Եթե Սևանա լճի փոխարեն մենք ճահիճ ունենանք, Հայաստանը կկորցնենք. բնապահպաններն ահազանգում են

Իհարկե, աղմուկը օրինաչափ է, պատահականություն չէ, որովհետև ստեղծված իրավիճակը խիստ մտահոգիչ է. լրագրողների հետ զրույցում այսօր ասաց Հանրային խորհրդի բնապահպանական հարցերով հանձնաժողովի նախագահ Կարինե Դանիելյանը` անդրադառնալով օրերս Սևանա լճի շուրջ բարձրացած աղմուկին:

Բնապահպանի պնդմամբ` ստեղծված իրավիճակը արդյունք է այն բոլոր խնդիրների ակումուլյացիայի, որոնք տարիների ընթացքում բարձրաձայնվել են, բայց լուծում չեն գտել: «Մենք միշտ զգուշացրել ենք, որ եթե այսպես շարունակենք, կունենանք ճահիճ: Ակտիվ ճահճացում է գնում լճում»,- նշեց նա` հավելելով, որ նախարարությունը հայտարարությամբ է հանդես եկել, որում մանրամասնորեն ներկայացված են բոլոր վտանգները, այդ թվում` կլիմայի փոփոխությունը, քամիները: Այնուամենայնիվ, Դանիելյանի դիտարկմամբ, նախարարությունը չի նշել, որ Սևանը վերջին տարիներին ենթարկվել է բացասական բալանսի, ինչը նշանակում է` Սևանա լճի մակարդակը բարձրանալու փոխարեն անկում է ապրել: 

Բնապահպանը, սակայն, նշում է` իրեն հիմնականում մեկ բան է անհանգստացնում` համակարգային ռազմավարական մոտեցում որևէ ոլորտի նկատմամբ չենք դրսևորում, հատկապես` էկոլոգիայի նկատմամբ: «Սպասում ենք, որ խնդիր պայթի, նոր հավաքվենք ու լուծենք»,- կարծիք հայտնեց նա:

Ինչ վերաբերում է լուծումներին, Դանիելյանը նախ խոսեց ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի հետ համագործակցության մասին: «Մոտ 7 տարի առաջ Ռուսաստանի մասնագետները, որոնց մեջ հայտնի հայ մասնագետներ կային, դիմել էին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ին 3 լճերի հետ կապված, որոնցից մեկը Սևանն էր: Բայկալն ընդունեցին, Սևանը չընդունեցին, որովհետև լիճն այնպիսի վիճակում է, որ պետք է, համենայն դեպս, որոշ չափով կարգի բերել, հետո նոր կարողանալ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ում գրանցել»,- մանրամասնեց բանախոսը` ավելացնելով, որ իրենք հետագայում մտավորականների խորհրդի անունից են դիմել նախարարություն` խնդրով, որ պետք է կրկին փորձել դիմել ՅՈՒՆԵՍԿՕ, քանի որ դեռ 2011-2012 թթ. լճում բարելավում էր գնում:

Դանիելյանը վստահեցրեց նաև, որ լիճը, որպես կենդանի օրգանիզմ, արձագանքում է: «Եթե մակարդակը բարձրացնում ես, մոտավորապես մի տարվա ընթացքում լճի ջրի որակը սկսում է լավանալ, որովհետև ինքնամաքրման պրոցեսները սկսում են ակտիվանալ: Եթե ցածրացնում ես, լճից լրացուցիչ ջրառ ես իրականացնում, լիճը բացասական է արձագանքում»,- նշեց նա:

Ինչ վերաբերում է խնդրի լուծմանը, ապա բնապահպանը հիշեցնում է, որ դեռ «SOS Սևան»-ի ժամանակ ինքն առաջարկել էր շտապ միջգերատեսչական հանձնաժողով ստեղծել` փորձագետների և ՀԿ-ների մասնակցությամբ: «Նմանատիպ հանձնաժողով գործել է 2008-2012թթ. և բավականին ակտիվ գործունեություն ծավալել ու բավականին օգուտ լճին տվել»,-նշեց փորձագետը:

Ըստ նրա` միևնույն ժամանակ, ափերի մաքրումից զատ, անհրաժեշտ է քննարկել, թե ինչ է պետք անել արդեն եղած ջրիմուռների հետ: «Լիճը օրհասային վիճակում է, իսկ, իմ խորին համոզմամբ, Աստված մի արասցե, եթե լճի փոխարեն մենք ճահիճ ունենանք, իսկ դա ճահճացման դրսևորում է, մենք Հայաստանը կկորցնենք»,- մտահոգվեց Դանիելյանը:

ԳԱԱ հիդրոէկոլոգիայի և ձկնաբանության ինստիտուտի տնօրեն Էվելինա Ղուկասյանը, շարունակելով Կարինե Դանիելյանին, անդրադարձավ ներկայումս Սևանա լճի կանաչավուն գույնի պատճառներին: Նա պարզաբանեց, որ դա պայմանավորված է լճի ծաղկմամբ: «Պարզապես անցած տարվա ջրիմուռների ծաղկման մակարդակը հավասարվեց 1964թ. ծաղկման մակարդակին, երբ լիճը գտնվում էր էվտրոֆացման բուռն գործընթացի մեջ: Այսինքն` մեր ներդրած այդ միլիոնավոր միջոցներն ի չիք դարձան ընդամենը մի քանի միջոցառումներ չիրականացնելու պատճառով»,- ասաց նա:

Խոսելով խնդրի հիմնական լուծման մասին` Ղուկասյանը նշեց, որ անհրաժեշտ է մաքրման կայանները գործարկել: «Որքան էլ խոսում են այն մասին, որ 14 խոշոր կազմակերպություններ տեղադրել են իրենց մաքրման կայանները, որքան էլ խոսվում է, որ 3 խոշոր քաղաքների համար մաքրման կայաններ են կառուցված… Իհարկե, այդ մաքրման կայանները, որոնք կառուցված են քաղաքներից հետո, մեխանիկական կոշտ կենցաղային աղբից մասամբ մաքրում են լիճը, սակայն դա լուծում չէ: Եթե չկա քիմիական և կենսաբանական մաքրում, բնականաբար, կա լրացուցիչ կենսածին տարրերի հոսք, ինչպես նաև մակարդակի տատանում և ջերմաստիճանի բարձրացում, որի արդյունքում հիպոլինիումի սահմանները գնալով կրճատվում են, և հատակի տիղմն էլ է մտնում շրջանառության մեջ: Նշանակում է`մենք գնալով պետք է ունենանք ավելի վատ իրավիճակ»,- ընդգծեց մասնագետը` միաժամանակ կարևորելով այն փաստը, որ պետք է ժամ առաջ միջոցներ ձեռնարկել խնդրի լուծման համար:

Ղուկասյանին այլ հարց ևս հուզում և բարկացնում է: «Մենք անընդհատ հույսներս դնում ենք միջազգային կառույցների վրա: Իսկ մենք ի՞նչ պետք է անենք: Մենք` որպես ազգային պարկ, այդ կարգավիճակում ի՞նչ ենք արել լճի համար: Կառուցել ենք չգործող մաքրման կայաններ, չենք կարող պայքարել որսագողության դեմ, չենք կարող մաքրել մեր տարածքները,  չունենք օրինական աղբավայրեր: Ի վերջո, մեր աշխատելու ժամանակը ե՞րբ է գալու»,- վրդովված ասաց նա` նշելով, որ մեզ մոտ հնարավոր կլինի կիրառել ճապոնացիների մշակած մեթոդները մի քանի ձևափոխումներ իրականացնելուց հետո:

«Մենք դիմել ենք և՛ բնապահպանության նախարարությանը, և՛ գիտության ու կրթության նախարարությանը` ստեղծելու մի մոդել, որը հնարավորություն կտա մասամբ հավաքելու այդ ջրիմուռները` չվնասելով լճին, որովհետև, սովորաբար, ծաղկման երևույթները սկսվում են ծանծաղ տարածքներից, կուտակումները լինում են լճախորշերում: Մաքրել այդ մասերը` նշանակում է մաքրել մեծ քանակի օրգանական նյութ, որը հետագայում քայքայվելով մտնելու է շրջանառության մեջ և ավելի է ակտիվացնելու այդ ծաղկման ու, ընդհանրապես, էվտրոֆացման երևույթը»,- տեղեկացրեց Ղուկասյանը:

Անդրադառնալով լճի ծաղկման հետևանքով երևան եկող վտանգներին` ԳԱԱ հիդրոէկոլոգիայի բաժնի վարիչ, ֆիտոպլանկտոնի մասնագետ Լուսինե Համբարյանը մանրամասնեց. «Անցյալ տարի մենք ունեցել ենք լայնամասշտաբ ու ծավալուն ծաղկում, ինչը գնահատվեց` ըստ կենսազանգվածի ցուցանիշի, այսինքն` մոտ 66 գրամ 1 լիտրում կուտակված զանգվածի հիպերէվտրոֆ վիճակը: Անցյալ տարի բացահայտված վիճակը, որը ծաղկում էր առաջացրել, նույնպես այս տարի ակտիվացել է, և հունիսից հուլիս ընկած այս ժամանակահատվածը պայմանավորված է անաբենա  ֆլոս ակվա տոքսինի գերզարգացումով, այսինքն`միկրոջրիմուռների գերզարգացումով: Մարդիկ, որ հիմա գտնվում են Սևանա լճում կամ ափերին, կարող են արձանագրել քայքայված ու կուտակված այդ զանգվածի տհաճ հոտը, բավականին գորշ կուտակումները»,- պարզաբանեց մասնագետը` տեղեկացնելով նաև, որ այս տարի իրենք փորձել են քայլ առաջ անել իրենց հետազոտությունների մեջ` ներկայացնելով Սևանա լճի ջրի մանրակրկիտ հետազոտության արդյունքները:

Նրա խոսքով` ջրի մեջ կան կուտակված թունավոր նյութեր`տոքսիններ, որոնք շատ կայուն միացություններ են, այսինքն` դրանք, ամբողջ ծաղկման ընթացքում քայքայվելով, ջուրը վարակում են տոքսիններով:

«Եթե ջուրը վիզուալ մաքրվել է, դա դեռ չի նշանակում, որ էկոհամակարգն ամբողջությամբ ազատվեց տոքսիններից և ծաղկած ջրիմուռների կենսազանգվածից: Ուղղակի այդ պրոցեսներն ավելի աննկատ են, մասնագետները կարող են արձանագրել: Եվ մեկ կարևոր բան` ծաղկում առաջացնող անաբենա տեսակը հատուկ կառուցվածք ունի, այն գտնվելով ջրային շերտի մակերևույթին` ֆիքսում է մթնոլորտային ազոտն ու, հետագայում քայքայվելով, բացի տոքսինների արտանետումից, նաև ազոտի լրացուցիչ քանակություն է վերադարձնում էկոհամակարգին, ինչը կարող ենք համարել երկրորդական ազտոտվածության ցուցանիշ»,- բացատրեց Համբարյանը` միաժամանակ դիմելով ազգային պարկի տարածքում բնակվող քաղաքացիներին. «Լճի պահպանման առաջնային խնդիրը պետք է նրանցը լինի: Եթե էկոհամակարգը գտնվում է ծայրահեղ աղտոտված ծաղկման շրջանում, նրանք են տուժում: Եթե մաքուր լինի, նրանք են շահելու»:

Խոսելով ստեղծված իրավիճակի համար մեղավորների  կամ պատասխանատուների մասին` Կարինե Դանիելյանը կոնկրետ որևէ մեկին չառանձնացրեց: «Ես կասեի` բոլորս ենք մեղավոր` սկսած այն բնակչից, որն ապրում է Սևան լցվող գետերի ափին և որպես կոյուղի է նայում գետին, մինչև ամենաբարձր մակարդակը, որտեղ խնդիրների համար ռազմավարական մոտեցում չկա: Իրավիճակային մոտեցում ունենք, այ, դա է խնդիրը»,- տեսակետ հայտնեց նա:

Էվելինա Ղուկասյանի պնդմամբ էլ` այս ամենը գալիս է պատասխանատվության պակասից: «Մենակ այն փաստը, որ անընդհատ նախարարներ ենք փոխում… Այսօր ես հարց եմ բարձրացնում և պարզվում է` իմ հարցի պատասխանը պիտի տար նախորդ նախարարը: Այսօր եկածը ասում է` ես ընդամենը մի քանի ամիս եմ աշխատում: Ես հասկանում եմ` պայմանավորված է քաղաքական նկատառումներով, բայց, ի վերջո, պետք է ընտրությունը կատարել ոչ թե կախված քաղաքական հայացքներից, այլ ելնելով մասնագիտական փորձառություններից»,- եզրափակեց նա: