Արծվաշեն. քարտեզից պոկված կղզյակ

Հայաստանի հյուսիսարևելյան սահմանից այն կողմ գտնվող, սակայն իրավաբանորեն Հայաստանի մաս կազմող երբեմնի դրախտավայր Արծվաշենից այսօր արդեն ոչինչ չի մնացել: 1992 թվականի օգոստոսի 8-ն էր, երբ Ադրբեջանի զինված ուժերի շրջափակման օղակում գտնվող գյուղը համառ մարտերից հետո հանձնվեց: Բռնի տեղահանված մոտ 2800 արծվաշենցիներ վերաբնակություն հաստատեցին հարակից շրջաններում, հիմնականում` Ճամբարակ քաղաքում և մերձակա գյուղերում:

Այսօր էլ Ճամբարակի կազմում գործունեություն է ծավալում Արծվաշենի աշխատակազմը, որը, սակայն, որպես այդպիսին, համայնքի կարգավիճակ չունի: Աշխատակազմը հիմնականում զբաղվում է տեղահանված անձանց կորած փաստաթղթերի, վնասների փոխհատուցման, բնակարանային պայմանների բարելավման խնդիրներով:

Ռուսների և տեղաբնակների հետ կողք կողքի ապրող արծվաշենցիների տները դժվար չէ տարբերելը: Գաղթած օրից մինչ այսօր, բույնը կորցրած ծիծեռնակի նման, արծվաշենցին կառուցում է իր նոր տունը ու մշակում հողը`  սրտի անկյունում պահելով տունդարձի երազանքը: Արծվաշենցիների  ապրուստի հիմնական միջոցը անասնապահությունն է և արտագնա աշխատանքը: Շատ երիտասարդներ էլ պայմանագրային հիմունքներով ծառայում են Հայաստանի Հանրապետության զինված ուժերում: Ճամբարակից ընդամենը մեկ կիլոմետր հեռու գտնվող դիրքերում կանգնած սահմանապահների 90 տոկոսն արծվաշենցիներ են:

«Մարդ կա` անասնապահությամբ է մի բան արել, մարդ կա` վարկ է վերցրել, մարդ էլ կա` տարին տասներկու ամիս արտագնա աշխատանքի է»,- ասում է արծվաշենցի տիկին Էլեոնորան:

Գյուղացիները հաճույքով այգիներ կհիմնեին և կմշակեին, եթե, իհարկե, ոռոգման և խմելու ջրի խնդիր չունենային: Արդեն 5 ամիս է, ինչ պատկան մարմիննները զբաղված են նոր ջրագծի նորոգմամբ, սակայն աշխատանքները դանդաղ են ընթանում: «Իբր խորքային ջրեր են քաշում, բայց ժողովուրդն առանց ջրի է մնացել»,- դժգոհեց կինը: Խմելու ջրի բացակայության մասին բարձրաձայնեցին նաև Էլեոնորայի հարևանները, իսկ ոռոգման ջրի մասին խոսելը նրանք ավելորդ համարեցին:

Եթե նախկինում գյուղացիները մեկնում էին Ռուսաստան`  արտագնա աշխատանքի և այդ կերպ հոգում ընտանիքի կարիքները, ապա ՌԴ-ում ընդունված նոր օրենքից հետո բնակիչները հայտնվել են փակուղում: «Էս տարի մի մեծ խումբ փող ծախսեց, հասավ Ռուսաստանի սահմանը, բռնեցին, նորից հետ վերադարձրեցին»,- պատմում են գյուղացիները: Նշենք, որ այսօր արտերկրում բնակվում է մոտ 300 արծվաշենցի:

Սահմանամերձ մյուս բնակավայրերի նման այստեղ էլ խնդիրները շատ են, սակայն Արծվաշենի աշխատակազմի ղեկավար Մամիկոն Խեչոյանի խոսքով` առաջնայինը պատշաճ բնակարան ունենալու խնդիրն է: «Էնտեղ առանց որևէ փոխհատուցման իրենց տները թողել են և, գալով այստեղ, նոր բնակարաններ գնել, որոնք հիմնանորոգման կարիք ունեն»,- yerkir.am-ի հետ զրույցում ասաց նա:

Ի դեպ, Խեչոյանը եղել է Արծվաշենի պաշտպանության խորհրդի նախագահը, մասնակցել է գյուղի համար մղվող ինքնապաշտպանական մարտերին և մեկ շաբաթ գտնվել ադրբեջանական գերության մեջ: 1992-ի տեղահանումից հետո ստանձնել է Արծվաշենի աշխատակազմի ղեկավարի պաշտոնը:

Իրենց բնակարանային խնդիրների մասին մեզ հետ զրույցում բարձրաձայնեցին շատերը: Օրինակ` 87-ամյա մի տարեց մարդ, ով իր հասակակիցների հետ օրն անցկացնում է` շախմատ խաղալով, պատմեց որ մինչև օրս բնակվում է վարձով: «Տղես էս վիճակից զզվել` թողել-գնացել ա»,- դժգոհեց նա: