Հայամետ և քրդամետ թուրք բարերարը բանտարկված է Թուրքիայում

Հանրահայտ է, որ Թուրքիայի կառավարությունը զրկում է իր երկրում ապրող փոքրամասնություններին իրենց իրավունքներից, լինեն նրանք հայեր, ասորիներ, հույներ, հրեաներ կամ քրդեր: Այնուամենայնիվ, հասարակության ճնշող մեծամասնությունը կազմող թուրքերը Թուրքիայի իշխանությունների բռնությունների ամենամեծ զոհերն են: Տասնյակ հազարավոր անմեղ թուրքեր բանտարկված են շինծու պատրվակներով։

Նման անմարդկային վերաբերմունքի հայտնի օրինակ է թուրք գործարար, բարերար և իրավապաշտպան Օսման Քավալան, որը երկու անգամ ձերբակալվել է կեղծ մեղադրանքներով։ Անցյալ փետրվարին նա ազատ էր արձակվել բանտից (որտեղ գտնվում էր իբր կառավարությունը տապալելու համար), իսկ հետո կրկին բանտարկվեց նույն օրը՝ նախքան իր ազատ արձակվելը։

Քավալայի բանտարկությունը վերնագրերի պատճառ դարձավ ամբողջ աշխարհում։ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանն անցյալ տարվա դեկտեմբերին որոշում կայացրեց, որ Թուրքիան նրան բանտարկել է առանց ողջամիտ պատճառի։ «Նրա կալանավորմամբ նպատակ ունեին պատժել նրան որպես Կառավարության քննադատի՝ ստիպելով լռել որպես հասարակական կազմակերպության գործիչ և մարդու իրավունքների պաշտպան՝ մյուսներին զրկել նման գործունեությամբ զբաղվելուց և կաթվածահար անել քաղաքացիական հասարակությունը»: Չարամիտ պատճառը, որով Քավալան ազատվեց բանտից և նույն օրը բանտարկվեց, այն էր, որպեսզի ժամանակավորապես ի կատար ածվի Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի վճիռը, այնուհետև նրան նոր մեղադրանքով բանտարկեն ու մի քանի տարով պահեն բանտում, մինչ Քավալայի փաստաբանները կվիճարկեն նոր մեղադրանքը թուրքական դատարաններում, այնուհետև՝ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանում:

2020 թ․ ապրիլի 9-ին «Նյու Յորք թայմս» թերթը հրապարակեց Քարլոտա Գալի ծավալուն հոդվածը՝ «Հայտնի թուրք բարերարից մինչև քաղբանտարկյալ» վերնագրով։ Գալը գրել է․ «Քավալան դարձել է Թուրքիայի ամենանշանավոր քաղբանտարկյալը, և ինչպես ինքն է ցավով խոստովանել իր կրկնակի բանտարկությունից հետո՝ իր գործը Թուրքիայում Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի իշխանության օրոք տիրող անարդարության վառ օրինակ է։ Նրա գործը ընդամենը մեկուկես միլիոն դատական հետապնդումներից մեկն է, որը կատարվում է կառավարության պատժիչ գործողությունների ֆոնին 2016 թ․ հեղաշրջման փորձից հետո, բայց այն ամենաամոթալին է։ Լավագույնս հայտնի իր բարի գործերով, նրան տարբեր մեղադրանքներ է առաջադրվել լրտեսության, ահաբեկչական խմբավորումների հետ կապեր ունենալու և կառավարությունը տապալելու մեջ: Նույնիսկ փորձառու փաստաբանները, որոնք սովոր էին տասնամյակներ շարունակ Թուրքիայում անցկացվող քաղաքական դատավարություններին, նրա դեմ տարատեսակ մեղադրանքները որակել են որպես «ծիծաղելի»»:

Քավալան տնտեսագիտություն է ուսանել Միացյալ Թագավորության Մանչեստրի համալսարանում և սկսել է աշխատել իր  դոկտորականի վրա Նյու Յորքի Սոցիալական հետազոտությունների դպրոցում, սակայն ընդհատել է ուսումը, երբ հայրը մահացել է 1982 թվականին։

Այնուհետև Քավալան ներգրավվել է մարդու իրավունքների պաշտպանության գործում: Նա հիմնել է «Անադոլու կուլտուր» կազմակերպությունը, որն աջակցում է արվեստի ու մշակութային համագործակցությանը: Գալը հայտնել է, որ « նա աջակցում էր արվեստների  կենտրոնին Դիարբեքիրում՝ հարավ-արևելքում գտնվող ամենամեծ քրդական քաղաքում․ մշակութային հիշողության նախագծերին՝ եզդիների, քրդերի, հայերի և այլ փոքրամասնությունների համար․ և Թուրքիայի ու Հայաստանի միջև հարաբերությունների նորմալացման խրախուսման ծրագրին․․․․ Նա դարձավ երկրի առաջատար բարերարներից մեկը, հանրաճանաչ դեսպանատների և միջազգային նվիրատուների շրջանում և քաղաքացիական ու իրավապաշտպան խմբերի եռանդուն պաշտպան»։

Գալը հայտարարել է, որ Քավալան բանտարկված է, քանի որ «նա ներկայացնում է ձախակենտրոն, աշխարհիկ էլիտան, որը Թուրքիայի բևեռացված հասարակության մեջ, հակառակ նախագահին և նրա կողմնակիցներին: Նրանք կրոնական պահպանողական, իսլամիստական շրջանակներից են, որ երկար ժամանակ հեռու են պահվել իշխանությունից: «Օսմանը ներկայացնում է մեկ այլ մշակույթ», ասում է Ասենա Գյունալը, որը ղեկավարում է առաջատար «Անադոլու կուլտուր» կազմակերպությունը։ «Որևէ մեկը, որն անկաշկանդ է, կրթված, խոսում է անգլերեն, կարող է խոսել օտարերկրացիների հետ, գործունյա է հասարակության մեջ․ ինչ-որ բան նրանք համարում են վտանգավոր»։ Երբ նա բանտում 16 ամիս անցկացրեց՝ առանց իմանալու իր դեմ առաջադրված մեղադրանքները, իշխանական լրատվամիջոցները և նույնիսկ Էրդողանը նրան մեղադրում էին նողկալի կապերի մեջ, ներառյալ Սորոսի գլխավորած հրեական դավադրության մաս լինելը: Որոշ վերլուծաբաններ ասում են, որ նրա աշխատանքը հայերի և քրդերի հետ ատելի էր Թուրքիայի անվտանգության հաստատությունում առկա տարրերի համար»:

Քավալան կոչ էր անում Թուրքիայի կառավարությանը ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը: 2016 թ․ ապրիլի 24-ին նա այցելել է Հայոց ցեղասպանության զոհերի հուշահամալիրը Երևանում: Նա ասել է «Նյուս․ամ» կայքին․ «Նախ և առաջ պետք է լինի անկեղծ մտադրություն պատմությունը դիտելու, կատարվածը նայելու, արխիվները պատշաճ կերպով բացելու համար, և շատ անկեղծ երկխոսություն ունենալ հայերի հետ: Բարեբախտաբար, կան որոշ քայլեր, բայց մենք դեռևս չենք կարող դա տեսնել քաղաքական մակարդակում»:

Հայաստանում «Սիվիլնեթ» կայքին տված հարցազրույցում, Քավալան բարձր է գնահատել Գերմանիայի խորհրդարանի կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը «որպես առողջ ներկուսակցական համաձայնության օրինակ, որը վերանայում է ազգային պատմության ավելի մութ էջերը»: Քավալան մասնակցել է նաև Դիարբեքիրի Սուրբ Կարապետ եկեղեցու վերաբացմանը՝ դրա վերանորոգումից հետո ։

Սակայն, չնայած իր լիբերալ և ձախակողմյան հակումներին, Քավալան խուսափում էր հայկական պահանջներից Թուրքիայից՝ հայերին վերադարձնելու իրենց պատմական հողերը: 2007 թ․ դեկտեմբերին, ես նրան մեջբերել էի իմ ՝ «Թուրքիան կարող է ավելի շատ շահել, քան հայերը՝ ճանաչելով Ցեղասպանությունը» վերնագրով հոդվածում, նշելով, որ «հնարավոր չէ այդպես հեշտությամբ մերժել փոխհատուցման հարցը»։ Քավալան պատասխանել էր ինձ էլեկտրոնային նամակով՝ ասելով․ « Չեմ կարծում, որ «հող վերադարձնելը» օրինական պահանջ է, որը կարող է լրջորեն ընդունվել: Այդ հարցի բարձրացումը կվարկաբեկի արդարության և հաշտեցման փաստարկները»։ Նա միամտորեն առաջարկեց, որ մենք պետք է «երկրի հարցը» թողնենք Աստծո ձեռքերում», հավելելով, որ ուրախ կլինի հանդիպել ինձ հետ՝ խոսելու այդ հարցի վերաբերյալ։

Այնուամենայնիվ, քաղաքակիրթ աշխարհը պետք է իր ձայնը բարձրացնի Էրդողանի բազմաթիվ անմեղ զոհերից մեկի՝ Քավալայի անհապաղ ազատ արձակման համար։

Հարութ Սասունյան
«Կալիֆորնիա Կուրիեր» թերթի հրատարակիչ և խմբագիր

Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի