IDEF25 միջազգային ցուցահանդես. Թուրքիան՝ ռազմատեխնոլոգիական ինքնավարության ճանապարհին

Բոսֆորի ափերին տեղի ունեցած հերթական միջոցառումը երկրի աճող հնարավորությունների ցուցադրությունն էր՝ ամրապնդելով երկրի դիրքերը զենքի համաշխարհային շուկաներում: Անցյալ տարի Թուրքիայի պաշտպանական արտադրանքի արտահանումը հասել ռեկորդային մակարդակի՝ 7,15 միլիարդ դոլարի, ինչը 30 տոկոսով ավելի է, քան 2022 թ-ին՝ վերահաստատելով երկրի աճող դերը՝ որպես սպառազինության կարեւոր մատակարար:

Պաշտպանական արդյունաբերության միջազգային ցուցահանդեսը, որը կազմակերպվել էր Turkish Armed Forces Foundation-ի (Թուրքիայի առաջատար պաշտպանական արդյունաբերության ձեռնրկությունների մեծ մասի վերահսկիչ փաթեթների սեփականատեր) կողմից, արտացոլեց Անկարայի հավակնությունները՝ հասնել ռազմատեխնոլոգիական ինքնավարության, ավելացնել արտահանումը եւ վերակառուցել իր ռազմական դոկտրինը՝ բարձր տեխնոլոգիաների կիրառմամբ ասիմետրիկ ռազմական գործողություններ իրականացնելու համար: 2024 թ-ին Թուրքիան ավելացրել է իր պաշտպանական ծախսերը մինչեւ 25 մլրդ դոլար (12%-ով ավելի, քան նախորդ տարի), այդպիսով զբաղեցնելով 17-րդ տեղը աշխարհում ռազմական ծախսերի։Թուրք արտադրողները հասկացնել են տալիս՝ աստիճանաբար անցում է կատավրում սեփական լուծումներին՝ ժամանակակից պատերազմի փոփոխվող պահանջների խորապատկերին։ Ցուցանմուշներն ու հեռանկարային նմուշները՝ նոր հիպերձայնային բալիստիկ հրթիռից մինչեւ միկրոալիքային վառարանով աշխատող հակաանոթային համակարգեր մինչեւ նուրբ արագընթաց հարվածային նավ, արտացոլում են Անկարայի ավելի լայն ռազմավարությունը՝ սեփական տեխնոլոգիաները մշակելու եւ իրականացնելու համար:

«Թայֆուն». Ո՞ւմ է ուղղված լինելու առաջին բալիստիկ հրթիռը

Ցուցահանդեսի առաջին օրը հրթիռ արտադրող ROKETSAN-ը ներկայացրել է Typhoon- ը՝ Թուրքիայում առաջին «երկիր-երկիր» դասի բալիստիկ հրթիռը, որը կարող է զարգացնել հիպերձայնային արագություն, որն առնվազն հինգ անգամ գերազանցում է ձայնի արագությունը: Ընկերության կայքում ներկայցված տեխնիկական բնութագրերի համաձայն՝ Typhoon – ը կարող է պարծենալ խոցման մեծ հեռահարությամբ՝ 600 կիլոմետր՝ 7200 կիլոգրամ զանգվածով։Ներկայումս արտադրված «թայֆունների» քանակը եւ դրանց մեկամսյա թողարկումը չեն հրապարակվում, սակայն ROKETSAN-ը պնդում է՝ համակարգն արդեն սերիական արտադրության մեջ է: Եթե հավատանք հայտարարված չափանիշներին՝Tayfun հրթիռների խոցման շառավղին են ընկնում Հունաստանի եւ Իսրայելի ամբողջ տարածքը, Կենտրոնական Իրանի զգալի մասը (ներառյալ Թեհրանը եւ Սպահանը) եւ Ռուսաստանի հարավը (ներառյալ Աստրախանը եւ Վոլգոգրադը): «Թայֆունների» կրիտիկական զանգվածի առկայությունը՝ առնվազն մի քանի հարյուր, եթե ոչ հազար, Անկարային տարածաշրջանում զսպման նոր գործիք կտա։ Օրինակ՝ հունիսին Իսրայելի եւ Իրանի միջեւ 12-օրյա պատերազմի ժամանակ, որին Անկարայում ուշադիր հետեւում էին, Իրանի կողմից Իսրայելի տարածքվ արձակված բալիստիկ հրթիռներն օգնեցին իրանցիներին խուսափել միանշանակ պարտությունից։ Թուրքիան նաեւ աշխատում է ցամաքային եւ ծովային բազավորման մի շարք թեւավոր հրթիռների ստեղծման ուղղությամբ, որոնք, ինչպես սպասվում է, պատրաստ կլինեն մինչեւ 2020-ականների վերջ:

«Վիշապ» - անօդաչու թռչող սարքերի ոհմակների դեմ

Չնայած թայֆունի տպավորիչ բնութագրերին, ժամանակակից մարտադաշտում մեծ եւ հեշտ տեղակայվող համակարգերի պաշտպանական հնարավորությունները, ինչպիսիք են բալիստիկ հրթիռները, մնում են սահմանափակ: Թուրքիայում ամենալուրջ ուշադրությունն են դարձրել ուկրաինական հատուկ ծառայությունների «սարդոստայն» օպերացիային, ինչպես նաեւ հունիսյան էսկալացիայի ընթցքում իրանական ռազմական ենթակառուցվածքի օբյեկտները շարքից հանելու իսրայելցիների գործողություններին:

IDEF 2025 ցուցահանդեսի «լուսանցքում» ակտիվորեն աշխատելով մինի-դրոնների զանգվածային հարձակմանը հակազդելու միջոցների վրա՝ էլեկտրոնային սարքավորումների հայտնի արտադրող ASELSAN ընկերությունը հայտարարել է դրոններից պաշտպանության Dragon համակարգի թողարկման մասին: ASELSAN Թուրքիայի հակաօդային եւ հակահրթիռային պաշտպանության ազգային համակարգի՝ «պողպատե գմբեթի» հիմնական կապալառուն է, որի լիարժեք շահագործումը նախատեսվում է 2030-ականների կեսերին: Նշվում է՝ «վիշապը» (թուրքերեն՝ Ejderha) կարող է վայրկյանների ընթացքում շարքից հանել մինչեւ 20 անօդաչու թռչող սարք՝ իր մեծ ալեհավաքից արձակված հզոր էլեկտրամագնիսական ազդանշանի միջոցով: «Վիշապը» կարեւոր բաղադրիչ կդառնա թուրքական զորքերի եւ կրիտիկական ենթակառուցվածքների պաշտպանության համար՝ մինի-անօդաչու թռչող սարքերի հարձակումների դեպքում: Ակնկալվում է՝ մեկ տեղադրման արժեքը կկազմի մոտ 10 միլիոն դոլար:

Արագ եւ ճկուն նավ

IDEF-ի մեկ այլ հիշարժան իրադարձություն էր Թուրքիայի առաջին «ազգային արագ հարձակման նավի» շնորհանդեսը, որի արտադրությունը սկսվել էր հուլիսի սկզբին պետական «պշտպանական տեխնոլոգիաների ինժեներական կորպորացիայի» (STM) կողմից։

36 հոգանոց անձնակազմը եւ 700 տոննա տեղաշարժը նոր նավը դարձնում են շատ ավելի փոքր, քան Ada դասի կորվետները՝ թուրքկան նավաշինական նախագծի շրջանակներում առայժմ ամենափոքր ռազմանավերը, որոնց երկարությունը գրեթե 100 մետր է, իսկ քաշը՝ 2400 տոննա։ Միեւնույն ժամանակ, ենթադրվում է, որ չափերով շատ ավելի կոմպակտ նավը հագեցած կլինի գրեթե նույն սպառազինությամբ, ռադարներով եւ սենսորներով: Նախագծված արագության եւ մանեւրելու համար՝ արագընթաց հարվածային նավերը իդեալական են հանկարծակի հարձակումերի, առափնյա պաշտպանության եւ ծանրաբեռնված ծովային գոտիներում ավելի մեծ սպառնալիքներ պարունակելու համար: Դեռեւս անանուն փոքր նավը վիճելի ջրերում ավելի մեծ բազմակողմանիություն, արագություն եւ քիչ տեսանելիություն կապահովի Թուրքիայի ռազմածովային ուժերին եւ առափնյա պահպանությանը: Ենթադրվում է, որ յուրաքանչյուր նման նավ կարժենա 70-80 միլիոն դոլար։

Երկնքում-Eurofighter եւ մարտական անօդաչու թռչող սարքեր

IDEF Թուրքիա ցուցահանդեսի շրջանակներում Թուրքիայի եւ Մեծ Բրիտանիայի պաշտպանության նախարարները նախնական համաձայնագիր են ստորագրել չորս երկրների կոնսորցիումի կողմից արտադրվող 40 Eurofighter Typhoon ժամանակակից կործանիչների ձեռքբերման մասին, որոնց մասնակցությամբ նաեւ Գերմանիան, Իտալիան եւ Իսպանիան:

Գերմանիայի նախորդ կոալիցիոն «Սոցիալ-դեմոկրատկան» կառավրությունները տարիներով ձգձգում էին կործանիչների վաճառքը՝ դրանից բացահայտ չհրաժարվելով, որպեսզի չվանեն այդ առիթով ավելի ու ավելի տրտնջացող կամակոր գործընկերոջը։  Այնուամենայնիվ, «քրիստոնյա դեմոկրատների» նոր կոալիցիոն կառավարությունը՝ Ֆրիդրիխ Մերցի գլխավրությամբ, գործարքին «կանաչ լույս» տվեց» Թուրք-գերմանական աշխարհաքաղաքական վերլուծաբան եւ գերմանական բանակի նախկին սպան, Al-Monitor ինտերնետ-պարբերականին հայտնել է՝ Eurofighter-ի հետ կապված հարցը «90 տոկոսով լուծված է, եթե միայն որեւէ խոչընդոտ չառաջանա կամ Անկարան չհրաժարվի գործարքից»: Բեռլինի որոշումը պաշտոնապես կհրապարակվի զենքի միջազգային գործարքների համր պատասխանատու Գերմանիայի Անվտանգության Դաշնային խորհրդի կողմից դրա հաստատումից հետո:

Ըստ Defense News-ի՝ Eurofighter-ի ընդհանուր արժեքը կարող է կազմել 4 միլիարդ եվրո (4,7 միլիարդ դոլար), բայց մյուսները կարծում են, որ գինը, ամենայն հավանականությամբ, դեռ կբարձրանա՝ պայմանավորված լրացուցիչ տարրերով, ինչպիսիք են պահեստային շարժիչները, եվոպական արտադրության սպառազինությունը եւ թուրքական արտադրության զինամթերքի հնարավոր ինտեգրումը:Eurofighter կործանիչները, որոնք աչքի են ընկնում մարտական մանեւրելիությամբ եւ հագեցած են հզոր ռադարով, որը կարող է մեծ հեռավորության վրա հայտնաբերել թշնամու ինքնաթիռները, հզոր օգնություն կդառնան Թուրքիայի ՌՕՈՒ-ի համար: Դրանք նաեւ թույլ կտան Անկարային շահագործումից հանել ծառայության մեջ մնացած մոտ 20-30 F-4E «ֆանտոմները», որոնք դեռեւս 1970-ականներից են։

Ավիացիոն զինամթերքի շարքում նկատվել են թուրքական երկու նոր մշակումներ՝ 970 կգ քաշով GAZAP թերմոբարիկ ռումբը եւ նոր սերնդի neb-2 Ghost հակատանկային ռումբը, որը, ըստ հայտարարված բնութագրերի, ենթադրաբար գերազանցում է GBU-57-ի ամերիկյան անալոգը: Վերջապես, Havelsan ընկերության միջին ֆիքսված թեւով Bulut անօդաչու թռչող սարքը, ըստ մշակողների, կարող է թռչել 6 ժամ մինչեւ 2,5 կմ բարձրության վրա, կրել հարվածային զենքեր՝ արհեստական ինտելեկտի կառավարման ներքո անօդաչու թռչող սարքերի բազմության մեջ ինտեգրվելու հեռանկարով:

Ավելացնել կատեգորիաներ Հարավարեւելյան Ասիային

Շարունակվում է 5-րդ սերնդի KAAN ազգային կործանիչի մշակումը՝ այդ հեռանկարային մեքենաներից 48-ը նախատեսվում է Ինդոնեզիային մատակարարել առաջիկա տասնամյակի ընթացքում: Նաեւ IDEF 2025 թ-ի ընթացքում նույն երկրի հետ պայմանագիր է կնքվել MILGEM դասի երկու ֆրեգատների վաճառքի համար՝ մոտ 1 միլիարդ դոլար գնահատված արժեքով: Մասնավոր պաշտպանական կապալառու Katmerciler-ը գործարք է կնքել Մալայզիա անանուն քանակությամբ նոր Eren 4x4 զրահապատ մեքենաներ արտահանելու համար: Ընդլայնելով Անկարայի ռազմական ներկայությունն Ասիայում՝ ոչ անհայտ բայքարը հայտարարել է Հարավկորեական Korean աիր ընկերության հետ ռազմավարական համագործակցության մասին՝ անօդաչու ավիացիոն համակարգերի համատեղ մշակման եւ արտադրության ոլորտում:

Փոփոխվող առաջնահերթությունները ռազմա-արդյունաբերական համակարգում

Ընդհանուր առմամբ, IDEF 2025 թ-ը վերահաստատում է անվտանգության ոլորտում արագ փոփոխվող իրադրության պայմաններում Թուրքիայի պաշտպանական ռազմավարության վերանայման միտումը։ Սպառնալիքների ընկալման փոփոխության խորապատերին՝ սովորական մարտական գործողություններից մինչեւ անօդաչու թռչող սարքերի օգտագործմամբ ասիմետրիկ գրոհներ՝ Անկարան ներդրումներ է կատարում տեղական արտադրության բարձր տեխնոլոգիական մշակումներում՝ ձգտելով պաշտպանվել տարածաշրջանում աճող անորոշությունից Գազայի եւ նախկին Ուկրաինական ԽՍՀ տարածքում շարունակվող հակամրտությունների ֆոնին: Թեեւ այնպիսի նախագծեր, ինչպիսիք են Typhoon հիպերձայնային հրթիռը եւ Dragon անօդաչու թռչող սարքերի դեմ պայքարի համակարգը, գտնվում են զարգացման համեմատաբար վաղ փուլերում, դրանց գովազդային ներկայացումը հաստատում է օտարերկրյա մատկարարներից կախվածությունը նվազեցնելու ընթացքը՝ միաժամանակ բարձրացնելով մարտադաշտում փոփոխվող պայմանների նկատմամբ կայունությունը: Առայժմ պարզ չէ, թե արդյոք այդ պոռթկումը կհանգեցնի տեսանելի հաջողության։ Ըստ ծովային ինժեներ, ռազմական վերլուծաբան եւ Defence Turk կայքի՝» միաժամանակ մի քանի նախագծերի իրականացումը» մեծ ծանրաբեռնվածություն է ստեղծում ընկերությոնների եւ աշխատակիցների համար», սակայն պաշտպանական ոլորտում սեփական ուժերի վրա հենվելը, ոչ ավել, ոչ պակաս, «գոյատեւման խնդիր է»։

Ալեքսանդր Գրիգորեւ

Աղբյուրը՝ vpoanalytics.com-ի

Թարգմանությունը՝ Գայանե Մանուկյանի