Յուրաքանչյուր բարեփոխում պետք է նպաստի կրթության որակի ապահովմանը. Անահիտ Հարությունյան

Հայաստանում կրթության զարգացման` մինչև 2030 թվականի ծրագիրն արդեն պատրաստ է, և այն առաջիկայում պետք է կառավարությանը ներկայացվի: Ծրագրի հիման վրա կձևավորվեն երեք կարևոր այլ ծրագրեր՝  հանրակրթության պետական ծրագիր, բարձրագույն կրթության համակարգ  և միջին մասնագիտական կրթության համալիր ծրագիր: Կրթության ոլորտի փոփոխությունների վերաբերյալ Yerkir.am-ը  զրուցել  է Կրթության միջազգային ակադեմիայի նախագահ, բանասիրական   գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Անահիտ Հարությունյանի հետ:

-Կրթության ոլորտում  բարեփոխումների  փուլ ենք  մտել, սակայն  կան  կարծիքներ, որ կրթությունն  այն  ոլորտն  է, որտեղ  պետք է ավելի պահպանողական  լինել: Դուք է՞լ եք այդպես կարծում, թե, այնուամենայնիվ, պետք են փոփոխություններ:

- Կրթության ոլորտում ամեն փոփոխություն, այդ թվում նաև՝ բարեփոխում, հսկայական հետևանքներ կարող է ունենալ, այդ պատճառով, անկասկած, անհրաժեշտ է շատ զգուշորեն կատարել փոփոխությունները: Բայց չպետք է մոռանալ նաև, որ մենք ապրում ենք գլոբալիզացված աշխարհում, որն իր պահանջներն է թելադրում բոլորիս: Այսօր տեղեկատվությունը շատ արագ է տարածվում ամբողջ աշխարհում, և կրթական դաշտում տեղի ունեցող փոփոխությունները մեզ անմիջապես հասանելի են դառնում: Մենք չենք կարող հաշվի չառնել աշխարհում կատարվող միտումները և պետք է կարողանանք արագորեն արձագանքել դրանց, որպեսզի համաշխարհային կրթական տարածքի պահանջներին համաքայլ զարգանանք: Տեղեկատվական տեխնոլոգիաներն անսահման հնարավորություններ են տրամադրում, այսօր կրթության ոլորտում հնարավոր են այնպիսի գործողություններ, որոնց մասին առաջ չէինք էլ կարող երազել: Օրինակ` հոկտեմբերի վերջին «Հայբուսակ» համալսարանում անցկացվելու է կոնֆերանս, որի առաջին մասը տեղի կունենա մեր համալսարանում, իսկ երկրորդը՝ համացանցում` աշխարհի տարբեր բուհերի դասախոսների մասնակցությամբ: Օգտագործելով ժամանակակից միջոցները՝ այսօր կարելի է բավական անցավ և ճկուն ձևով կազմակերպել փոփոխությունները, և դրանցից պետք չէ վախենալ, թեև կոպիտ միջամտությունների կարիք, իհարկե, չկա: Անհրաժեշտ է նաև հաշվի առնել, որ ամեն բարեփոխում պահանջում է զգալի ծախսեր, և դրանք պետք է նախատեսել համալսարանի բյուջեում, հատկապես` եթե խոսքը մասնավոր համալսարանի մասին է, որը պետությունից ֆինանսական աջակցություն չի ստանում:

-Տիկի'ն Հարությունյան, բարեփոխումներն ինչի՞ հաշվին պետք է արվեն, այսինքն` ի՞նչ պետք է վերցնենք դրսի փորձից և ի՞նչը պահպանենք, քանի որ մեր կրթական համակարգում էլ ունենք արժեքներ, որոնց գուցե պետք էլ չէ ձեռք տալ:

-Բարեփոխումների կենտրոնում պետք է մարդը լինի` աշակերտ, ծնող, ուսուցիչ, ուսանող ու դասախոս: Ամեն մի բարեփոխում անպայման պետք է նպաստի կրթության  որակի  ապահովմանը և  երկրից գնացած քաղաքացիների վերադարձին: Երբ մարդը երեխային երկրից կտրում ու տանում է դրսում կրթության, նա որևէ երաշխիք չունի, որ իր երեխան այն գիտելիքն է ստանալու, որը կստանար իր մայրենի լեզվով, իր երկրում: Եթե մեր երկիրն ունենա նպաստավոր պայմաններ` ժամանակակից, որակյալ կրթություն ապահովելու համար, այդ դեպքում յուրաքանչյուր հայ ընտանիք կձգտի իր երեխային հայրենիք վերադարձնել: Սա ամենակարևոր խնդիրն է Հայաստանի համար, և եթե այլ երկրներ իրենց կրթական համակարգում բարեփոխումներ անելիս  կարող են սա հաշվի չառնել, ապա մեզ մոտ իրավիճակն այնպիսին է, որ պետք է հենց սրանից սկսել: Կրթությունը պետք է նպաստի ներգաղթին` որևէ դեպքում չավելացնելով արտագաղթը: Կրթական  բարեփոխումները  կարող  են  ավելի  գրավիչ  դարձնել  մեր  բարձրագույն  կրթությունը սփյուռքահայերի   և  օտարերկրացների  համար:  Կարծում եմ` բարեփոխումների  ընթացքում  պետք  է  պահպանենք  այն ձեռքբերումները, որոնք ունեցել ենք անկախության տարիներին, քանի որ սրանք բովանդակային ձեռքբերումներ են, և հենց սրանց վրա պետք է դրվի մեր` թե՛ դպրոցական, թե՛ բուհական կրթության հիմքը: Այսինքն` ազգային, հայրենասեր, նվիրյալ և, միևնույն ժամանակ, աշխարհի քաղաքացի կրթելու համար մենք 27 տարիների ընթացքում շատ գործ ենք արել: Ամենակարևորը, որ պետք է հաշվի առնենք, օտարամոլության մեջ չընկնելն է, քանի որ ցանկացած երևույթ հեշտ է վերցնել ու կիրառել առանց տեղայնացնելու: Բայց մենք իրավունք չունենք մեզ նման անփութություններ թույլ տալու, պետք է զգույշ լինենք, որ նոր մեթոդ, նոր առարկա, ուսուցման նոր ձև ներմուծելիս պահպանենք այն, ինչ ունենք, և հայ երիտասարդն առաջին հերթին լինի Հայաստանի քաղաքացի և հետո նոր միայն համամարդկային արժեքներ կրող: Այսօր կան ընտանիքներ, որտեղ մտածում են` ավելի լավ է, որ իրենց երեխան գերազանց անգլերենին տիրապետի, հետո նոր` հայերենին, բայց առաջնայինը, իհարկե, պետք է լինի մայրենի լեզուն, ինչը կարևոր գրավական է որակյալ կրթության համար:

-Հետաքրքիր և ցավոտ հարց եք բարձրացնում, քանի որ վերջին շրջանում լեզուների հարցը շատ է քննարկվում: Օտար լեզուների դեպքում ինչի՞ց ենք  վախենում, չէ՞ որ լավ մասնագետ լինելու համար պետք է առնվազն երկու լեզվի գերազանցորեն տիրապետել:

-Ես ոչնչից չեմ վախենում, քանի որ վստահ եմ ազգիս լայնախոհության վրա: Մեր ազգը շատ երկրներով է սփռված, սակայն հայերենը չի կորչում, աշխարհի բոլոր անկյուններում կան հայկական դպրոցներ, և Հայաստանում երբեք չապրած հայերը տիրապետում են մեր լեզվին, նոր գիտելիք են ստեղծում հայերեն լեզվով: Սա մեր ուժեղ կողմն եմ համարում: Աշխարհի հետ հաղորդակցվելու համար անհրաժեշտ է խոսել միջազգային լեզուներով, բայց մենք մեր արժեքները ստեղծել, զարգացրել ենք մայրենի լեզվով և պահպանում ենք դրանք: Հայերենը ոչ միայն մեր պետական լեզուն է, այլև մեր ազգային արժեքների լեզուն է, և ոչ մի նախադրյալ չկա երկրորդ պետական լեզու ընդունելու` ոչ մի օրենքի նախագիծ, կառավարության որոշում կամ պաշտոնական նորություն: Լուրերը պտտվում են, բայց դրանք ոչ մի պաշտոնական հիմք չունեն: Ընդ որում` հատկանշական է, որ մարդիկ հակադրվում են այդ լուրերին, իրենց անհամաձայնությունն են հայտնում, դա բնական է, և խոսում է մեր ազգի խոհեմության ու զգոնության մասին: Ամեն մարդ պետք է իր հիմնական կրթությունը ստանա մայրենի լեզվով, քանի որ լեզուն է ձևավորում մտածողությունը, առանց լեզվի` մտածողություն չկա, ցանկացած լեզվաբան և հոգեբան դա կհաստատի: Անհրաժեշտ է, որ մեր երեխաները ստանան հայեցի կրթություն և հայեցի մտածողություն ձևավորեն, այդ ժամանակ կունենանք որակյալ կրթություն:

-Բարեփոխումների շարքում, ըստ ԿԳ նախարարի, նաև բուհերի կրճատման խնդիրն է  լուծվելու` 66 բուհից 20-25-ն են մնալու: Բուհերի որակի ապահովման դեպքում խնդիրը Դուք նույնպե՞ս կրճատման մեջ եք տեսնում, և այս դեպքում դասախոսական կազմի ճակատագիրն ի՞նչ է լինելու:

-Ես «կրճատում» բառը չէի կիրառի, որովհետև մասնավոր ոլորտում կան 20-ից ավելի բուհեր, որոնք գոյություն ունեն միայն թղթի վրա: Կամ եթե թղթի վրա էլ չեն, ապա նրանց ուսանողության թիվն այնքան փոքր է, որ որևէ տնտեսագետ չի կարող հաշվարկել ու ապահովել այդ բուհի աշխատանքն ու պարզ գոյությունը: Պարզ է, որ թե՛ մասնավոր, թե՛ պետական բուհերն իրենց եկամուտների մեծ մասը ստանում են ուսանողների վարձավճարներից: 50 կամ թեկուզ 300 ուսանող ունեցող բուհը չի կարող լինել համալսարան, քանի որ համալսարանը ենթադրում է շենքային պայմաններ, համապատասխան դասախոսական կազմ, ուսանողների որոշակի թիվ: Իմ համեստ հաշվարկներով` Հայաստանում 1000-1500 ուսանողի դեպքում միայն կարելի է ընդունելի որակի բարձրագույն կրթություն ապահովել: Այստեղ մեկ այլ խնդիր ունենք` հայաստանյան բիզնես աշխարհը երբևէ չի մտածել կրթության մասին, գործարարները մեջքով են կանգնած դեպի կրթությունը: Չկան մարդիկ, ովքեր կֆինանսավորեն ինչ-որ բուհ, որպեսզի այն, ունենալով քիչ թվով ուսանողներ, կարողանա ապահովել որակյալ կրթություն ու պահել համապատասխան թվով դասախոսական կազմ, ուրեմն, այո, կարելի է փոքրաթիվ ուսանողություն ունեցող բուհերը միավորել: Պետք է այնպես անել, որ որակյալ դասախոսները մնան, իսկ նրանք, ովքեր պատահական են եկել բուհ, իսկ այդպիսիք կան, գտնեն այլ զբաղմունք:

-Կարող ենք այսպես ասել` որակ ստանալու, ուսանողության շահերը պաշտպանելու համար երբեմն պետք է նաև ցավոտ լուծումներ տրվեն:

-Ես կասեի` հարցին պետք է նայել մեկ այլ տեսանկյունից` լուծումն ո՞ւմ համար է ցավոտ: Եթե մեկը ստեղծել է բարձրագույն ուսումնական հաստատություն և ինչ-որ տեղ չի հաջողել, ո՞վ է տուժում, մեծ առումով` դասավանդողն ու կրթվողն է տուժում: Որպեսզի  նրանց  իրավունքները  պաշտպանվեն,  այդ  շահառուները  պետք  է  տեղափոխվեն  որակյալ  բուհեր  և  շարունակեն  կրթվել  այնտեղ:  Այստեղ մեկ այլ խնդիր էլ կա. Հայաստանը մասնագետների երկիր է համարվում, բայց մենք ամեն օր փնտրում ենք լավ մասնագետների, քանի որ բուհերն այնքան բազմաթիվ են, որ լավ  դասախոսների  թիվը չի բավարարում: Այնպես որ` ես ցավոտ խնդիր չեմ համարում բուհերի քանակի կրճատումը, քանի որ դա բխում է ուսանողների և դասախոսների շահերից: Տուժում է, թերևս, միայն սեփականատերը: Անկախության ժամանակաշրջանը մեզ լայն հնարավորություններ տվեց տարբեր  իրավակազմակերպական ձևերով  հիմնադրել  բուհեր:  Սակայն,  ինչպես  տեսնում ենք, այս  դրական  երևույթը  նաև  թյուրիմացություններ  առաջացրեց. ամեն մի փոքր կազմավորում իրեն կոչեց համալսարան, արդյունքում` մենք այսօր ունենք տնտեսագիտական, մանկավարժական, լեզվաբանական, բժշկական համալսարաններ: Սրանք ժամանակակից կրթական մոդելի տրամաբանությունից դուրս են, քանի որ, համալսարան ասելով, հասկանում ենք  մասնագիտությունների, աստիճանների, կրթության ձևերի բազմազանություն և գիտահետազոտական լայնածավալ գործունեություն:    

-«Բարձրագույն կրթության մասին» օրենքում  փոփոխություններ  են  սպասվում:  Արդյունքում ի՞նչ ենք ունենալու:

- Արդյունքում ունենալու ենք «Բարձրագույն կրթության մասին օրենք», որը շատ մոտ կլինի եվրոպական կրթական օրենսդիր  դաշտին, կունենանք հնարավորություն` ըստ  օրենքի գործել այնպես, ինչպես ժամանակակից համալսարանները` կունենանք  լայն  ակադեմիական  ազատություններ,  բուհերի  ինքնավարություն  և ուսանողակենտրոն  կրթական  համակարգ: Կարծում  եմ` պետության  դերը  պետք  է  լինի  օրենքով  բարձրագույն  կրթության զարգազմանը  նպաստելը և  համապատասխան պայմաններ  ստեղծելը:  Իհարկե,  պետության  հոգածության  ներքո  պետք  է  լինեն  ուսանողության անապահով խավերը և պահանջարկ  չունեցող մասնագիտությունները:

-Մենք` հայերս, սիրում ենք, որպեսզի մեր երեխաները  բարձրագույն  կրթություն կամ ուղղակի  դիպլոմ  ստանան: Արդյունքում` ունենք մի շարք մասնագետներ, ովքեր անգործ են,   և հակառակը`  ունենք աշխատաշուկայի  պահանջ` մասնագետների կարիք, որոնք չկան:    Ինչո՞ւ է կտրված աշխատաշուկա-բուհ կապը:

-Ես մի շարք երկրներում եմ եղել և ուսումնասիրել բարձրագույն կրթությունն ու աշխատաշուկան: Աշխարհում չկա երկիր, որտեղ մարդիկ 100 տոկոսով աշխատում են իրենց ընտրած մասնագիտությամբ: Հակառակը` բակալավրիատում ընտրած մասնագիտությունը հաճախ փոխվում է, մարդիկ ստանում են երկրորդ, երրորդ մասնագիտություն, վերապատրաստվում են, քանի որ աշխատաշուկայի պահանջները մշտապես փոփոխվում են, և մասնագետները պետք է արձագանքեն այդ փոփոխություններին: Հայաստանում այդ գործընթացը դեռևս սաղմնային վիճակում է, սակայն կարծում եմ` կարճ  ժամանակ անց պատկերը  կփոխվի: Որակյալ  մասնագետներ  ստանալու  նպատակով գործարար աշխարհը ևս ներդրումներ կանի  բարձրագույն կրթության ոլորտում: Բարեփոխումները  պետք  է նպաստեն  նաև  բուհ-աշխատաշուկա  կապի  զարգացմանը:  Այսօր  արդեն  բուհերի    խորհուրդներում ընդգրկվում են խոշոր  գործարարներ, հայտնի մասնագետներ:

-ԿԳ նախարարը նաև խոսում էր այն մասին, որ պետք է բակալավրիական կրթությունը կրճատել, ինչպես նաև  մագիստրոսական ծրագրերում փոփոխություններ կատարել, քանի որ մի շարք բուհերում մագիստրոսական ծրագիրը կրկնում է բակալավրինը: Ի՞նչ եք կարծում, այս փոփոխությունները կրթության որակի վրա կազդե՞ն:

-Այո, ես համաձայն եմ, որ բակալավրական կրթությունը պետք է կրճատվի, մանավանդ` երբ անցնում ենք 12-ամյա պարտադիր կրթության: Հաշվի առնելով այն փաստը, որ 12-ամյա կրթությունը ներառելու է նաև արհեստագործական կրթությունը, կարծում եմ` իմաստ ունի բակալավրիատի ծրագրերը խտացնել: Սակայն, մյուս կողմից, դա հնարավոր չէ անել բոլոր մասնագիտությունների դեպքում: Իմ կարծիքով` ճիշտ կլինի, եթե դա որոշի բուհը, այսինքն` օրենքը լայն հնարավորություն տա, իսկ համալսարանն, ըստ իր տնօրինած մասնագիտությունների, ըստ ծրագրերի, ըստ աշխատաշուկայից եկած պահանջների, որոշի` կարելի՞ է այսինչ մասնագիտությունը խտացնել: Օրենքն էլ իր հերթին չպետք է սահմանափակի, այլ պետք է կարգավորի, տա հնարավորություն 3-5 տարվա բակալավրիատի, ամեն բուհ առաջարկի իր ծրագիրը, իսկ հանրությունն ընտրի: Մագիստրոսական ծրագրերի առումով` կարևոր մի բաց ունենք` Հայաստանում մինչև օրս մագիստրոսական կրթությունը չի ընկալվում որպես բարձրագույն կրթության երկրորդ աստիճան,  որի  նպատակն  է պատրաստել մասնագիտացված  կադրեր  և   ձևավորել   գիտահետազոտական ոլորտի  մասնագետներ: Բայց ամենակարևոր փոփոխությունը նախ պետք է   տեղի ունենա  մեր  մտածողության  մեջ`   լինենք  լայնախոհ,    հստակ  նշենք  նպատակները ու  խնդիրները և   գտնենք դրանց  իրականացման  ուղիները, կրթվենք,  ըստ  էության,   որակյալ  կրթություն  ստանալու  և  պահանջված  մասնագետ  դառնալու  համար: Եվ  այս ճանապարհին ով չի համապատասխանում նոր պահանջներին և թույլ օղակ է, պետք է կամավոր կամ մեր օգնությամբ լքի դաշտը:

Կ. Հ.