Հաղթանակի օրը

Պատերազմը հավաքել, տարել էր թաղի ջահել ու պինդ տղաներին: Թաղը դատարկվել ու լուռ մթագնած սպասում էր ռազմաճակատից եկող եռանկյունի նամակներին կամ էլ ... Սև թուղթ ասածին, որը ճակատագրի, բախտի  կամ էլ անկոչ հյուրի պես կարող էր մտնել ցանակացած տուն: Եղիազարի բոլոր ընկերները զորակոչվել էին բանակ, մի մասն էլ կամավոր էր գրվել: Մնացել էր ինքը ու բանակի տարիքին չհասած թաղի փոքրերը: Եղիազարի արժանապատվությունը մի տեսակ ՙվիրավորված էր՚: Որոշեց՝ մեկնելու է ռազմաճակատ: Թե չէ ի՞նչ. ծանոթ աղջիներից մեկի հայրն է ռազմաճակատում, մեկի եղբայրը, մյուսի սիրած տղան, իսկ ինքը պարապ-սարապ թրև էր գալիս:

Չեր հարմարվում, մի տեսակ ամաչում էր ու գլուխը կախ էր ման գալիս: Թաղեցիները հարգում էին Եղիազարին(Եղոjին), հաշվի նստում նրա հետ: Այժմ Եղոյի հետ հաշվի նստող չկար, բոլորը ռազմաճակատում էին: Տան մինուճարն էր Եղոն: Հորը՝ շինարար Գեղամին, որի անունը  թաղեցիները շշուկով ու վախվորած էին հիշում, սև 37-ին որպես հայրենիքի դավաճան աքսորել էին  սիբիր, հետո  գնդակահարել: Եղոն ժամանակից շուտ մեծացավ: Նրա առաջ կյանքի փակ դռները ժամանակից շուտ բացվեցին, ու ամեն դռնից  Եղոն արժանապատվորեն ներս մտավ:

***

Զինկոմիսարիատից Եղոն թեթևացած խղճով դուրս եկավ: Նա անմիջապես գրավել էր բարձրաստիճան զինվորականների ուշադրությունը: Հաջորդ առավոտյան ուսապարկով կայարանում էր: Վերջին աղմուկը, որ խաղաղ օրերից մնաց Եղոյի հիշողության մեջ, գնացքի սուլոցն էր ու ռազմաճակատ ճամփողների տխուր հառաչները:

Եղոն հետախուզական ջոկատում ընդգրկվեց: Գիշերները մարտական առաջադրանքների էր գնում  ու ամեն անգամ, երբ ողջ-առողջ վերադառնում էր մահվան երախից, գլխին էր հավաքում իր բախտակից ընկերներին ու ուրախ պատմությունների գիրկն ընկնում: Եղոյի պատմությունները համ ու հոտ ունեին, մի քիչ չափազանցված, մի քիչ տղայական: Բոլորին դուր էր գալիս: Բանակում չգիտես ինչու Եղոն Եգոր դարձավ: Այսպես հարմար էր ռուս Իվանին: Եղոյի բոլոր պատմությունները կանանց շուրջ էր հյուսված: Ռազմաճակատային գորշ օրերի մեջ այդ պատմությունները ասես լույսի ու կյանքի խորհրդանիշներ լինեին:

Երկու տարի էլ չէր անցել, ինչ Եղոն ռազմաճակատում էր, բայց արդեն կուրծքը զարդարում էր փառքի երրորդ աստիճանի շքանշանը, և հրամանատարության կողմից ներկայացվել էր երկրորդ աստիճանի  շքանշանի: Պարգևատրումն ուշանում էր: Եղոն չէր անհանգստանու, բայց ընկերները հասկացել էին, որ պարգևը տեղ չի հասնի. Գեղամ հոր ճակատագիրը նրան էլ էր սպառնում: Հրամանատարի՝ հատուկ բաժնի գծով տեղակալը փորփրել ու հասել էր իր նպատակին: Շեկ, պաղ աչքերով քաղղեկը մի օր զրույցի էր կանչել Եղոյի ամենամոտ ընկերոջը՝ Սուրենին: Ընկերը մտահոգվել  էր ու զգուշացրել նրան:

Քաղղեկի՝ Մոսկվա ուղարկած գրությամբ շատերն էին ձերբակալվել: «Դանոս գրելը շեկ Իվանի գործն է, հո՞ մեզ հետ չի գնալու«լեզու» բռնելու: Ամեն մեկս էս պատերազմում մեր գործն ենք անում՚», - հանգիստ պատասխանել էր Եգորը:

«Դու իր գործն էլ ես վերցրել քո վրա, դրա համար էլ ընկել է ետևիցդ, էդ Գալյայից ձե՜ռ քաշի: Էդ կնամոլությունը քեզ կկործանի: Չե՞ս տեսնում, խանդից մեռնում ա»՚:

«Ի՞նչ անեմ, ես կնամոլ չեմ, ախպե՜րս, ես կնամեծար եմ, դրանք տարբեր բաներ են: Ես ի՞նչ անեմ, որ Գալյան դրա անունը չի ուզում լսել. ինձ մեկուսացնելով հարցը կլուծվի՞՚», - արդարացել էր Եղոն:

«Մի՜ շարունակիր»՚, -պնդել էր ընկերը:

«Դու էլ բան ասացիր, - զարմացել էր Եղոն, - վաղը հասնենք Բեռլին, կարող ա էդ ապուշը աչք դնի Հիտլերի կնգա վրա,ուրեմն ես պտի մի կողմ քաշվեմ, հա՞՚»,-  կատակել էր Եղոն:

«Հիմա դու գնում ես Բեռլին հաղթանակի համար, թե՞ Հիտլերի կնգա», - հարցրել էր Սուրենը:

«Երկուսի էլ ... »:   

***

Եգորը Բեռլին չհասավ: Երկրորդ համաշխարհայինի ավարտը, որին ռուսները հայրենական էին անվանում, դիմավորեց Կրակովում՝ իր նոր ընկերուհու՝ պանի Անջելայի տանը: Մի քիչ կոնծել էին և երբ Եգորն ու Անջելան  արդեն անկողնում քափ-քրտինք կպած հևում էին և  մոտեցել էին երկնային դարպասներին, հանկարծ ծանր հրետանու պես հնչեց Լևիտանի բամբ ձայնը.«ՙՕտ Սովետսկովօ իմֆօռմբյուրո... »՚Եգորը սառեց: Ժամանկը կանգ առավ վերջին կրքոտ  «հարվածի» վրա: Ժամանակի հետ կանգ առած  Եգորը  խուլ էր Անջելայի աղերսանքին՝ ևս մի ելևէջ  վերջակետ դնելու երջանկատառապյալ գործին: Լևիտանն էր խոսում...Շունչը պահած լսեց մինչև վերջ, և երբ  հայտարարվեց պատերազմի ավարտի լուրը, Եգորը մի շնչով այնպիսի ջանասիրությամբ շարունակեց կիսատ թողած գործը , որ Անջելային թվաց, թե կատյուշայի բոցառատ կրակահերթերը իրար ետևից պայթում են հենց իր ներսում: Արդեն մեկ ամսից ավել էր, որ հանդիպում էին, բայց այն, ինչ կատարվեց այդ պահին, նման բան   Անջելայի հետ չեր եղել: Անջելան այդ պահին աշխարհի ամենաերջանիկ կինն էր: Մի կողմ դնելով հպարտ լեհուհու կեցվածքը՝ սկսեց մտածել, որ արդեն սիրում է ՙռուս Իվանին՚, որոնց մուտքը հայրենի քաղաք լացով էր ընդունել: Նույնիսկ մտովի օրհնեց Ստալինին ու նրա  հաղթանակը և, շուռ գալով Եգորի կողմը,  սկսեց շոյել նրա թավ բեղերը, որոնք լեռնցուն հատուկ ձգվում էին մինջև Եգորի ականջները: Անջելան գիտեր, որ Եգորը ռուս չէ: Նա չէր պատկերացնում, թե աշխարհի քարտեզի որ մասում է գտնվում Եգորի  Արմենիան, բայց իր համար Եգորը ռուսական համազգեստով  Իվան էր, որ եկել, կարմիր դրոշ էր պարզել Կրակովի քաղաքապետարանի կտուրին ու ՙազատագրել՚ իր հայրենիքը:

Այժմ, երբ արդեն Անջելան դանդաղ հետ էր գալիս «դրախտային շրջագայությունից», մտածեց, որ սովետականացումը այնքան էլ վատ բան չէ, ինչպես իրեն պատմում էին շրջապատի մարդիկ: Հիշեց գերմանացի Շուլցին, որի հետ չորս տարի սեր չէր արել, անկողին էր կիսել, կանացի խորամանկ ժպիտով ջնջեց անցյալը ու ամուր փարվեց Եգորին: ՙՀամեմատելու բան չկա, սա իսկական վայրենի է՚, - մտածեց Անջելան ու, չկարողանալով զսպել երջանկությունը,  բարձրաձայնեց.

-Գազա՛նս, ես քեզ սիրում եմ:


-Արդե՞ն, - կատակի տվեց Եգորը և քմծիծաղով ավելացրեց, -ես էլ եմ սիրում... Աշխարհի բոլոր կանանց:

- Ամենաշատը ինձ, չէ՞

-Քեզ էլ, մեր սանչաստի Շուռային էլ, Գալյային էլ...  Ձեզ ո՞նց կարելի է չսիրել: Բայց քեզ բոլորից շատ եմ հիշելու: Քո վրա պրծավ էս մեծ կռիվը, չէ՞: 


-Գնալու ե՞ս:


-Ու՞ր:


-Տուն, քո երկիրը:


-Հա՜, պրծավ:  Կարոտել եմ:


-Մնա այստեղ, Եգո՜ր, մի՜ գնա: Միասին կապրենք:  Ի՞նչ ես կորցրել քո  չոր լեռներում:


Եղոն չլսեց լեհուհու թախանձանքը, որոշեց վերադարձի ճամփան բռնել:

* *  *    

Դրսում ուրախություն էր, ամեն ուր երգ ու պար: Հաղթանակի լուրը  կայծակի արագությամբ տարածվել էր քաղաքով մեկ  և խաղաղության կրակահերթերը ավետում էին պատերազմի վերջը: Եգորը քայլերն ուղղեց դեպի զորամաս: Ուրախ էր և հարբած հաղթանակի լուրից: Աչքին երևաց հարազատ Երևանը, իրենց թաղը, տունը, որտեղից մի օր հորը տարան, ու Եղոն անտեր մեծացավ: Հիշեց մորը , որը ճանապարհելիս արցունք աչքերին՝ Եղոյից խնդրել էր հոր պատիվը չարատավորել: Ավագ ընկերներին հիշեց, որոնց մի քանիսի սև թուղթը եկել էր մինչև Եղոյի ռազմաճակատ մեկնելը:

-Ես հաղթեցի, - կիսաձայն շշուկով մտածեց Եղոն և հաղթողին վայել կեցվածքով քայլերն արագացրեց: Պահ առաջ պետք էրհասնել զորամաս: «Տղերքը երևի արդեն հարբում են: Ի՛նչ քեֆ ենք անելու մինչև Երևան՚», - երազում էր Եղոն:

Դեռ զորամաս չհասած՝ ընդառաջ դուրս եկավ Սուրենը՝ այլայլված դեմքով: Եղոն հասկացավ, որ հաղթանակի հետ ինչ-որ բան է կատարվել:  Մինչ Եղոն կփորձեր հասկանալ ինչն ինչոց է, Սուրենի կտրուկ հարցը չուշացավ.

-Էլի էդ բոզի տանն էի՞ր:

- Ի՞նչ կա, Սուրե՜ն, ի՞նչ է պատահել:

-Քեզ ասում էի, չէ՞, դրա հետ գործ չունես: Քեզ ասում էի, չէ՞, որ էդ քածը քեզնից առաջ գերմանացի սպայի բոզն ա եղել: Քեզ ասում էի, չէ՞, քթիցդ բերելու են, ու ոչ մեկին էլ չի հետաքրքրելու քո հերոսական անցյալը, - մտահոգ  տոնով շարունակեց Սուրենը:

-Սուրե՜ն, մենք հաղթել ենք: Կյանքը դեռ նոր-նոր է սկսվում, ախպե՜րս:

-Գնա՜, Եղո՜, քեզ են փնտրում, - փշրված սրտով չգիտես՝ հառաչեց, թե հրամայեց Սուրենը:

Մինչ  Եղոն փորձում էր ընկերոջ տագնապը հասկանալ, երկու նորաթուխ, վառոդի հոտը չառած, կարմիր ուսադիրներով  զինվորներ փակեցին Եղոյի ճամփան ու տարան շեկ, պաղ աչքերով քաղղեկի աշխատասենյակ: Հաղթանակի շեմից Եղոն ներս չմտավ:

Գեղամ հոր ճակատագիրը հետապնդել ու գտել էր նրան:

Հարություն Հարությունյան