Վարդավառ է

Այսօր Վարդավառ է` Հիսուս Քրիստոսի Պայծառակերպության տոնը: Այն  Հայ Եկեղեցու հինգ տաղավար տոներից երրորդն է: 

 Այս տոնը հայտնի է նաև Վարդավառ անունով: Տոնի ժամանակ ժողովրդական սովորույթներից է միմյանց վրա ջուր ցողելն ու աղավնիներ բաց թողնելը, որոնք խորհրդանշում են ջրհեղեղը, Նոյի ընտանիքի փրկությունը, Նոյի աղավնուն: Սովորություն է նաև ծաղիկներով զարդարվելը, ինչն Աստվածորդու փառքի երևման առթիվ մեծ ուրախության արտահայտություն է:

 «Վարդավառ» ժողովրդական անվանումը, հավանաբար, գալիս է վարդաջուր լցնելու սովորությունից:

 Վարդավառ բառը տարբեր իմաստներով է ստուգաբանվում: Ըստ Գ. Ղափանցյանի, վարդավառը խեթերեն բառակազմություն է՝ կազմված «vadar» (ջուր) և «arr» (լվանալ՝ ցնցղել իմաստով) բառերից և նշանակում է ջրի ցնցղում կամ թափում: Որոշ հեղինակներ վարդավառ բառը  ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն համարում էին սանսկրիտերեն: Ս. Ծոցիկյանի կարծիքով, այդ բառի միայն առաջին մասն է («վարդ») սանսկրիտերեն թարգմանաբար նշանակում «ջուր», իսկ մյուս հատվածը («ավար») զուտ հայերեն է՝ «թափել», «ցայտել» («վայրել» բառարմատից) իմաստով: Որոշ հեղինակների կարծիքով էլ այն նշանակում է «կրակավառ», «հրավառ»: Վարդավառ ժողովրդական անվանումը հավանաբար գալիս է վարդաջուր լցնելու սովորությունից, որը հետագայում փոխվել է սովորական ջրի:

Վարդավառի ժողովրդական ծիսահամալիրի կենտրոնում գլխավորը ջուրն էր, ինչպես նաև մատաղը, աղավնին և խնձորը: Այս տոնը տոնվում էր՝ իրար վրա ջուր ցողելով, վարդեր նվիրելով և աղավնիներ բաց թողնելով, որոնք խորհրդանշում են ջրհեղեղը, Նոյի ընտանիքի փրկությունը, Նոյի աղավնուն: Սովորություն է նաև ծաղիկներով զարդարվելը, ինչը Աստվածորդու փառքի երևման առիթով մեծ ուրախության արտահայտությունն է:

Տոնի ժամանակ միմյանց ջրում էին բոլորը ով ինչով կարող էր՝ հաշվի չառնելով ո՛չ տարիքը, ո՛չ սեռը, ո՛չ հասարակական դիրքը: Այդ օրը սկեսուրի վրա նույնիսկ չխոսկան հարսն էր համարձակվում ջուր լցնել կամ քավորի վրա` սանամայրը և ոչ ոք չէր դժգոհում կամ վիրավորվում: Այս ամենն ուղեկցվում էր երգ ու պարով, խաղերով:

Լեռնային շրջաններում, ուր համեմատաբար զով էր, ավելի շատ կազմակերպում էին հեռավոր ուխտագնացություններ: Ժողովուրդը, մի քանի օրվա պաշար վերցնելով, մեկնում էին սրբավայրեր. Տավուշի Այգեհովիտ գյուղի և շրջակա բնակավայրերի համար`Սրվեղի վանք, Զանգեզուրում Սալվարդի (Սալվրդի), Իշխանասարի Սուրբ Օհաննեսը (Հովհաննեսը) և հատկապես Խուստուփ լեռան սրբավայրերը: Այդուհանդերձ վարդավառյան համահայկական նշանավոր ուխտավայրը` Մշո Սուրբ Կարապետն էր: Պատահական չէ, որ շատ տեղերում (օրինակ`Կեսարիայում) ավանդական այդ տոնը կոչվում էր «Սուրբ Կարապետ»: Այս ուխտագնացություններն ուղեկցվում էին մատաղներով և զանգվածային խնջույքներով:  Ուխտավորներն օրերով էին մնում այդ սրբավայրերում, ուր կազմակերպվում էին ամենատարբեր միջոցառումներ`խաղեր, ըմբշամարտեր, փահլևանների մրցույթներ, ձիարշավներ, աշուղների մրցույթներ, տոնավաճառներ և այլն: Այդ ուխտավայրերը հաճախ հանդիսանում էին աղջիկտեսի և երիտասարդության ծանոթության գլխավոր վայրեր:

Վարդավառի առնչությամբ նորապսակների ազգականներն էին առաջին հերթին միմյանց նվերներ մատուցում` մրգեր, չրեղեն, հագուստներ և զարդեղեն: Հաճախակի էին նաև վարդի փնջերի և ծաղիկների նվիրատվությունները:

Հատկապես տարածված էր խնձոր նվիրելու սովորույթը:

Վարդավառը շատ հաճախ զուգադիպում էր խոտհնձի և բերքահավաքի շրջանին:

Տոնի օրը գրեթե ամենուր հասկեր էին եկեղեցի տանում`խնդրելով, որ դաշտերը կարկուտից և մորեխից անվնաս մնան: Բասենում առավոտյան եկեղեցու բեմը և սեղանը զարդարում էին հազարավոր ծաղիկներով ու վարդի փնջերով: Նախիջևանում վաղ առավոտյան կանայք թելերի վրա ծաղիկներ, խնձոր, մանր վարունգ և վարդեր ամրացնելով, խաչաձև կապում էին երեխաների կրծքին և տանում եկեղեցի: