Ես հայ եմ, նա՝ քուրդ, կողք կողքի կանգնենք՝ գուցե ապստամբություն բարձրացնենք. Արա Գյուլեր

Թուրքիայում հայտնի գրող, Աղթամարի եկեղեցին թուրքական իշխանությունների ծրագրած ոչնչացումից փրկող Յաշար Քեմալի մահից հետո «Ակօս» պարբերականը զրուցել է նրա մտերիմ ընկերոջ, հայտնի հայ լուսանկարիչ Արա Գյուլերի հետ:

«Արա» սրճարանում հանդիպում ենք՝ նրա Յաշարի մասին զրուցելու համար: Ինձ հետ է Պերճը (Արաբյան): Պերճը մի քանի տարի առաջ է ծանոթացել Արա Գյուլերի հետ, լուսանկարել նրան: Վարպետի հետ հանդիպելու կապակցությամբ գոնե ինձ չափ հուզված է… Սեղանին եմ դնում Յաշար Քեմալի «60 տարի հարցազրույցների մեջ» գիրքը: Գրքում գրողի` տարբեր քաղաքներում, զանազան տարիների արված 26 հիասքանչ լուսանկարներ ու դիմանկարներ կան: Քեմալի կյանքը, խորությունը, ընկալումը, ցավի արտահայտությունը հավերժացնող այս լուսանկարները պատկանում են նրա մտերիմ ընկերոջը՝ Արա Գյուլերին…

Հենց նստում ենք՝ ձեռքը մեկնում է գրքին: Մեկ առ մեկ պատմում է: «Այս լուսանկարը ես եմ արել: Փարիզում է: Մեզ հետ նաև Ջեյմս Բալդվին է: Այստեղ չի երևում: Երեքով քեֆ ենք անում: Հա, թափառում էինք Կ.Պոլսում… Սա էլ սրճարանում է` երիտասարդ տարիներին»: Մեկ այլ լուսանկարում Յաշար Քեմալը խաղում է շան հետ, մյուսում նարդի խաղացողների հետ է, հետո՝ մզկիթում: «Ինձ մոտ անթիվ լուսանկարներ կան դեռ, ճանապարհը երկար էր»,- ասում է Արա Գյուլերը:

Հարցնում եմ. «Հիշու՞մ եք այդ ճանապարհի սկիզբը»: Ասում է. «Երկար ժամանակ է անցել, 20-29 տարեկան էինք: Այդ ժամանակ ես ֆոտոլրագրող էի «Կյանքի պարբերական»-ում: Անատոլիայից նոր էր եկել և առաջինն ինձ հետ է ծանոթացել այստեղ: Անատոլիայի բիճեր ենք, էլի»:

«Կյանքի պարբերական»-ում մի ժամանակ իրար հետ աշխատած երկու վարպետներ: Միմյանց մասին կատակներով իրար հետ աշխատել և կյանք են կիսել: «Ես հայ եմ, նա քուրդ: Կողք կողքի կանգնենք՝ գուցե ապստամբություն բարձրացնենք»,- ասում է ու բարձրաձայն ծիծաղում: Քիչ է խոսում, երբեմն ասում է՝ չեմ հիշում, սակայն նրա խոսքերում և ժպիտում, ակնհայտորեն,  կա ապրածների թարմ հիշողությունը:

-Վերջին անգամ ե՞րբ եք տեսել նրան:

-Գնացել էի հիվանդանոց: Վերակենդանացման բաժանմունք ոչ ոքի թույլ չէին տալիս մտնել:

- Այստեղ («Արա» սրճարանում) հանդիպո՞ւմ էիք:

-Այստեղ` վերևում: Ես էի գնում նրանց տուն: Նրա տունը շատ գեղեցիկ է: Բոսֆորի նեղուցի ափին էր: Յաշարն ու ես լավ անցյալ ենք ունեցել:

-Դուք նրան նախ որպես լրագրող ճանաչեցի՞ք:

-Նա լրագրող էր արդեն: Հետո դարձավ վիպասան: Շատ լավ լրագրող է: Այդ մասնագիտություն նորություններ է բերել: Աղթամարը նա է փրկել, դրա ոչնչացումը նա է կասեցրել:

-Իսկ նրա գրականությո՞ւնը Ձեզ համար…

-Աշխարհի ամենալավ գրականագետն է Յաշարը: Ես ամենաշատը «Արարատ լեռան լեգենդ»-ն ու «Նիհար Մեմեդ»-ն եմ սիրում: Օրինակ՝ կա «Դարբինների շուկայի ոճրագործությունը»

-Առաջինը ո՞ր պատկերն եք մտաբերում՝ հիշելով ձեր՝ իրար հետ այցելած վայրերը:

-«Մանուշակ» անունով մի տեղ կար, այնտեղ էր նստում, գիտե՞ս: Եշիլքոյից մի փոքր այն կողմ, փոքրիկ գյուղ է: Այնտեղ ձկնորսներ կան, ափին մարդիկ նարդի են խաղում: Նրանց հետ մտերիմ էր, ինձ էլ իր հետ էր տանում, նարդի էինք խաղում: Նա խոսում էր, ես էլ՝ լուսանկարում:

-Միմյանց հետ այցելել եք նաև Անատոլիայի տարբեր վայրեր: Համատեղ ճանապարհորդությունն ինչպե՞ս էր: Ճանապարհից հիշողություններ ունե՞ք:

-Շատ տեղեր` Կարին, Ադանա…, բայց հիմա չեմ հիշի: Հաճելի մարդ էր Յաշարը: Նա քեզ էր պատմում, դու էլ` իրեն, ժամանակը լավ էր անցնում: Վերջին անգամ Համիթե գնացինք, Չուքուրովայում է՝ նրա ծննդավայրում: Այնտեղ նրա արձանն էլ կանգնեցրինք, բացումն արվեց: Հալեթ Չամբելը նրա պատվին ճաշկերույթ կազմակերպեց: Կարևոր անձինք էլ կային:

Երբեմն-երբմեն հայերեն ենք խոսում Արա Գյուլերի հետ: Զրույցի ընթացքում պարբերաբար նշում է, որ լավ ընկեր, լավ բարեկամներ էին: Մի անգամ էլ հայերենով ասաց՝ «աղեկ բարեկամ էր»:

«Ինձ հետ հարցազրույց անելն էլ է դժվար գործ»,- ասում է ու ծիծաղում: Հետո սեղանին դրված գիրքն ենք միասին «փորփրում»: Ու բացվում է Յաշար Քեմալի հետ հարցազրույցից մի էջ: Վարպետ գրողն ասում է. «…հարցազրույցը մեղրանման գրականություն է: Այն լուրից բաժանող որակը գրականության ուժն է: Լուրը ստեղծագործություն չէ, այլ փոխադրություն: Հարցազրույցն է ստեղծագործություն: Ճշմարտությանը չես կարող հասնել` առանց այն իրական կյանքում ստեղծելու»:

Փակելով գիրքը՝ Արա Գյուլերը կրկնում է. «Գրականության էլ, լրագրության էլ վարպետ էր Յաշարը»: Վերջում հարց եմ տալիս. «Ո՞րն էր Յաշար Քեմալի՝ Ձեր ամենասիրած առանձնահատկությունը»:  Ասում է. «Ճիշտը դեմքին ասող էր, ոչ մեկից վախ չուներ»: «Հա’, մեկ էլ մերվող, հումորով էր: Ի՞նչ իմանայինք, որ մահանալու ես, արա’ …»:

Մարալ Դինք

Թարգմանությունը՝ Արազ Գայմագամյանի