Վոն Փիլիկյանը` բառի, գույնի եւ կադրի մեջտեղում

Գրող, նկարիչ եւ կինոռեժիսոր Վոն (Վահան) Փիլիկյանը վերջերս Հայաստանում էր` մասնակցում էր «Օտարագիր հայ գրողների 5-րդ համաժողովին»:

Վոնը սովորել է Օքսֆորդի, Քեմբրիջի եւ Հարվարդի համալսարաններում` մասնագիտանալով հին հունարենի, լատիներենի եւ սանսկրիտի մեջ /2006-ին Նյու Յորքում լույս է տեսել Փիլիկյանի թարգմանած եւ խմբագրած «Մահաբհարաթա. գիրք 7»-ի առաջին հատորը/: Նա նաեւ «Unruowe» արվեստի կենտրոնի հիմնադիրն ու գեղարվեստական ղեկավարն է: 2002-ին Լոնդոնում լույս է տեսել նրա «Խավարման պահին» բանաստեղծական ժողովածուն, իսկ 2005-ին «Ոսկե ծիրան» միջազգային կինոփառատոնում նրա «Մուրճ եւ բոց» ֆիլմն արժանացել է մրցանակի:

Yerkir.am-ը զրուցել է Վոն Փիլիկյանի հետ:

- Վերջերս մասնակցում էիք օտարագիր հայ գրողների համաժողովին: Ի՞նչ տվեց Ձեզ դա:

- Սկսեցինք ամենաբարդ հարցից (ժպտում է): Գիտաժողովն այնքան էլ չարդարացրեց իմ ակնկալիքները: Կազմակերպիչները նախ պետք է պարզեին` գիտաժողովի նպատակը ո՞րն է: Ինձ համար, օրինակ, դա պարզ չէր: Հայրս հայ է, մայրս` ամերիկուհի, ինչն էլ իմ` հայերեն չխոսելու պատճառն է: Համաժողովին մի քանի մասնակիցներ էլ կային, ովքեր հայերեն չէին խոսում, եւ մենք, փաստորեն, հնարավորություն չունեցանք հասկանալու մյուսների ելույթը, քանի որ դրանք չէին թարգմանվում, եւ անգամ գրավոր տարբերակով էլ մեզ չէին փոխանցել: Ինձ համար այս համաժողովի նպատակը շփումն էր: Սփյուռքում հայերեն խոսելը շատերի համար խնդիր չէ, քանի որ իրենց արմատներն ավելի խորն են` ապուպապերից սկսած` հայ են: Հայոց լեզուն շատ կարեւոր տարր է հայկական պատկանելության համար. լեզուն տարբեր ձեւերով քեզ հայ է դարձնում: Եթե հայերեն չես խոսում, լիարժեք հայ չես: Դրա համար էլ պետք է ճանապարհ գտնել բոլորիս համար` միանալու, որպեսզի գիտժողովն աշխատի եւ իմաստ ունենա, ինչը հաշվի չէին առել:

- Արդյոք շա՞տ տարբեր են օտարագիր եւ հայալեզու գրողների ստեղծագործությունների թեմաները:

- Ցավոք, հարցին չեմ կարող պատասխանել: Հայ գրականության իմ իմացությունը Սայաթ-Նովայի եւ Նահապետ Քուչակի ստեղծագործություններից այն կողմ չի անցնում: Համաժողովը մի հնարավորություն էր` հայ գրականության մասին ինֆորմացիա ստանալու, բայց դա կորցրած հնարավորություն էր` թարգմանության բացակայության պատճառով: Սա շատ լավ հարց է, որին մենք պետք է անդրադառնայինք գիտաժողովի ժամանակ: Գիտեք` մեծ անդունդ կա մեր միջեւ, որն այդպես էլ մնաց, եւ չնայած դա երեք օրում չէիր լցնի, բայց գոնե այն հաղթահարելու առաջին քայլերը պետք է արվեին, ինչը չարվեց: ՀԳՄ նախագահ Լեւոն Անանյանը հաճելի մարդ է, ՀԳՄ-ն` լավ կազմակերպություն, որը, ցավոք, բաց չէ մեզ համար: Սակայն, մյուս կողմից, համաժողովը նոր կապեր ստեղծելու հեռանկար բացեց:

- Կարծում եք` թարգմանությունը, առհասարակ, հենց առաջի՞ն խնդիրն է, որ բաժանում է տեղի եւ Սփյուռքի գրողներին:

- Ոչ: Գրողները, որոնք ապրում են Հայաստանում, ներգրավված են հայ հասարակության մեջ, որը տարբերվում է, օրինակ, բրիտանական հասարակությունից: Մենք ունենք շփվելու երկու տարբերակ` ես պետք է քեզ լսեմ, դու` ինձ, այսինքն` ես կարող եմ ձեզ տալ իմ անգլերեն բանաստեղծությունները, դուք` ձեր հայերենը: Կան նաեւ այլ խնդիրներ, օրինակ` շփման ցանկությունը, որը պետք է ուժեղ լինի: Իմ կարծիքով` այստեղ կա նաեւ խնդիր, որ երբեմն մարդիկ զգում են, որ հնարավորություն չունեն ինչ-որ բանի հասնելու: Ես սիրում եմ հայերին եւ սիրում եմ Հայաստան գալ, սակայն, մյուս կողմից, հասկանում եմ, որ Հայաստանը կղզիանում է: Ես չեմ ուզում քաղաքականացնել, բայց հայ հասարակությունը վտանգված է:

- Գրելը խոսքային արվեստ է, իսկ նկարելը` պատկերային: Չի՞ խանգարում մեկը մյուսին:

- Ես երբեք չեմ ասել, որ բանաստեղծ եմ կամ` ռեժիսոր ու նկարիչ, ես ուղղակի մարդ եմ: Երբեմն կարիք եմ զգում իրադարձություններին արձագանքելու, որն էլ անում եմ տարբեր ձեւերով: Սա առեղծված է ինձ համար: Ես չեմ սիրում կյանքում մեկ բանով զբաղվել: Իմ պարագայում որոշ իրադարձություններ գրքի տեսք են ստանում, որոշները` կտավի, իսկ մյուսները ֆիլմ են դառնում:

- Եթե ֆիլմ նկարահանեիք Հայաստանի ներկայիս օրերի մասին, ի՞նչը կցուցադրեիք: Օրինակ` Փելեշյանը վերջերս ասաց, որ բնությունը կնկարեր:

- Այո, Փելեշյանը դա հիանալի է անում: Դժվար է ասել, քանի որ ես Հայաստանը լավ չեմ հասկանում, ես տուրիստ եմ այստեղ: Վերջին անգամ, երբ Հայաստանում էի /7 տարի առաջ/, ընկերս` Օնիկ Գրիգորյանը, ինձ տարավ Կոնդ, որտեղ ծանոթացրեց մի քանիսի հետ, եւ ես ֆիլմ նկարեցի: Ֆիլմն ինձ հետ Անգլիա տարա, իսկ հետո նկատեցի մի բան, որն այստեղ չէի նկատել. ինձ չի հետաքրքրում նոր ու հարուստ Երեւանը, դա այնքան էլ հայկական չէ, դրա համար էլ ես գիտեմ` Փելեշյանն ինչ նկատի ունի: Իսկ վերջերս, երբ Վրեժ Քասունու հետ էի խոսում, նրան հարցրի, թե որտե՞ղ է հայկական ֆիլմը, որում պատկերված է բնությունը, փոշին, որոնք ես տեսել եմ միայն Փելեշյանի ֆիլմերում: Ինչպես Բորխեսն է ասում` երբեք չես կարող ժամանակակից չլինել. Հայաստանը ժամանակակից է, բայց այն նաեւ հին քաղաք է: Ես կցանկանայի ֆիլմ նկարել` հայկական բնաշխարհը ցուցադրելով, քանի որ այն շատ հզոր է, եթե լավ կնկարես: Փելեշյանի մոտ դա, իրոք, հիանալի է ստացվում, նրա «Մենքը» գլուխգործոց է:

- Հայաստանում, որպես ռեժիսոր եւ գրող, արդեն հանդես եք եկել, իսկ հնարավո՞ր է մի օր էլ որպես նկարիչ հյուրընկալվեք մեզ մոտ:

- Հուսով եմ` այդպես էլ կլինի: Ավելի ճիշտ, կարծում եմ` դա հաջորդ քայլը կլինի: Գիտե՞ք` հասկացել եմ, որ Հայաստանում մարդիկ գնահատում են արվեստն ավելի, քան Արեւմուտքում, որտեղ արվեստն ավերվել է փողի պատճառով: Իսկ Հայաստանում այդպես չէ, ինչն ինձ զարմացնում է:

- Բայց վերջին շրջանում Հայաստանում արժեքների անկում կա բոլոր ոլորտներում, ցավոք, նաեւ` մշակութային դաշտում. Անգլիայո՞ւմ էլ է այդպես:

- Այո, Անգլիայում շատ խնդիրներ կան: Ինձ համար սա շատ մեծ թեմա է. խորհրդային ժամանակներում գրողներն առավելություններ ունեին, նրանք էլիտա էին համարվում, բայց չեմ կարծում, որ գրողը պետք է այդպիսին լինի: Գրողը քանդակագործ է, ով ստեղծում է լավ բառեր: Ուղղակի չես կարող չարձագանքել դեպքերին, երբ ցեխի մեջ ես, պետք է ձեռքերդ էլ ցեխոտվեն: Արեւմուտքում արվեստը սկսել է կապ չունենալ մարդկանց հետ: Կրթությունը եւ առողջապահությունը` ահա երկու ամենակարեւոր ոլորտները. եթե կառավարությունը չի կարող ապահովել սրանց լիարժեք հասանելիությունը հասարակության համար, պետք է լուծարվի: Անգլիայում մենք ունենք լավ առողջապահական համակարգ, բայց կրթության որակը վատանում է, որի պատճառն այն է, որ մենք ունենք աջակողմյան կառավարություն: Այս ամենը տեսնելով` որպես ստեղծագործող` դու քեզ պետք է անհարմար զգաս. եթե հարմարավետ ես զգում, ուրեմն` ինչ-որ բան սխալ է:

Զրուցեց Կարինե ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆԸ

Թարգմանեց Էդիթ ՄԱՐԳԱՐՅԱՆԸ