Հայաշխարհը մէկ կողմ, Պոլիս մէկ կողմ

Ի. դա­­րու քա­­ղաքա­­­­­կան պայ­­­­­մաննե­­­­­րը ան­­­­­ջա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­տած էին Խորհրդա­­­­­յին Հա­­­­­յաս­­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նը եւ Թուրքիոյ հա­­­­­յու­­­­­թիւնը։ Այդ ան­­­­­ջա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­տու­­­­­մը բա­­­­­ւական սուղ ար­­­­­ժած էր Թուրքիոյ հա­­­­­յու­­­­­թեան մշա­­­­­կու­­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­յին զար­­­­­գացման վրայ։ Տաս­­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­մեակ­­­­­ներ շա­­­­­րու­­­­­նակ ան­­­­­տե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ղեակ մնա­­­­­ցած էինք Հա­­­­­յաս­­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նի ար­­­­­ձա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նագ­­­­­րած գի­­­­­տական, ճար­­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րապե­­­­­տական, գրա­­­­­կան եւ գե­­­­­ղարո­­­­­ւես­­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կան նո­­­­­ւաճումնե­­­­­րէն։ Հա­­­­­յաս­­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նի ան­­­­­կախ հան­­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­պետու­­­­­թեան յայտնու­­­­­թիւնով կա­­­­­րելի եղած էր գո­­­­­յացած անջրպե­­­­­տը որոշ չա­­­­­փով վե­­­­­րաց­­­­­նել։ Այդ վե­­­­­րած­­­­­ման գոր­­­­­ծին մէջ իր յա­­­­­տուկ բա­­­­­ժինը ու­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ցաւ Հա­­­­­մահայ­­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կան ողիմ­­­­­պիական խա­­­­­ղերը։ Ողիմ­­­­­պիական խա­­­­­ղերու խոր­­­­­հուրդը ար­­­­­դէն ծա­­­­­նօթ էր իս­­­­­թանպու­­­­­լա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­հայե­­­­­րուն, քա­­­­­նի որ Մես­­­­­րոպ Պատ­­­­­րիարք միշտ իր մտքին մէջ ու­­­­­նէր Օգոս­­­­­տոս ամիս­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րու ըն­­­­­թացքին կազ­­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կեր­­­­­պել «Նա­­­­­ւասար­­­­­դեան» խա­­­­­ղեր, որոնք ան­­­­­ցեալին կա­­­­­րեւոր իրա­­­­­դար­­­­­ձութիւն եղած են հա­­­­­յոց պատ­­­­­մութեան մէջ։ Թէեւ Մես­­­­­րոպ Պատ­­­­­րիարք չէր կրցած յա­­­­­ջողիլ Նա­­­­­ւասար­­­­­դեան խա­­­­­ղերու գոր­­­­­ծադրու­­­­­թիւնը, բայց նո­­­­­րան­­­­­կախ հան­­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­պետու­­­­­թիւնը շատ աւե­­­­­լի մեծ, հա­­­­­մազ­­­­­գա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­յին չա­­­­­փանի­­­­­շով կ՚ընէր այն ինչ որ ընել ու­­­­­զած էր Մես­­­­­րոպ Պատ­­­­­րիարք։

Ար­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րեւ անցնող տա­­­­­րինե­­­­­րու ըն­­­­­թացքին միշտ ալ բարձր եղաւ պոլ­­­­­սա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­հայոց ու­­­­­շադրու­­­­­թիւնը այս կազ­­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կեր­­­­­պութեան հան­­­­­դէպ։ Ամէն ան­­­­­գա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­մուն ամե­­­­­նաբազ­­­­­մանդամ մաս­­­­­նակցու­­­­­թիւնը բե­­­­­րող քա­­­­­ղաք­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րէն մէ­­­­­կը կը հան­­­­­դի­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­սանար Իս­­­­­թանպու­­­­­լը։ Խա­­­­­ղերու բաց­­­­­ման աւան­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կան շքեր­­­­­թին պոլ­­­­­սա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­հայե­­­­­րը հպար­­­­­տօ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րէն կը բե­­­­­րէին իրենց ներ­­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­յու­­­­­թիւնը աշ­­­­­խարհաս­­­­­փիւռ հա­­­­­յու­­­­­թեան յայ­­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րարե­­­­­լով թէ «Հոս ենք, կը պա­­­­­հենք մեր կեն­­­­­սունակ գո­­­­­յու­­­­­թիւնը եւ կը խոս­­­­­տա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նանք մեր բա­­­­­ժինը ու­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նալ հա­­­­­յաշ­­­­­խարհի ամ­­­­­բողջու­­­­­թեան մէջ»։

Այս տա­­­­­րի կրկին ան­­­­­գամ կը կազ­­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կեր­­­­­պո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւի Հա­­­­­մահայ­­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կան ողիմ­­­­­պիական խա­­­­­ղերը։ Ափ­­­­­սո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­սան­­­­­քով վե­­­­­րահա­­­­­սու կը դառ­­­­­նանք, թէ Պոլ­­­­­սոյ մար­­­­­զա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կումբնե­­­­­րը հրա­­­­­ժարած են մաս­­­­­նակցե­­­­­լէ։ Այս հրա­­­­­ժարու­­­­­մը կը բա­­­­­ցատ­­­­­րո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւի խա­­­­­ղերու պաշ­­­­­տօ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նական բա­­­­­ցու­­­­­մին Ղա­­­­­րաբա­­­­­ղի մէջ տե­­­­­ղի ու­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նալուն պատ­­­­­րո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւակով։ Մեր խումբե­­­­­րը հա­­­­­մար­­­­­ձա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կու­­­­­թիւն չեն ու­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ցած Ղա­­­­­րաբա­­­­­ղի մէջ կազ­­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կեր­­­­­պո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւած նման մի­­­­­ջոցա­­­­­ռու­­­­­մի մը մաս­­­­­նակցե­­­­­լու։ Այս դժկա­­­­­մութեան գլխա­­­­­ւոր ազ­­­­­դա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կը ան­­­­­շուշտ որ Ատրպէյ­­­­­ճա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նական սպառ­­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ցող դի­­­­­ւանա­­­­­գիտու­­­­­թիւնն է։ Ատրպէյ­­­­­ճանցի­­­­­ներ մի­­­­­ջոցէ մը ի վեր կը զբա­­­­­ղին Ղա­­­­­րաբաղ պաշ­­­­­տօ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նապէս այ­­­­­ցե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­լող­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րը սեւ ցան­­­­­կի վրայ նշե­­­­­լու եւ նոյ­­­­­նիսկ եթէ յա­­­­­ջողին ցան­­­­­կագրո­­­­­ւած­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րը «Իթեր­­­­­փոլ»ի մի­­­­­ջոցաւ բեր­­­­­ման են­­­­­թարկե­­­­­լու։ Ան­­­­­ցեալին փոր­­­­­ձած էին նման ըն­­­­­թացք մը գոր­­­­­ծադրել թուրքիացի խումբ մը մտա­­­­­ւորա­­­­­կան­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­րու դէմ, որոնք նկա­­­­­տի չէին ու­­­­­նե­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ցած ատրպէյ­­­­­ճանցի­­­­­ներու այս գերզգայ­­­­­նութիւ­­­­­նը։ Ատրպէյ­­­­­ճանցիկ նոյ­­­­­նիսկ հա­­­­­մար­­­­­ձա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կեցան Թուրքիոյ իշ­­­­­խա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նու­­­­­թիւննե­­­­­րէն պա­­­­­հան­­­­­ջել իր քա­­­­­ղաքա­­­­­ցինե­­­­­րը ձեր­­­­­բա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կալե­­­­­լով Ատրպէյ­­­­­ճա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նի յանձնե­­­­­լը։ Բնա­­­­­կանա­­­­­բար Թուրքիա առիթ չէր տո­­­­­ւած նման գայ­­­­­թակղու­­­­­թեան մը։ Սա­­­­­կայն այս բո­­­­­լորը բա­­­­­ւարար եղած են, որ մեր մար­­­­­զա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կումբնե­­­­­րը խրտչին նման հա­­­­­ւանա­­­­­կանու­­­­­թեան մը դի­­­­­մաց եւ այսպէ­­­­­սով ալ մեր­­­­­ժեն Հա­­­­­մահայ­­­­­կա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կան խա­­­­­ղերու մաս­­­­­նակցիլ։ Սա ինքնին բա­­­­­ւական մտա­­­­­հոգիչ պատ­­­­­կեր մըն է աշ­­­­­խարհաս­­­­­փիւռ հա­­­­­յութեան հա­­­­­մար, քա­­­­­նի կը տես­­­­­նենք թէ Ատրպէյ­­­­­ճան յա­­­­­ջողած է իր ակնկա­­­­­լած ճնշու­­­­­մը բա­­­­­նեց­­­­­նել եւ ձե­­­­­ւով մը խո­­­­­չըն­­­­­դո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­տել հա­­­­­մազ­­­­­գա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­յին կազ­­­­­մա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կեր­­­­­պութիւն մը։

Տո­­­­­ւեալ պայ­­­­­մաննե­­­­­րու մէջ դժո­­­­­ւար է նման որո­­­­­շու­­­­­մի մը հա­­­­­մար պոլ­­­­­սա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­հայ մար­­­­­զա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­կումբնե­­­­­րը մե­­­­­ղադ­­­­­րել։ Վեր­­­­­ջա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­պէս անոնք յստա­­­­­կօրէն կը տես­­­­­նեն թէ Թուրքիոյ հան­­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­պետու­­­­­թիւնը ինչպի­­­­­սի են­­­­­թարկո­­­­­ւածու­­­­­թեան մը մատ­­­­­նո­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւած է Ատրպէյ­­­­­ճա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նի դի­­­­­մաց։ Պա­­­­­տահա­­­­­ծը յաղ­­­­­թա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նակ մըն է Ատրպէյ­­­­­ճա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նի չար կամ­­­­­քին հա­­­­­մար եւ ամօթ մը մեր հաշ­­­­­ւոյն, որ չենք կրցած դի­­­­­մագ­­­­­րա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ւել այդ սպառ­­­­­նա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­լիքը։

Թող բո­­­­­լորը գիտ­­­­­նան թէ բա­­­­­ւակա­­­­­նին դժո­­­­­ւար է ազ­­­­­գին ար­­­­­ժա­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­նապա­­­­­տուու­­­­­թիւնը բարձր պա­­­­­հելու խնդի­­­­­րը։ Մա­­­­­նաւանդ հոն՝ ուր կը տի­­­­­րէ քա­­­­­ղաքա­­­­­կան եւ օրի­­­­­նական ան­­­կա­­­­­­­նոնութիւնը։

Բագրատ Էսդուգեան

Ակօս