Հայաստանը ԵԱՏՄ գագաթնաժողովին ընդառաջ. «պրագմատիզմի» խորամանկությունները հղի են անակնկալներով

Ի՞նչ գործոններ են ազդում հայ-ռուսական առեւտրի թվացյալ «թռչող» ծավալների վրա - Օրերս ՀՀ կառարությունը հաստատեց «Եվրասիական տնտեսական միության մաքսային տարածքից արտահանվող ապրանքների ծագման որոշման ներդաշնակեցված համակարգի մասին» 2022ի համաձայնագիրը, որի հիմնական նպատակը երրորդ երկրներ արտահանվող ապրնքների ծագման երկրի որոշման հետ կապված բոլոր հարցերի համաձայնեցումն է։ Փաստաթուղթն ուղղված է ԵԱՏՄ մաքսային տարածքից դուրս դրանց արտահանման շրջանակներում ապրանքների ծագման որոշման եւ հաստտման վերաբերյալ Միության մասնակիցների մոտեցումների միասնականացմանը, այդ թվում՝ անդամ պետություններում ծագումից կախված արտահանման կարգավորման միջոցների առկայության դեպքում:

Կարծիք է հայտնվում, որ նման որոշմամբ Երեւանը ցույց է տալիս իր հավատարմությունը ԵԱՏՄ – ին՝ առնվազն միությունում Հայաստանի նախագահոթյան տարում։ Տեսակոնֆերանսով բացելով հայ-ռուսական համալսարանում անցկացված «ֆինանսական ինտեգրման խորացումը ԵԱՏՄ-ում» միջազգային գիտաժողովը՝ ՌԴ կառավարության փոխվրչապետը շնորհակալություն է հայտնել Հայաստանի ղեկավարությանը «Մությունում տնտեսական ինտեգրման խորացման ուղղությամբ ակտիվ դիրքորոշման համար»: «ԵԱՏՄ երկրներում ֆինանսական համակարգերի զարգացումը ռազմավարական նշանակություն ունի եւ նպաստում է միության անդամ պետությունների կայուն տնտեսական աճին, նպաստում է միջազգային առեւտրի զարգացմանը, բարձրացնում է մեր բիզնես համայնքների մրցունակությունը, բնականաբար բարենպաստ պայմաններ է ստեղծում ներդրումների համար»,-ասել է փոխվարչապետ մհեր գրիգորօղլին:

Չնայած Արեւմուտքի, Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի հետ մերձեցման մսին անընդհատ խոսակցություններին, որոնք ուղեկցվում են որոշ գործնական քայլերով, Հայաստանի գործող իշխանություններն ակնհայտորեն վստահ չեն, թե իրենց աշխարհաքաղաքական «շրջադարձը» թույլ կտա փոխհատուցել ԵՏՄ-ից երկրի հնարվոր դուրս գալը: Սակայն, ամեն ինչ այդքան էլ միանշանակ չէ։ Այսպես, արդեն բազմիցս խորը գոհունակության զգացումով նշվել է, որ ՌԴ-ի եւ Հայաստանի ապրանքաշրջանառությունը 2023ին հասել է ռեկորդային 7 մլրդ դոլարի, մինչդեռ 2022ին այդ ցուցանիշը ընդամենը մի փոքր գերզանցել է 2 միլիարդ դոլարը։ Միեւնույն ժամանակ, ՌԴ մասնաբաժինը Հայաստանի արտաքին առեւտրում 2022ի համեմատ մնացել է մոտավորապես նույն մակարդակի վրա՝ 35%-ից մի փոքր բարձր։ Հատկանշական է՝ Հայաստանից արտահանումն աճել է գրեթե 39%- ով՝ կազմելով 3 մլրդ 418 մլն դոլար։ Համապատասխանաբար, ՌԴ-ի հետ Հայաստանի առեւտրային հաշվեկշռում 2023ին արտահանումն ու ներմուծումը գրեթե հավասարվել են (47% / 53%) Торговля между Арменией и Россией превысила $7 млрд: обзор внешнеторговых отношений | Sputnik Армения | Дзен (dzen.ru) Армения «замораживает» членство в ОДКБ и дрейфует на Запад — Фонд стратегической культуры (fondsk.ru)։

Արտասահմանյան ԶԼՄ-ներում մեկ անգամ չէ, որ հաղորդվել է՝ Հայաստանը եւ ԵԱՏՄ մյուս ոչ պատժիչ երկրները (այսինքն՝ բոլորը բացի Բելառուսից) բավական ակտիվորեն վերաարտհանում են ՌԴ ենթապատժամիջոցային եւ պոտենցիալ ենթապատժամիջոցային ապրանքները, ինչը կանխորոշում է դեպի ՌԴ արտահանման նման բարձր դինամիկան։ Երկու կողմերի պաշտոնական կոնկրետ հերքումներ չկան։ Բայց նշվածը առեւտրի աճի դիտարկվող միտման միակ պատճառը չէ։ Ըստ առկա տեղեկատվության՝ փոխադարձ առեւտրի արժեքն աճել է նաեւ փոխադարձ առաքվող ապրնքների գնի 30-80% - ով բարձրացման պատճառով, ինչը կապված է, առաջին հերթին, ռուբլու արժեզրկման արտարժույթի փոխարժեքի հետ: Իհարկե, դա ազդում է արտահանման-ներմուծման եւ վերաարտահանման գների վրա, քանի որ «ռուբլու» գործոնն ուղղակիորեն ազդում է դրամի, ինչպես նաեւ ԵԱՏՄ – ԱՊՀ մյուս բոլոր ազգային արժույթների արտարժութային փոխարժեքի վրա։ Բացի այդ, արտաքին առեւտրի վերջնական գները ներառում են աճող տրանսպորտային եւ լոգիստիկ ծախսերը, որոնց աճը նույնպես պայմանավորված է, առաջին հերթին, ռուբլու արժեզրկման փոխարժեքով: Բայց աճի գործոնները չեն սպառվում նաեւ այս օբյեկտիվ պատճառներով: Այսպես, ս. թ. հունվարից Երեւանի նախաձեռնությամբ «անշահավետության» պատրվակով դադարեցվել է տրանսսեւծովյան նավահանգիստ Կովկաս (ՌԴ) – Փոթի նավահանգիստ լաստնավային երթուղու աշխատանքը, որն օգտագործվում էր հիմնականում Վրաստանի տարածքով ՌԴ-Բելառուսի եւ Հայաստանի միջեւ երկաթուղով բեռնափոխադրումների համար։ Նման որոշումը միանգամայն տեղավորվում է Երեւանի արտաքին քաղաքական ակտուալ կուրսի մեջ, որն ուղղված է Արեւմուտքի, Ադրբեջանի եւ Թուրքիայի հետ տնտեսական եւ հատկապես ռազմաքաղաքական կապերի արագացված զարգացմանը (Ի տարբերություն Ադրբեջանի, Հայաստանը ԱՀԿ-ում ընդունվել է դեռեւս 2002ին։ Միեւնույն ժամանակ, Արեւմուտքը նախկինի պես խթանում է ադրբեջանական նավթի եւ գազի ներկրումը։ Նման դասավորվածությունը նպաստում է Հայաստանում ոչ այնքան ադեկվատ դիսկուրսին այն մասին, որ, իբր, Արեւմուտքում նրան իրավահավասար գործընկեր են համարում, այն դեպքում, երբ Ադրբեջանն Արեւմուտքին հետաքրքիր է միայն որպես հումքային կցորդ): Армения приостановила паромные перевозки через Поти в порт Кавказ из-за нерентабельности - Морские вести России (morvesti.ru) Армения и НАТО обсудили дальнейшее сотрудничество - Газета.Ru | Новости (gazeta.ru)

Այսպես, հեռուստաալիքներից մեկի եթերում Թուրքիայի տրանսպորտի եւ ենթակառուցվածքի նախար Աբդուլքադիր Ուրալօղլուն հիշատակել է նախկինում չհայտարարված հայ-թուրքական բանակցությունների եւ Վրաստանում, հավանաբար, փոխնախարարների մակարդակով քննարկումների մասին։ Նրա խոսքով՝ «Զանգեզուրի միջանցքի» վերաբերյալ Երեւանի կողմից դիմադրություն գրեթե չկա։ 2018-2020թթ.հայ-ադրբեջանական գաղտնի բանակցությունների եւ Բաքվի ու Երեւանի միջեւ հաստատված օպերատիվ կապի արդյունքն ի վերջո դարձավ 44-օրյա պատերազմում «ծրագրված պարտությունը», որին հաջորդեց Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության «քանդումը»: «Արդեն Հայաստանին վերաբերող գաղտնի բանակցությունների նույն շրջանակն է», – արձանագրում է Alpha News-ի մեկնաբան Բենիամին Մաթեւոսյանը՝ ենթդրություններ անելով հայ-թուրքական շփումների բովանդակային կողմի մասին' ելնելով պաշտոնական ներկայացուցիչների կամ գործող իշխանության կողմնակիցների հայտրարություններից: Այսպես, նրանցից մեկը՝ Հայաստանի Հանրային հեռուստաընկերության հաղորդավար Պետրոս Ղազարյանը, հյուրերից մեկին ուղիղ հայտարարեց, որ «եթե Հայաստանի տարածքով հաղորդակցությունները վերահսկվեն միջազգային ուժերի կողմից, ապա ինքնիշխանությունը չի կորչի, իսկ եթե վերահսկվի Ռուսաստանի կողմից, ապա այդ ժամանակ ինքնիշխանությունը կկորչի»։

Փաշինյանի մեկ այլ կողմնակից՝ Բաղրամյան 26 ռուսատյաց պրոպաշինյանական տելեգրամյան ալիքի ենթադրյլ համադրող Էռնեստ Վարդանյանն իր տելգրամյան լսարանի մտքում ներդնում է Ադրբեջանի հետ «բարտերային» փոխանակման գաղափարը.Բաքուն փաստացի անարգել կօգտվի Հայաստանի տարածքով հաղորդկցություններից՝ մերձկասպյան գազի դիմաց, որը հարեւան երկիր մատակարրելու հնարավորության մասին վերջերս հիշատակել էր Ալիեւը։ Ներկայումս ռուսական էներգառեսուրսների ընդհանուր մասնաբաժինը կազմում է 91,7%, որից 62% – ը բաժին է ընկնում գազին, որը կազմում է արդյունաբերության մեջ սպառվող էներգառեսուրսների 54% – ը, 70% – ը՝ սննդի արդյունաբերության մեջ, 46% - ը՝ տրանսպորտում, 49% - ը՝ ծառյությունների ոլորտում։ Ռուսաստանը Հայաստանի ատոմային էլեկտրակայանին բենզինի եւ ուրանի հիմնական մատակարարն է: Ռուսաստանը զբաղեցնում է ֆինանսական եւ ոչ ֆինանսական կազմակերպությունների, ոչ առեւտրային կազմակերպթյունների կողմից ստացված բոլոր ներդրումների մինչեւ 20%-ը, իսկ երկրում բոլոր օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների մինչեւ 30% - ը, նշում է Rybar Telegram ալիքը: Վերջին մի քանի տարիների ընթացքում Ռուսաստանից Հայաստան լրացուցիչ ներդրումների աճը կազմել է ավելի քան 400%:

Ամենայն հավանականությամբ, այնպիսի օդիոզ քայլով, ինչպիսին Ռուսաստանի հետ լաստանավային հաղորդակցության դադրեցումն է (հաստատ Անկարայի համար այդքան էլ անակնկալ չդարձած), Երեւանը ցույց է տալիս իր «լոյալությունը» նորահայտ գործընկերներին, նույնիսկ ակնհայտ տնտեսական վնաս հասցնելով հենց Հայաստանին, նրա տնտեսությանն ու ազգային շահերին։ Նույնքան հասկնալի է՝ Սեւծովյան երթուղու վերացումն առավել եւս կմեծացնի տրանսպորտային եւ լոգիստիկ ծախսերը փոխադարձ առեւտրում, ինչը կազդի, եթե արդեն չի ազդում, արտահանման-ներմուծման սակագների եւ գների հետագա բարձրացման վրա։ Բացի այդ, թանկանում է Վրաստանի տարածքով Հայաստանի ավտոտրանսպորտային տարանցումը, մինչդեռ Ադրբեջանի տարածքով Հայաստանի տարանցումը դեռ փակ է:
Փոխարենը, վերջնական արդյունքում, արտաքին առեւտրի արժեքի «ռեկորդը»՝ 7 միլիարդ դոլար։ ՌԴ – Հայաստան առեւտրում կարող է գերզանցվել, թեեւ փոխադարձ առեւտրի իրական ապրանքային (այսինքն՝ ֆիզիկական) ծավալները դրամական փոխանցումները իրականում կարող են նույնիսկ կրճատվել, ինչի մասին վկայում են Համաշխարհային բանկի տվյալները։ Այսպես, զուտ դրամական փոխանցումները փետրվարին կրճատվել են 63,3% - ով, թեեւ գրեթե 4 անգամ գերազնցել են նախորդ տարվա ցուցանիշը։ «Դրամական փոխանցումների ներհոսքը կրճատվել է 42,5 տոկոսով, ինչը տեղի է ունեցել Ռուսստանից ներհոսքի 53,5 տոկոսով կրճատման հաշվին։ Փոխանցումները նույնպես նվազել են 24,2% - ով, դեպի Ռուսաստան դրանք նվազել են 5,9% - ով: Հատկանշական է՝ փոխանցումներն ԱՄՆ – ում աճել են 139% - ով», - ասվում է զեկույցում Денежные переводы в Армению из России сократились более чем наполовину | Новости Армении | NovostiNK։ ՀՀ բանկային համակարգի միջոցով արտերկրից ստացված անդրսահմանային փոխանցումների զուտ ներհոսքը Հայաստանում ֆիզիկկան անձանց օգտին 2024ի հունվար-փետրվարին կազմել է 153,9 մլն ԱՄՆ դոլար։ 502,3 միլիոն դոլարի դիմաց 2023ի առաջին երկու ամիսներին, մեկ տարվա ընթացքում կրճատվելով ավելի քան 3,2 անգամ, հետեւում է Հանրապետության կենտրոնական բանկի հաշվետվությունից։ Իսկ ընթացիկ տարվա առաջին եռամսյակում Ռուսաստանից Հայաստան դրամական փոխանցումների ծավալը 2023ի նույն ժամանակահատվածի համեմատ կրճատվել է 50 տոկոսով, ապրիլի 30-ին հայտնել է Հայաստանի Կենտրոնական բանկի դրամավարկային քաղաքականության վարչության պետ Հայկ Ավետիսյանը։ Ոչ առեւտրային բնույթի փոխանցումները նվազել են 55% - ով Чистый приток денежных переводов физлиц в Армению из-за рубежа в январе-феврале сократился за год более чем в 3,2 раза | ArmBanks.am։

«ԵԱՏՄ-ն տնտեսկան միավորում է՝ առանց որեւէ քաղաքական եւ, առավել եւս, աշխարհաքաղաքական օրակարգի։ .. Մենք շարունակում ենք զարգացնել փոխգործակցությունը մեր տնտեսական համագործակցության շրջանակներում՝ ձգտելով կանխել ԵԱՏՄ – ն քաղաքականացնելու բոլոր տեսակի փորձերը», - ասել է նիկոլը ղազախական լրատվամիջոցներին տված հարցազրույցում։ Չնայած «տնտեսությունը» «քաղաքականությունից» տարանջատելու պարբերական փորձերին, ստացվում է, մեղմ ասած, ոչ այնքան։ Մեդիահաբ-ի աղբյուրների համաձայն՝ փաշինը չի մեկնի մայիսի 7-ին Պուտինի երդմնակալությնը եւ չի մասնակցի մայիսի 9-ին Մոսկվայում Հաղթանակի օրվա տոնակատարությանը: Նրա ներկայությունը հնարավոր է միայն մի քանի ժամվա ընթացքում՝ մայիսի 8-ին, Եվրասիական տնտեսական միության հոբելյանական գագաթնաժողովին: Այսպիսով, ըստ Ծիծակ տելեգրամյան ալիքի՝ «Փաշինյանի ռեժիմը ցույց է տալիս, որ Ռուսաստանի հետ դաշնակցային հարաբերություններում դե ֆակտո վերջակետ է դրված։ Մոսկվայի հետ այլեւս քաղաքական, գաղափարական եւ ռազմական համակարգում չի լինի։ Երկխոսությունը հնարավոր է միայն տնտեսութայն եւ բիզնեսի թեմաներով զուտ պրագմատիկ հարցերի շուրջ։ Սա, հասկանալի է, ցույց է տրվում առաջին հերթին արեւմտյան կուրատորներին, որոնք փաշինին հասկացրել են, որ պատրաստ չեն Հայաստանը լիարժեք պաշտպանության վերցնել։ Հաստատ նիկոլը կցանկանար գոնե հիմա դուրս գալ ԵԱՏՄ-ից, բայց այդ ժամանակ Հայաստանի տնտեսությունը մի քիչ ավելի, քան ամբողջությամբ կփլուզվի։ Նման դասավորության դեպքում նա վարչապետի աթոռին ՉԻ ՆՍՏԻ»։

Եվ այս ամենը՝ պերմանենտ սոցիալ – քաղքական անկայունության ֆոնին, որն առավել եւս հրահրվում է Տավուշում դե ֆակտո սկսված սահմանային սահմանազտմամբ (այսուհետ՝ ամենուր) հայկական կողմի սովորած անօգնականության եւ իշխող թիմի ու նրա կուլիսային տիկնիկավարների կողմից ազգային շահերի յուրահատուկ, մեղմ ասած, ընկալման պայմաններում։ Ինչպես հայ քաղաքական գործիչներն ու պաշտոնյաները համարձակորեն հարձակվում են Ռուսաստանի վրա հեռոստաեթերում եւ հայտարրություններում, այնպես էլ ոստիկանները վճռականորեն եւ անզիջում են գործում միայն սեփական քաղաքացիների նկատմամբ, որոնք ոչ առանց ծանրակշիռ հիմքերի անհանգստանում են իրենց անվտանգ ապագայի եւ իրենց հողում հանգիստ ապրելու իրավունքի համար։ Առաջնագծում հայտնված Կիրանց գյուղի բնակիչներին ցրելու նախօրեին նիկոլը ներկայացրեց տարածաշրջանում դեմագոգիայով առատորեն համեմված նոր բանաձեւը, ըստ որի՝ Հայաստանի անվտանգության երաշխավորը փաստացի պետք է լինի ոչ թե այն բանակը, որին 2020ի օգոստոսին ինքն էր անվանում «տարածաշրջանի ամենամարտունակ բանակ», այլ արեւելյան հարեւանի «բարի կամքը»՝ չխախտել Հայաստանի Հանրապետության, այսպես կոչված, «լեգիտիմ սահմանները»։

Պետք է ենթադրել՝ մերձավորարեւելյան եւ հեռավոր հարեւանների հետ փոխհարաբերություններում սուբյեկտայնության վերջնական կորուստը, մեղմ ասած, հազիվ թե նպաստի հայ-ռուսական առեւտրատնտեսական կապերի դինամիկ զարգացմանը՝ նպաստելով փոքր կովկասյան երկրի քիչ թե շատ արժեքավոր ակտիվների՝ անդրազգային կապիտալի վերահսկողության տակ անցմանը:
 

Ալեքսեյ Բալիեւ

Թարգմանությունը՝ Գայանե Մանուկյանի