկախ երկիր ենք՝ երրորդ տասնամյակում գտնվող, եւ կարծում եմ, որ ողջամիտ ժամկետներ են: Այնպես չէ, որ հարմարեցվում են այս կամ այն իշխանությանը եւ օրը մեջ փոփոխություններ են կատարվում: Մենք Սահմանադրությունն ընդունել ենք 95-ին, փոփոխություններ են եղել 2005-ին, հիմա 2013-ն է:

- Դատական բարեփոխումների վերաբերյալ ի՞նչ առաջարկներ եք պատրաստվում ներկայացնել:

- Շատ նման է կառավարման մոդելին: Ես ունեմ իմ մոտեցումը առաջին ատյանի, վերաքննիչի, Վճռաբեկ դատարանի եւ ՍԴ դերակատարումների վերաբերյալ, դրանց հարաբերակցության հետ կապված: Մեր հանձնաժողովի նիստում քննարկելով դատական օրենսգրքում փոփոխությունների նախագիծը` տեսանք, որ անգամ մեր հանձնաժողովում կան տարբեր կարծիքներ` համակարգի, դատարանների հետ կապված:

- Հնարավո՞ր է այնպես փոխել դատական համակարգը, որ այլեւս չխոսենք ենթակա, կախյալ լինելու մասին:

- Դատարանների կախվածությունն ունենում է մի քանի շերտեր՝ լինում է օրենսդրական, նյութական եւ սոցիալական, քաղաքական: Օրենսդրական առումով որեւէ կախվածության մասին չի կարող խոսք լինել, նյութական առումով, կարծում եմ, որ դեռեւս չենք կարողանում պատշաճ ձեւով ապահովել դատարաններին ու դատավորներին, ինչպես որ բոլոր մյուս պետական կառույցներին: Այս առումով դատարանները դիտել կտրված պետական ամբողջ համակարգից, թերեւս, ճիշտ չի լինի: Համարում եմ, որ վիճակը դեռեւս հեռու է բավարար լինելուց: Թեեւ դատական համակարգը, համեմատած պետական մարմինների հետ, գտնվում է բարվոք վիճակում:

Քաղաքական առումով, կարծում եմ, որ ճնշումներ, որպես այդպիսին, թեեւ չկան, այնուամենայնիվ, մենք չենք կարողացել արմատավորել այն քաղաքական մշակույթը, երբ հանրային ընկալումները եւս դրդում են դատարաններին անկախ լինել: Դատարանում պարտվողը մեզանում անմիջապես մեղադրում է դատարանին կաշառված լինելու մեջ` անկախ նրանից՝ դատարանի վճիռը արդար է, թե` ոչ, պահանջը արդար է, թե` ոչ: Սա տարածված է: Սա կպահանջի մշակույթի, ժամանակի փոփոխություն, օրենսդրական փոփոխություններ, այդ թվում՝ սահմանադրական, որովհետեւ օրենսդրական փոփոխությունները անհիմն կարծիքի հիմքերը վերացնում են:

- 2005 թվականի սահմանադրական փոփոխությունները բոլոր հարցերի պատասխանները տալի՞ս էին:

- Ոչ, իհարկե, ոչ, ընդհանրապես, որեւէ օրենք չի կարելի համարել, որ կատարյալ է: Դա քաղաքական գործընթացի արդյունք է, որ ուներ թերություններ: Այդ ժամանակ ես ներկայացրել եմ մոտ 4 տասնյակ առաջարկություններ՝ փոփոխություններ իրականացնելու համար, որոնք համարում եմ կարեւոր, եւ այն ժամանակ չեն արտացոլվել դրանում:

Հարցազրույցը վարեց Սեւակ ՀԱԿՈԲՅԱՆԸ