Չինաստանը և Եվրասիան

Ըստ Չինաստանի քաղաքականութեան վերլուծաբան Միքայէլ Վայզմանի,Չինաստանը նախագահ Չի Ժիմփինկի օրով պիտի չըլլայ սթաթիւս քուոի ուժ մը` ընդունելու միջազգային ներկայ իրավիճակը, եւ ոչ ալ պէտք է ակնկալել, որ անիկա վերատեսութեան ենթարկէ միջազգային կանոները, այլ ան կը փորձէ ներկայանալ իբրեւ բարենորոգող, որ նպատակ ունի ձեռքբերումներ արձանագրել:

Հակառակ անոր որ արեւմտեան բոլոր աղբիւրները, սկսեալ` ամերիկեան լրատուամիջոցներէն, կը յայտնեն, որ Չինաստան վերատեսութեան պիտի ենթարկէ միջազգային յարաբերութիւնները, մինչեւ օրս ոչ մէկ մատնանշում կամ փաստ կայ այս հարցին շուրջ: Այլ ընդհակառա՛կն, Չինաստանը վերջին տասը տարիներուն աշխուժացուց իր համագործակցութիւնը ՄԱԿ-ին հետ` խաղաղապահ ուժեր ուղարկելով եւ նիւթական օժանդակութիւններ տրամադրելով աղքատ երկիրներուն:

Սակայն Չինաստանի արտաքին քաղաքականութիւնը կը ցոլացնէ իր ներքին կայունութիւնը: Այսինքն երկրին ներքին կայունութիւնը եւ արտաքին քաղաքակնութիւնը իրարմէ կախեալ են: Հետեւաբար Չինաստանի տնտեսական աճը` շնորհիւ անոր յաջող ուժանիւթային, առեւտրական եւ արտաքին քաղաքականութեան, երկրին մէջ կայունութիւն ստեղծեց: Փեքին այս կայունութիւնը կարեւոր կը նկատէ, որպէսզի ամրապնդէ եւ օրինականացնէ համայնավար իշխանութիւնը երկրին մէջ:

Չինաստանի արտաքին քաղաքականութիւնը հիմնուած է հինգ կէտերու վրայ` փոխադարձ յարգանք հողային ամբողջականութեան եւ գերիշխանութեան, փոխադարձաբար չյարձակիլ իրարու վրայ, փոխադարձաբար չմիջամտել որեւէ երկրի ներքին հարցերուն, հաւասարութիւն եւ փոխադարձ շահ, եւ վերջապէս` խաղաղ համերաշխութիւն: Այս կէտերուն շնորհիւ` Չինաստան վարեց «փափուկ քաղաքականութիւն» մը եւ սկսաւ շահիլ դրացի երկիրներուն վստահութիւնը:

Վայզմանի համաձայն, Չինաստանին սպառնացող միակ վտանգը կ՛ըլլայ այն, որ իր ծովային ճամբան փակուի, որուն պատճառով ան պիտի կորսնցնէ իր ուժանիւթային ներմուծման աւելի քան 80 առ հարիւրը, իսկ քարիւղի ներածման աղբիւրները կը հանդիսանան Միջին Արեւելքը (45 առ հարիւր) եւ Ափրիկէն (29 առ հարիւր): Ճիշդ այս պատճառով Չինաստանը կ՛ուզէ վերակենդանացնել Մետաքսի ճամբան Եւրասիոյ մէջ: Հետեւաբար միակ ճանապարհը ցամաքային ելքն է, որ հիմնաւորուած է «Նոր Մետաքսի Ճամբայ» գաղափարին ընդմէջէն:

Նոր Մետաքսի Ճամբուն նպատակն է անցնիլ 65 երկիրներէ` ընդգրկելով 4,4 միլիառ մարդ եւ այսպիսով ապահովել աշխարհի համախառն ներքին արդիւնքին 30 առ հարիւրը: Սակայն Եւրասիոյ հետ Չինաստանի յարաբերութիւնը կրնայ ուշ ապագային բախումի դուռ բանալ Ռուսիոյ շահերուն հետ: Եւրասիական հարցերով քաղաքագէտ Վիթալի Քոզիրեւ (2014) կը հաւատայ, որ ռուս-չինական համագործակցութիւնը Եւրասիոյ մէջ նաեւ կրնայ վերածուիլ մրցակցութեան, մանաւանդ` Կեդրոնական Ասիոյ մէջ, ուր չինական տնտեսական ներդրումները կը գերազանցեն ռուսական ներդրումները: Աւելի՛ն. Քոզիրեւ կը հաւատայ, որ Ռուսիա տնտեսապէս կախեալ է Չինաստանէն: Սակայն քաղաքագէտին համաձայն, այս երկու քաղաքական բեւեռները միանալով` Եւրասիոյ մէջ գերակշռող տնտեսական եւ, ինչո՞ւ չէ, ապագայն ռազմական ուժ կը ներկայացնեն:

Վերջապէս, Միքայէլ Քլարք «Ռուսիոյ եւ Չինաստանի դժուար պարը Եւրասիոյ մէջ» խորագրեալ յօդուածին մէջ («Փոլիսի Ֆորում», 4 ապրիլ 2018) կը գրէ, որ 2012-էն սկսեալ ամերիկեան ազդեցութիւնը նուազեցաւ Եւրասիոյ մէջ, իսկ Թրամփի նախագահութեան ժամանակաշրջանին Եւրոպական Միութիւնը սկսաւ հեռանալ ամերիկեան քաղաքականութենէն: Ասիկա յստակ էր, երբ Ֆրանսայի նախագահ Էմանուէլ Մաքրոն խօսեցաւ եւրոպական միացեալ բանակ մը հիմնելու հաւանականութեան մասին, բան մը, որ ողջունեց նախագահ Փութին:

Հայաստան կրնայ շահագրգիռ երկիր դառնալ` նախ կառուցելով Հիւսիս-հարաւ մայրուղին` Իրանը կապելով Վրաստանին եւ դառնալով Նոր Մետաքսի ճամբուն մասնակից անդամ: Վերջերս հայաստանցի մասնագէտներ այցելեցին Չինաստան եւ արծարծեցին այս հարցը: Անշուշտ կարելի չէ մտածել, որ այս մայրուղին պիտի փոխարինէ Պաքու-Թիֆլիս-Կարս երկաթուղին, սակայն այլընտրանք մըն է: Երեւան պէտք է ունենայ աշխուժ դեր` Եւրասիական տնտեսական միութեան մէջ եւ դառնայ կամուրջ Արեւմուտքին եւ Արեւելքին միջեւ: Աւելի՛ն. երկրին ներքին կայունութիւնը պիտի ներգրաւէ չինական ներդրումները, մասնաւորապէս` երկաթուղիներ կառուցելու հարցով: Երեւանէն շատ բան կը սպասուի այս հարցով, եւ պէտք է ամէն ջանք թափել` օգտուելու համար Եւրասիոյ մէջ Չինաստանի եւ Ռուսիոյ մերձեցումէն:

ԵՂԻԱ ԹԱՇՃԵԱՆ, Բեյրութ