Առանց արմատական փոփոխությունների կունենանք անդառնալի կորուստներ

1or.am կայքը զրուցել է ՀՅԴ Բյուրոյի տնտեսական հետազոտությունների գրասենյակի ծրագրերի համակարգող, տնտեսագետ Թադևոս Ավետիսյանի հետ պարզելու համար, թե հետագայում ինչի կարող է հանգեցնել դրամի արժեզրկումը և դոլարի թանկացումը։

– Պարոն Ավետիսյան, թեև կենտրոնական բանկը հայտարարել է, որ գործառույթներ կիրականացնի շուկայում, սակայն դոլարը շարունակում է թանկանալ։ Արդյո՞ք դոլարի թանկացումը գնաճի չի հանգեցնի։

— Նախ ասեմ, որ դոլարի թանկացումը կամ ազգային արժեքի արժեզրկումը արդեն իսկ երեք ամիս շարունակվում է և իրականում դրա հիմնական պատճառը տնտեսական ճգնաժամն է, որը մենք ունենք տնտեսական անկման ելքով և նաև այն բացասական երևույթները, որոնք տեղի են ունենում տնտեսության մեջ՝ ներդրումների կրճատում, հարկային մուտքերի կրճատումներ և տարբեր ոլորտներում անկման բարձր տեմպեր։ Իսկ ընդհանրապես տնտեսական ակտիվությունը նվազել է։ Եվ այս բոլորը չէր կարող չհանգեցնել ազգային արժեքի արժեզրկման։ Ազգային արժեքի արժեզրկումն էլ իր հերթին բերում է ֆինանսական անկայունություն և սոցիալական բացասական հետևանքներ։ Այս շուկայական գնաճը, որը մենք հիմա տեսնում ենք առաջինը հենց ներմուծվող ապրանքների և ներմուծվող բաղադրիչ ունեցող տեղական ապրանքների թանկացմանն է նպաստել։ Եթե դիտարկենք, թե ինչ է կատարվում առաջին անհրաժեշտության ապրանքների շուկայում, ապա կտեսնենք, որ մենք ունենք կայուն գնաճ։ Եվ այդ կայուն գնաճը շարունակվում է։ Գները բարձրացել են կենսապահովման նվազագույն զամբյուղի գրեթե բոլոր ապրանքատեսակների գծով սկսած հացից, հացամթերք, մակարոնեղեն, կաթնամթերք, պարենային այլ ապրանքներ այդ թվում նաև՝ ձեթը, կարագը, ձուն և այլն։ Երկրորդը թանկացել է վառելիքը՝ ավելացնելով տրանսպորտային միջոցների ծախսը, մասնավորապես վերջին երեք ամիսների ընթացքում ունենք 10-12% գազի գնաճի բարձրացում, ունենք բենզինի, դիզվառելիքի թանկացում։ Այս բոլոր թանկացումները էապես ազդելու են նաև մարդկանց իրական եկամուտների վրա, որովհետև գնաճը հատկապես առաջնային մթերքների գնաճը նվազեցնում է մարդկանց եկամուտները։ Չմոռանանք նաև, որ մարդկանց եկամուտները նվազել են նաև 2020 թվականի տեղի ունեցած տնտեսական զարգացումներով։ Մարդիկ կորցրել են իրենց աշխատավարձի մի մասը, կորցրել են իրենց փոքր բիզնեսի եկամուտների մի մասը և նաև շատերը կորցրել են իրենց աշխատանքը հատկապես ծառայությունների ոլորտում, զբոսաշրջության ոլորտում, սննդի ապահովման ոլորտում և բնականաբար այդ ամենին գումարվեց նաև այս վերջին երեք ամիսների գնաճը։ Այս ամենը սոցիալական ճգնաժամը խորացնող գործոններ են, առանց այն էլ մենք մեր երկրում ունենք 25%-ի չափով աշխատող աղքատներ, որոնց թիվը 2020 թվականին ավելացել է և հիմա էլ նաև, գնաճով պայմանավորված, փաստացի, նույնիսկ աշխատող մարդիկ կամ ընտանեկան փոքր բիզնեսով զբաղվող մարդիկ նույնիսկ կարող են դառնալ աղքատ, որովհետև իրենց եկամուտները նվազում են և՛ անվանական, և՛ իրական եկամուտները։ Անվանականը պայմանավորված է տնտեսական ճգնաժամով, իսկ իրականը նաև գնաճով պայմանավորված։ Սա փաստ է, որը չեն ուզում հասկանալ իրենց քաղաքական շահից ելնելով, որովհետև եթե հետևենք իշխանության հայտարարություններին կտեսնենք, մանիպուլատիվ ինչ-որ գնահատումներ և թվեր որոնք իրականում այլ են։ Եվ այդ բոլոր գործոնները նպաստում են նաև ծայրահեղ աղքատության աճի։

– Ինչո՞վ է պայմանավորված դրամի արժեզրկումը:

— Դրամի արժեզրկման հիմնական պատճառը տնտեսական անկումն է, քանի որ մեր տնտեսությունը 2020 թվականին էական անկում է գրանցել և այդ անկումը չէր կարող չնպաստել դրամի արժեզրկման։ Հաջորդ պատճառը այն է, որ ավելացել է ՀՀ արտաքին պարտքը, որովհետև հարկային եկամուտները նվազել են, իսկ սոցիալական ծախսերը ավելացել են ևվ կորոնավիրուսով և պատերազմով պայմանավորված ինչպես նաև ապաշնորհ կառավարման պատճառով։ Քանի որ COVID-19-ի հետևանքները հաղթահարելու փոխարեն նորից տրվել ենք պոպուլիզմին և ակնհայտորեն ունեցել ենք ծրագրեր, որոնք չեն ունեցել թիրախավորված և նպատակադրված արդյունքներ։ Այսինքն պետական բյուջեից ունեցել ենք անարդյունավետ ծախս և որոշ դեպքերում նույնիսկ փոշիացում։ Հարկային եկամուտները նվազել են, որովհետև ապաշնորհ կառավարման արդյունքում՝ 2020 թվականը ամբողջությամբ գտնվեց սահմանափակումների մեջ, ինչը հյուծեց մեր տնտեսությունը և հատկապես տնտեսության զարգացման կարևորագույն ոլորտների վրա անդրադարձավ։ Եվ 20%-ի չափով նաև կրճատվել է մեր արտահանումը իսկ արտահանումից ակնկալվում է արտարժույթի մուտք երկիր։ Այսինքն, երբ որ մարդիկ տեսնում են, որ թուլանում է տնտեսությունը, և կրճատվում են իրենց եկամուտները մարդիկ սկսում են սահմանափակել իրենց սպառումը և փորձում են արագ ազատվել արժեզրկվող արժույթից և իրենց խնայողությունները, այդ թվուն նաև բանկային ավանդները սկսեցին փոխել արտարժույթով՝ դոլարով, եվրոյով և այլն։ Հայաստանում այդպիսի վարքագիծ եղավ տնտեսվարողների մոտ և իրականում նաև նվազեցին օտարերկրա ներդրումները։ Եվ այդ դրամական փոխանցումների կրճատումը նաև ազդեց դրամի վրա։ Նաև դիտարկվում է կապիտալի փախուստներ երկրից, ֆինանսական միջոցների արտահոսքը, ըստ էության, մեծացել է։ Այսինքն նախ այն, որ մարդիկ իրենց դրամը վերածեցին դոլարի, ինչը նպաստեց դոլարիզացիայի բարձրացման, և հետո այդ դոլարները արտահանվեցին երկրից՝ առաջացնելով, փաստացի, դոլարային պաշարների նվազման։ Այս պարագայում, այո, կենտրոնական բանկը դիմեց խիստ միջոցների և հիմա էլ շարունակում է, բայց դրանց էֆեկտը կարճաժամկետ է։ Ի՞նչ արեց կենտրոնական բանկը․․․բարձրացրեց վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը, այսինքն այն տոկոսադրույքը, որով կենտրոնական բանկը դրամային վարկեր է տրամադրում առևտրային բանկերին, ինչը կբերի տնտեսական սահմանափակման, այսինքն կթանկանա վարկային ռեսուրսը և դրա թանկացումը կբերի ներդրումների հետաձգման և վերանայման։ Կենտրոնական բանկը նաև ինտերվենցիաներ է արել, այսինքն շուկայում վաճառում է դոլար և լրացնում այդ պակասուրդը և վաճառում է շուկայականից ավելի ցածր, որ կայունացնի շուկան։ Սա, ըստ էության, տեսական ծախս է հանրային ռեսուրսը ծախում ենք, որ փոխարժեքի կայունություն ունենանք։ Բայց կենտրոնական բանկի այս մոտեցումը ունի կարճաժամկետ ազդեցություն, իսկ այն գործոնները որոնք բերում են արժեզրկման կարճաժամկետ չեն։ Այս պարագայում նույնն է, որ թոքաբորբով հիվանդին փորձեք ջերմիջեցնող դեղերով բուժել։ Մոտ ապագայում, եթե մենք ականատես չլինենք արմատական փոփոխությունների տնտեսական քաղաքականության, արժույթային քաղաքականության, ֆինանսական բոլոր ուղղություններով նաև հանրային կյանքի մնացած ուղղություններով ապա անխուսափելիորեն մենք ունենալու ենք արդեն անդառնալի կորուստներ և սոցիալական ցուցանիշներով՝ աղքատություն, ծայրահեղ աղքատություն, գործազրկություն, և նաև տնտեսական ցուցանիշներով հատկապես ՀՆԱ-ի կրճատում, ներդրումների կրճատում և նաև ֆինանսական անկայունություն։

Սոնա Գիշյան