Իրանը Զանգեզուրի խաղում ուզում է հանդիսատե՞ս լինել, թե՞ բեմադրիչ

Eqtased News: Այն ժամանակահատվածում, երբ միջազգային կարգը անցնում է բազմաբևեռության, և ամերիկյան կարգին հակառակ դաշինքները ամրապնդում են իրենց դիրքերը, Իրանը պետք է դուրս գա ավանդական հավասարակշռող դիրքորոշումից և դիմի երկարաժամկետ, նպատակային դիմադրության կոալիցիաների:

Eqtashadnews-ի փոխանցմամբ՝ «Էթեմադ» թերթը գրել է.

«Զանգեզուրի միջանցքը»՝ 43 կիլոմետրանոց միջանցքը, որը համաձայնեցվել է այս տարվա օգոստոսի 8-ին ԱՄՆ-ի միջնորդությամբ Հայաստանի և Ադրբեջանի Հանրապետության միջև։Այն Նախիջևանը կապում է Բաքվի հետ։

Իրանի գործարար կանանց ասոցիացիայի ղեկավար Սեյեդ Ֆաթեմեհ Մողիմիի խոսքով՝ այս նախագիծը ոչ միայն տրանսպորտային ուղի է, այլև խորը աշխարհաքաղաքական վերափոխում, որը կարճաժամկետ հեռանկարում սպառնում է մեր տնտեսական շահերին և երկարաժամկետ հեռանկարում սահմանափակում մեր տարածաշրջանային ազդեցությունը։ Այսօր Թուրքիան անցնում է Իրանի տարածքով՝ Կենտրոնական Ասիային միանալու համար. վաղը՝ Զանգեզուրի բացմամբ, այս երթուղին այլևս Իրանի կարիքը չի ունենա։ Այս փոփոխության իմաստը տարանցիկ եկամուտների կրճատումն է, լոգիստիկ ծառայությունների շուկայի մի մասի կորուստը և տարածաշրջանի քաղաքական հավասարումներում մեր բանակցային ուժի թուլացումը։

Նա ասում է. «Այս միջանցքի հետևանքները չեն սահմանափակվում միայն Իրանի և Հայաստանի միջև առևտրով։ Մենք պետք է ընդունենք այն փաստը, որ մեր ցամաքային կապը Հայաստանի հետ նաև մեր ցամաքային կապերի միջև հիմնական կապն է Վրաստանի և Ռուսաստանի հետ։ Այս երկու երկրների հետ մեր առևտրի զգալի ծավալը իրականացվում է այս երթուղով։ Այս երթուղու ընդհատմամբ կամ սահմանափակմամբ, Վրաստանի հետ մեր առևտուրը, որը վերջին տարիներին զգալիորեն աճել է, լուրջ խոչընդոտի կբախվի։ Մենք այլևս կարճ և ուղիղ ճանապարհ չենք ունենա Վրաստանի Փոթի կամ Բաթումի նավահանգիստներ հասնելու համար։ Ռուսաստանի հետ առևտուրը, որը պատժամիջոցների պատճառով արդեն իսկ պահանջում է անվտանգ և կարճ երթուղիներ, կդառնա ավելի երկար, ավելի թանկ և ռիսկային, ինչը նշանակում է մեր ապրանքների մրցունակության նվազում այս շուկաներում և մեր բաժինը զիջել մրցակիցներին, որոնք ունեն ավելի արագ և էժան երթուղիներ։

Մողիմիի խոսքով՝ սա առաջին դեպքը չէ, որ մենք զրկվում ենք խոշոր տարանցիկ հնարավորություններից՝ պատժամիջոցների կամ կառավարիչների կողմից պլանավորման բացակայության պատճառով։ Հիշո՞ւմ եք, որ Իմամ Խոմեյնիի անվան օդանավակայանը պետք է դառնար Արևելքի և Արևմուտքի միջև օդային հանգույց։ Սակայն այսօր այս դերը կատարում են Ստամբուլի և Դուբայի օդանավակայանները, և մենք դեռևս պայքարում ենք այդ օդանավակայանի ենթակառուցվածքային և կառավարման խնդիրների դեմ: Հյուսիս-Հարավ միջանցքը, որը կարող էր լինել Հնդկաստանի և Ռուսաստանի միջև առևտրի հիմնական ուղին, տարիներ շարունակ մնացել է թղթի վրա, և դրա հզորությունների մեծ մասը չի օգտագործվում:

Իր վերջին հայտարարության մեջ նա ասում է. «Չաբահար-Մակու միջանցքը, որը պետք է լիներ երկրի արևելքից հյուսիս-արևմուտք զարգացման մայրուղի, երբեք չի հասել իր իրական դիրքին՝ համաձայնեցված պլանավորման բացակայության պատճառով: Այս ցանկը ցույց է տալիս, որ նույնիսկ երբ մենք ունենք ենթակառուցվածքներ, մենք կամ չենք ավարտում դրանք, կամ արդյունավետ չենք օգտագործում, և արդյունքում ուրիշները զբաղեցնում են մեր տեղը»:

Հիմա մենք պետք է հարցնենք. եթե մենք չենք կարողացել ամրապնդել մեր դերը՝ ունենալով Հյուսիս-Հարավ միջանցքի կամ Չաբահարից մինչև Մակո ճանապարհներ, ի՞նչ կանենք, երբ բախվենք Զանգեզուրի նման նախագծերի, որոնք ուղղակիորեն նախագծված են մեր շահերի դեմ: Արդյո՞ք մենք կրկին կզիջենք դաշտը մրցակիցներին և հակառակորդներին՝ մի քանի բանավոր արձագանքներով և քաղաքական հայտարարություններով: Իրանի գործարար կանանց ասոցիացիայի վերլուծության համաձայն՝ այս իրավիճակից դուրս գալու համար անհրաժեշտ է միաժամանակ մի քանի անհապաղ գործողություններ ձեռնարկել.

Նախ՝ այլընտրանքային ճանապարհների, ինչպիսին է «Արասի միջանցքը», ավարտին հասցնելը և ակտիվացնելը՝ Կովկաս և հյուսիսային շուկաներ ցամաքային մուտքը պահպանելու համար։

Երկրորդ՝ Հայաստանի, Վրաստանի և Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների վերականգնում և խորացում, հատկապես տարանցման և տրանսպորտային ենթակառուցվածքներում համատեղ ներդրումների ոլորտում։

Երրորդ՝ բազմակողմ դիվանագիտության կիրառում՝ կանխելու համար Թուրքիայի և Միացյալ Նահանգների կողմից նոր երթուղիների մենաշնորհումը։

Չորրորդ՝ հարավային նավահանգիստներում և օդանավակայաններում առկա հզորությունների օգտագործման բարելավում, որպեսզի ծովային և օդային երթուղիները լրացնեն ցամաքային երթուղիները։

Մողիմիի խոսքով, եթե Զանգեզուրի միջանցքը իրականացվի առանց մեր գործնական արձագանքի, դա պարզապես նոր ճանապարհ չի լինի Հայաստանում, այլ Իրանի տարածաշրջանային տարանցիկ քարտեզից աստիճանաբար դուրս մղման նշան կլինի։ Իրանն այսօր պետք է որոշի՝ այս խաղում հանդիսատես է, դերասան, թե նույնիսկ բեմադրիչ։

Իրանի գործարար կանանց ասոցիացիայի ղեկավարի տեսանկյունից, կորցրած հնարավորությունների դառը փորձը պետք է Իրանին գիտակցի, որ այս մրցակցության մեջ լռությունն ու հետաձգումը հավասարազոր են նահանջի և այն դիրքը կորցնելու, որի վերականգնման համար, եթե դա ընդհանրապես հնարավոր լինի, կարող է մեկ դարից ավելի ժամանակ պահանջվել։ Ոչ այնքան վաղուց Իրանի և Եվրասիայի ուսումնասիրությունների ինստիտուտի անկախ վերլուծաբան Համիդ Բահրամին գրել է Զանգեզուրի միջանցքի Իրանի համար անվտանգության հետևանքների մասին. Առաջին հերթին, նման զարգացումը կհանգեցնի նրան, որ Իրանը կհայտնվի կիսափակ աշխարհագրական իրավիճակում՝ պատժամիջոցների ճնշման և հյուսիսային երթուղիների համեմատաբար փակման պայմաններում։ Այս շրջափակումը, հատկապես բազմաբևեռության անցնող համակարգի աշխարհաքաղաքական համատեքստում, կարող է լրջորեն սահմանափակել Իրանի դերը եվրասիական ինտեգրացիոն նախագծերում, ինչպիսին է Հյուսիս-Հարավ միջանցքը։ Այս ռազմավարության առաջին չափանիշը պետք է կենտրոնանա Ռուսաստանի և Չինաստանի հետ ռազմավարական կապերի խորացման վրա։

Այն դարաշրջանում, երբ միջազգային կարգը անցնում է բազմաբևեռության, և ամերիկյան կարգին հակառակ բլոկները ամրապնդում են իրենց դիրքերը, Իրանը պետք է դուրս գա ավանդական հավասարակշռող դիրքորոշումից և դիմի երկարաժամկետ, նպատակային դիմադրության կոալիցիաների: Մինչդեռ, Իրանի, Ռուսաստանի և Չինաստանի միջև եռակողմ անվտանգության-ռազմատնտեսական համագործակցության շուրջ ծավալվող նախաձեռնությունները կարող են դիտվել որպես տարածաշրջանային զսպման հայեցակարգային շրջանակ: Աբբաս Արաղչիի վերջերս կայացած Շանհայի համագործակցության կազմակերպության գագաթնաժողովում ներկայացված չորս առաջարկները կարող են հարմար հարթակ լինել նման նախաձեռնության համար:

Երկրորդ մակարդակում Իրանը պետք է որդեգրի դաշտային և նպատակասլաց մոտեցում Հայաստանի նկատմամբ։ Այս ներկայությունը չպետք է մնա միայն քաղաքական հանդիպումների կամ խորհրդանշական ռազմական զորավարժությունների տեսքով, այլ պետք է ընդլայնվի մինչև գործառնական մակարդակներ՝ լոգիստիկայի, հետախուզության և խորը ռազմական ոլորտներում։ Այն իրավիճակում, երբ Հայաստանը, որպես Զանգեզուրի միջանցքի նախագծի պոտենցիալ զոհ, կարիք ունի հավասարակշռված անվտանգության գործընկերոջ, Թեհրանը կարող է լրացնել Ռուսաստանի նահանջի հետևանքով առաջացած դատարկությունը այս երկրում՝ որդեգրելով երկարաժամկետ մոտեցում։ Նման ներկայությունը, բացի Իրանի աշխարհաքաղաքական դիրքի ամրապնդումից, արդյունավետ խոչընդոտ կլինի ՆԱՏՕ-ի և Թուրքիայի առաջխաղացման համար տարածաշրջանում։

Երրորդ մակարդակում հասարակական կարծիքի դաշտը և հոգեբանական պատերազմը պետք է դիտարկել որպես ազգային անվտանգության լուրջ չափանիշ։ Մինչդեռ էթնոկենտրոն լրատվամիջոցներն ու ինստիտուտները համատեղ աշխատում են Իրանի դեմ Հարավային Կովկասի երկրներում, ինչպես նաև երկրի ներսում, Թեհրանը պետք է արձագանքի թշնամու հոգեբանական պատերազմին՝ ստեղծելով այլընտրանքային պատմություններ, աջակցելով այլընտրանքային մշակութային ցանցերին և ստեղծելով լրատվամիջոցներ։

Վերջին հաշվով, Իրանը պետք է դուրս գա Կովկասում տեղի ունեցող զարգացումների հետ կապված «պասիվ բախման» վիճակից և անցնի «ակտիվ զսպման առաջնորդության» դոկտրինի։ Զարգացող համաշխարհային կարգում արդյունավետ ներգրավվածությունը պահանջում է ժամանակին ներկայություն, խելացի գործողություններ և սպառնալիքների ճիշտ ընկալում։ Այս առումով Կովկասը ոչ միայն սպառնալիք է, այլև կարող է լինել հարթակ Իրանի դերի բարձրացման համար համաշխարհային հավասարումներում, եթե խուսափվի զուտ պաշտպանական մոտեցումից։

Աղբյուրը՝ eghtesadnews.com