Սարգիս Զեյթլյան դաշնակցական խմբագիրը, գործիչը, ղեկավարը

Աղբյուրը՝ Aztagdaily

Ընկ. Զէյթլեան կը հաւատար, որ լիբանանահայ գաղութը իր դրուածքով կրնար յատուկ դերակատարութիւն ունենալ սփիւռքահայ միւս գաղութներու կազմակերպական ու Հայ դատի պահանջատիրական աշխատանքներուն մէջ` մասնաւորաբար գաղութներու կրթական, մամուլի, վարչական եւ այլ բնագաւառներէ ներս մարդուժ տրամադրելով: Այդ համոզումով ալ աշխատանքի լծուեցաւ:

Իր հերթապահութեան օրով «Ազդակ»-ը օժտուեցաւ նոր տնօրէնով` Երուանդ Փամպուքեան:

Խմբագրութեան միացաւ Պօղոս Սնապեանը:

Աշխատանքի հրաւիրուեցան երիտասարդ աշխատակիցներ, ու թերթը սկսաւ հրապարակուիլ ութ էջերով:

ԼՕԽ-ի շարքերը երիտասարդականացան:

Համալսարանաւարտ ընկերուհիներ վարչութիւններու մաս կազմեցին:

Կրթական կեանքին մէջ համալսարանական բարձր ուսման տէր երիտասարդ ընկերներ ստանձնեցին ազգային վարժարաններու տնօրէնութեանց պաշտօնները: Դպրոցներու կրթական մակարդակը բարձրացաւ, ինչպէս նաեւ գործող նախակրթարանները կարելի եղաւ երկրորդականի բարձրացնել:

Կազմակերպական կեանքին մէջ կոմիտէութիւնները ունեցան աշխուժ գործունէութիւն, յատկապէս շարքերու դաստիարակութեան ու ակմբային կեանքի աշխուժացման գծով` մշակութային նոր ձեռնարկներով ներգրաւելով երիտասարդութիւնը:

Յատուկ վերելք արձանագրեց Զաւարեան ուսանողական միութիւնը ո՛չ միայն անդամներու թիւի յաւելումով, այլեւ` Հայ դատի աշխատանքներու ծիրէն ներս նոր ձեռնարկներու կազմակերպումով (սեմինարներ, որմազդներ, քայլարշաւ, թրքական դեսպանատան դէմ ուսանողական ցոյց եւ այլն): Այս բոլորը աշխուժացուցին համալսարանական կեանքը` Հայ դատի ծանօթացման տեսանկիւնէն:

Վերատեսութեան ենթարկուեցաւ Պատանեկան միութիւններու կազմակերպական կառոյցը, եւ ուսումնասիրուեցաւ զանոնք երկսեռ երիտասարդական միութեամբ մը փոխարինելու ծրագիրը:

Ընկ. Զէյթլեան ջերմօրէն կը հաւատար հայ քաղաքական կուսակցութիւններու միջեւ գործակցութեան: Հատուածականէն վեր կը կարեւորէր ազգային համախոհութեան ու գործակցութեան ստեղծումը: Մեր իրաւունքներու ձեռքբերման համար հայկական միասնական ճակատով արտաքին աշխարհին ներկայանալը կենսական կը նկատէր:

Իր հերթապահութեան օրով Լիբանանի քաղաքական կեանքէն ներս կարեւորուեցաւ Դաշնակցութեան դերակատարութիւնը, մասնաւորաբար` հայ համայնքի իրաւունքներու ձեռքբերման առնչութեամբ, յատկապէս` առաջին կարգի պետական պաշտօնեաներու նշանակման գծով, հայկական երեսփոխանական պլոքի վերանորոգմամբ, ներառեալ` աւետարանական աթոռը. այս բոլորին համար լիբանանահայ քաղաքական հոսանքները ներկայացնող յարգելի ազգայիններ նշանակուեցան:

Ընկ. Զէյթլեան կը հաւատար, որ ազգի մը գլխաւոր ուժը, յատկապէս` անոր ապագայի կերտման գծով, երիտասարդութիւնն է: Ուրեմն պէտք էր աշխատիլ երիտասարդութեան առողջ դաստիարակութեան, անոր բարոյական, կազմակերպական եւ կարգապահական ոգիի խորացման, ազգային ու քաղաքական մտածողութեան զարգացման, գաղափարական վերաթարմացման ու յեղափոխական աւանդներու վերադարձման համար:

1967-ի արաբ-իսրայէլեան պատերազմէն ետք, երբ Պաղեստինի ազատագրութեան կազմակերպութիւնը դարձաւ զինեալ ներկայութիւն, Լիբանանի քաղաքական կեանքէն ներս ստեղծուեցաւ փափուկ կացութիւն: Ձախակողմեան ուժեր, վստահելով այդ կազմակերպութիւններու զինեալ ներկայութեան, սկսան խոչընդոտներ ստեղծել ու քաղաքական պահանջներ դնել երկրի գործադիր իշխանութիւններուն դիմաց, յատկապէս` գործող նախագահին, պաշտօն մը, որ քրիստոնեայ մարոնի համայնքին վերապահուած է:

Ի տես ստեղծուած կացութեան` Փաղանգաւոր եւ Ազատական կուսակցութիւնները սկսան զինուիլ եւ զինավարժութեան դասեր տալ իրենց ուսանող ու երիտասարդ անդամներուն` Լեռնալիբանանի մէջ զինավարժութեան յատուկ բանակավայրեր հաստատելով: Տեղական կուսակցութիւններու այս աշխատանքը մեր` զաւարեանականներուս ուշադրութենէն չէր վրիպած: Սագօ Սարգիսեանն ու ես տեղացի ուսանող ընկերներու ընկերակցութեամբ պատեհ առիթով մը այցելեցինք Հարիսայի մէջ փաղանգաւորներու բանակավայրը եւ ներկայ եղանք անոնց փորձերուն:

Բանակողները, որոնց մէջ կային կարգ մը հայ տղաք, յատուկ համազգեստներ հագած եւ լիբանանեան բանակի սպաներու հսկողութեամբ, զանազան տրամաչափի զէնքերու յատուկ վարժութիւններ կ՛ընէին:

Օրին փաղանգաւորներու բանակավայր մեր այցելութեան մասին տեղեակ պահեցինք ընկ. Զէյթլեանը: ԿԿ-ը տեղեակ էր քրիստոնեայ կուսակցութիւններու նախաձեռնութիւններէն եւ քաջալեր էր, որ զինավարժութեան փորձերու սկսինք գէթ մենք` զաւարեանականներս, նկատի ունենալով,  որ պաղեստինցի զինեալներու եւ լիբանանեան բանակին կամ կուսակցութիւններուն միջեւ բախումներու պարագային արեւմտեան Պէյրութի մեր հաստատութիւնները` առաջնորդարան, դպրոցներ եւ ակումբներ, կրնային թիրախ դառնալ, եւ հարկ էր զանոնք պաշտպանել եւ արգիլել, որ զինեալներ մեր կեդրոնները մուտք գործեն:

Ընկ. Զէյթլեանի հետ մարզումի աշխատանքներուն համադրումը, իբրեւ «Զաւարեան»-ի ատենապետ, վստահուած էր Սագօ Սարգիսեանին: Ժամանակ մը ետք Սագոն վարչութեան տեղեկացուց, որ ընկ. Զէյթլեանը կարգ մը զաւարեանականներ գիշեր մը յատուկ հանդիպումի մը կը հրաւիրէ:

Հանդիպումը կայացաւ Անթիլիաս բնակող մեր պատասխանատու ընկերներէն մէկուն տունը: Այդ տարիներուն Անթիլիասը տակաւին քաղաքէն հեռու,  նարնջենիի պարտէզներով շրջապատուած արուարձան մըն էր, ուր քանի մը հայ ընտանիքներ կը բնակէին միայն:

Որոշեալ ժամուն շուրջ 15 ընկերներ մէկ առ մէկ հասանք ճշդուած բնակարանը: Տան հիւրասրահը կիսով լուսաւորուած էր, պատուհաններուն եւ պատշգամի դրան փեղկերը փակ: Տանտէրը տունէն կը բացակայէր` մեզ ազատ ձգելով: Ընկ. Զէյթլեանի կողքին նստած էին  յիսունի մօտ, լուրջ դէմքերով երկու անձեր: Մէկը ճաղատ, սեւ աչքերով, սեւ պեխերով, խաղաղ դէմքով: Երկրորդ անձը սրճագոյն բաճկոնով եւ սրճագոյն թաղիքէ ամերիկեան գլխարկ մը գլխուն, դէմքին ոչ մէկ արտայայտութիւն:

Քիչ ետք, երբ բոլոր տղաքը հասան, ընկ. Զէյթլեանը խօսք առնելով` ներկայացուց երկու ընկերները` Սարգիս Ազնաւորեան եւ Անդրանիկ Պաղտասարեան (Քաուպոյ Անդրանիկ), որոնք պիտի ըլլային մեր մարզիչները: Ընկ. Զէյթլեանը թելադրեց, որ մեր մարզումներուն մէջ ըլլանք հետեւողական, ճշդապահ, գաղտնապահ, լուրջ կարեւորութիւն ընծայենք ընկերներու ցուցմունքներուն, որովհետեւ լուրջ առաքելութիւններ մեզ կը սպասեն:

Վստահաբար ընկեր Սարգիսը մեզմէ մեծ ակնկալութիւններ ունէր կուսակցութեան ապագայ ծրագիրներուն գծով: Մենք բաժնուեցանք երկու խումբի, մէկը` քաղաք բնակողներս, ընկ. Ազնաւորեանի գլխաւորութեամբ, միւսը` Պուրճ Համուտ բնակողները, ընկ. Պաղտասարեանի առաջնորդութեամբ: Մեր մարզումները շարունակուեցան շուրջ երկու տարի, եւ 1969-ին ու 1973-ին պաղեստինեան կազմակերպութիւններ-լիբանանեան բանակ բախումներու ընթացքին մեզի վստահուեցաւ ազգային հաստատութիւններու հսկողութիւնը: Հետագային մարզուող ընկերներէն Սագօ Սարգիսեանն ու Վաչէ Տարագճեանը կարեւոր դեր ունեցան համակուսակցական մարտական աշխատանքներուն մէջ` ընկ. Սարգիսին ակնկալութիւնները ի դերեւ չհանելով:

Ընկ. Սարգիսը յատուկ համարում ունէր Սագոյին նկատմամբ, որուն մէջ կը տեսնէր դաշնակցական ապագայ ղեկավարը: Կը գնահատէր անոր զոհաբերութեան ոգին, զօրեղ անհատականութիւնն ու կազմակերպական կարողութիւնները: Ընկ. Հրայրը առիթով մը ինծի ըսած է. «Սարգիսը` Սագոյին մէջ կը տեսնէ իր նմանակը»:

Երիտասարդութեան նկատմամբ ընկ. Սարգիսին ունեցած հաւատքը, անոնց հետ ուղղակի կապ ստեղծելու, անոնց աշխատանքին մղում տալու եւ երիտասարդութեան ու իրենց սերունդին միջեւ բնականոն գործակցութիւն ծաւալելու համոզումներն էին, որ անոր մղումով ու ընկերներ Մարուխեանի եւ Տասնապետեանի աջակցութեամբ Լիբանանի 1979-ի Շրջանային ժողովը ԿԿ-ի երիտասարդ կազմ մը ընտրեց, որուն յաջորդեց 1981-ի ՀՅԴ Ընդհանուր ժողովին կողմէ Բ.ի կազմի երիտասարդականացումը:

Ընկ. Սարգիսի նկարագրային յատկանիշներէն էին` պարզութիւնը, ուղղամտութիւնը, նրբազգացութիւնն ու ընկերներու նկատմամբ հոգածութիւնը, որ իրեն հետ շփումով կը զգացուէր միայն` ներգրաւելով գործակից ընկերները:

Այդ մէկը ես զգացեր եմ, երբ 1978-ին, կիրակի մը, առաւօտ կանուխ հեռաձայնս հնչեց: Օր մը առաջ Լիբանանի կազմակերպութեան Շրջանային ժողովի բացումը կատարուած ու նիստերը սկսած էին: Այդ գիշեր, նիստերու աւարտէն ետք Սագոն տուն հասնելուն` սրտի տագնապ անցուցեր եւ հիւանդանոց փոխադրուեր էր: Ընկ. Սարգիսը, ընկ. Հրայրն ու ընկ. Հրաչը տեղեակ ըլլալով, առաւօտուն ուզած են հիւանդանոց այցելել` Սագոյի տեսութեան:

Ընկ. Սարգիսը գիտնալով, որ ես Սագոյին շատ մօտիկ եմ, ուզած էր զիս տեղեակ պահել, որ ես ալ իրենց ընկերանամ: Ընկերներու ցաւերուն լուռ բաժնեկից էր ան:

Հաճելի զրուցակից էր ընկ. Զէյթլեան:

Խօսակիցներուն ու իր միջեւ զուարթ մթնոլորտ ստեղծող: Ծաւալած այդ անկաշկանդ խօսակցութիւններու ընթացքին կը ջանար առաւելագոյն տեղեկութիւններ քաղել, մանաւանդ` այն նիւթերուն շուրջ, որոնք իր գործադաշտէն ու հետաքրքրութիւններու անմիջական ծիրէն դուրս էին: Կ՛ուզէր տեղեկանալ` կարենալ ճշդորոշուելու, մտքերը համադրելու եւ զանոնք կարենալ հիմնաւորելու համար:

Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի սկզբնաւորութեան էր: Ընկերոջ մը հետ լուր ղրկած էր, որ կիրակի մը իր մօտ` Այնճար ելլեմ: Երբ հասայ,  ընկ. Սարգիսը տան բակը նստած` ընկ. Նգրուրեանին հետ կը զրուցէր: Անոնք Ճեմարանի մէջ դասընկերներ եղած էին եւ համագիւղացի, ու շատ բան ունէին իրարու փոխանցելիք: Ընկ. Սարգիսի մտահոգութիւնը փաղանգաւոր զինեալներու Պուրճ Համուտէն սանձարձակ ելումուտն էր, որ երբեմն անհաճոյ դէպքերու տեղի կու տար՝ մեր կազմակերպութեան վարկը խնդրոյ առարկայ դարձնելով, միեւնոյն ատեն` ազդելով հայ ազգաբնակչութեան հոգեվիճակին վրայ: Կը մտածէր մեր զինեալ տղոց կողմէ երկու անցարգելներ դնել տալ, մէկը` Պէյրութ գետի կամուրջին վրայ, երկրորդը Անթիլիաս` վանքին մօտ` մայրուղիին վրայ, որպէսզի արգիլեն Փաղանգաւոր զինեալներու Պուրճ Համուտ ելումուտը: Այս գծով, իբրեւ «Աղբալեան» կոմիտէի անդամի, կ՛ուզէր կարծիքս ունենալ:

Ընկ. Սարգիսին կարծիքը չբաժնելով` ըսի, որ նման նախաձեռնութիւն փաղանգաւոր զինեալներուն ու մեր տղոց միջեւ բախումներու պատճառ պիտի ըլլայ, ու անտեղի զոհեր պիտի տանք, որովհետեւ մեր ընկերութեան մէջ աշխատող փաղանգաւոր պաշտօնակիցներուս ուղեկցութեամբ առիթը ունեցած էի այցելելու անոնց զինուորական դիրքերը եւ տեսած, որ Տըպպայէէն մինչեւ Պրումմանա երկարող լեռնաշղթայի բարձունքներուն վրայ հեռահար թնդանօթներ զետեղած էին` արեւմտեան Պէյրութը հարուածելու նպատակով եւ կրնային զանոնք դէպի Պուրճ Համուտ ուղղել, ինչ որ մեզի համար աղէտաբեր կրնար ըլլալ, աւելցնելով, որ Դաշնակցութիւնը իր մարտական փորձառութենէն մեկնած` այլ միջոցներ ունի այս կացութեան առաջքը առնելու, պատժելով անոնց պատասխանատուներն ու ղեկավարները: Բացատրութիւններս համոզած էին ընկ. Սարգիսը: Երբ պատրաստուեցայ մեկնիլ, յայտնապէս ան գոհացած էր փոխանցած տուեալներէս ու բացատրութիւններէս:

Իր համեստութեան եւ վեհանձնութեան կողքին, ընկ. Սարգիսը անողոք էր կեղծաւորներու եւ յատկապէս ազգային իրաւունքները ոտնահարողներուն նկատմամբ: Իրեն համար սուտը, կեղծիքը, թուլամորթութիւնը, անկազմակերպ ու չծրագրուած աշխատանքը, բարոյական սկզբունքներու ոտնահարումը, յատկապէս` կուսակցական աշխատանքներու նկատմամբ, անհանդուրժելի էին:

Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի սկզբնաւորութեան էր, ԿԿ-ը երկար տարիներէ ի վեր Լիբանան բնակող սուրիահպատակ մեր հայրենակիցներուն լիբանանեան քաղաքացիութիւն ապահովելու համար յատուկ դասաւորում ըրած էր եւ աշխատանքը վստահած` պատասխանատու ընկերոջ մը:

Նախաձեռնութեան աւարտին, երբ ԿԿ-ը կատարուած աշխատանքի նիւթաբարոյական գնահատումը ըրած էր, նշմարած էր, որ գործառնութիւնը պէտք էր հաշուեքննութեան ենթարկուէր, ուստի զիս նշանակեցին, որ հաշուեքննութիւն կատարեմ:

Կանոնաւոր արձանագրութիւն ու տոմարակալութիւն գոյութիւն չունենալով` կարելի չէր ընկալուած ձեւով հաշուեքննութիւն կատարել:

Անճրկած էի: Պէտք էր ձեւ մը գտնէի հաշիւները վերականգնելու: Բարեբախտաբար ընկ. Սուրէն Տօնապետեանը, որ այս աշխատանքներուն համար պատկան սպասարկութիւններուն հետ կապ պահողն էր, տետրակի մը մէջ արձանագրուած ունէր ստացած ինքնութեան թուղթերուն թիւը եւ անոնց համար վճարած գումարները: Ընկ. Սուրէնին արձանագրութիւնները հիմք ունենալով, հաշուեկշիռ մը պատրաստեցի` կարենալով կատարել մօտաւոր գնահատումը ԿԿ-ի փոխանցուելիք գումարին:

Յայտնապէս այս գործին ընկերը պարտականութեան մէջ թերացած էր եւ պատասխանատւութեան պէտք էր կանչուէր:

Որոշ ժամանակ կը վարանէի հաշուեքննութեանս տեղեկագիրը ԿԿ-ին ներկայացնել` մտածելով ընկ. Սարգիսի, որ ԿԿ-ի մօտ Բիւրոյի ներկայացուցիչի հանգամանքով ժողովներուն կը մասնակցէր, ունենալիք հակազդեցութեան մասին, գիտնալով, որ ինք ու ենթական շատ մօտիկ ընկերներ են:

Ատեն մը ետք ընկ. Սարգիսը ուզեց, որ հանդիպինք ցարդ կատարուած աշխատանքին մասին տեղեկանալու համար: Յաջորդող օրերուն, երբ Արեւելեան Պէյրութ անցած էր, հանդիպեցանք ճաշարան «Փանոս», ու ես լայն տեղեկութիւններ տուի ո՛չ միայն ենթակային գործելաձեւին մասին, այլ նաեւ բացատրեցի այն հիմքերը, զորս պատրաստած տեղեկագիրիս համար իբրեւ հիմք ու մեկնակէտ ունեցած էի:

Խօսքս աւարտեցի անձկութեամբ` սպասելով ընկ. Սարգիսի հակազդեցութեան: Զարմանքս մեծ եղաւ, երբ ընկ. Սարգիսը առանց տատամսելու ու յաւելեալ հարցումներ ընելու ու տեղեկութիւններ ուզելու` ըսաւ. «Խնդրոյ առարկայ ընկերը շարքերէն կը հեռացուի»:

Սակայն մեկնելով իր բծախնդրութենէն, եւ որպէսզի պատկան մարմիններուն կայացնելիք որոշումը աւելի հիմնաւորուած ըլլայ, առաջարկեց կատարուած հաշուեքննութեան մասին ունենալ նաեւ ընկ. Մասիս Ալեքսանդրեանին տեսակէտը, ինչ որ կատարուեցաւ:

Հոկտեմբեր 2017, Մոնրէալ
(Շար. 2)

ՅԱԿՈԲ ԵԱՓՈՒՃԵԱՆ